Συνέντευξη με τον φωτογράφο Μιχάλη Παππά που η έκθεσή του «Μίτος / το νήμα της Ελλάδας» παρουσιάζεται στο πλαίσιο της «Φωτομετρίας 2021» στα Ιωάννινα.
Η Photometria ετοιμάζεται να φορέσει τα γιορτινά της για 13η συνεχόμενη χρονιά στην πόλη των Ιωαννίνων. Η Ελλάδα γιορτάζει τα 200 χρόνια από την ελληνική επανάσταση. Οι διοργανωτές είπαν ότι ο φετινός τίτλος προέκυψε από τις δυο αυτές συνθήκες. (UN)LUCKY (R)EVOLUTION: υιοθετώντας τη λαϊκή έκφραση του «άτυχου» αριθμού 13, συνοδεύοντάς τη με τη λέξη επανάσταση, ως φόρο τιμής στη χρονιά που διανύουμε.
Μέσα σε αυτές τις λέξεις όμως, συνυπάρχουν οι λέξεις «τύχη» και «εξέλιξη», δημιουργώντας με αυτόν τον τρόπο ένα παιχνίδι μεταξύ των εννοιών. Από τη μία, η προκατάληψη της γρουσουζιάς αναιρείται μέσω θετικών, τυχερών εκβάσεων σε ένα πλαίσιο όπου θεωρούσαμε ότι αυτές δεν ήταν εφικτές. Από την άλλη, μια επανάσταση θα φέρει την εξέλιξη, ακόμα και αν κατασταλεί. Μια εξέλιξη που ίσως δεν σημαίνει πάντα βελτίωση, μια εξέλιξη που πιθανώς επηρεάζει και άλλους παράγοντες πέραν του ανθρώπινου.
Εν τέλει ποια είναι η τύχη μας ως γένος; Η εξέλιξή μας; Ποιο είναι το επακόλουθο μιας επανάστασης και για τι αξίζει να επαναστατήσουμε σήμερα; Καθοδηγούμενοι από την τύχη και δικές μας αποφάσεις, πώς επιθυμούμε οικουμενικά να εξελιχθούμε σαν άνθρωποι, σαν κοινωνία; Αυτούς και πολλούς ακόμη προβληματισμούς έχει ως στόχο να φέρει στο επίκεντρο το φετινό φεστιβάλ. Ζούμε σε μια κρίσιμη εποχή στην οποία είμαστε υπεύθυνοι για το μέλλον.
«Μίτος / το νήμα της Ελλάδας», Μιχαήλ Παππάς
Το νήμα, η κλωστή, το γνέμα, ο ειρμός, η ακολουθία, η αλληλουχία. Ο μίτος των διαλογισμών. Λέξεις που φτερουγίζουν μπροστά μου καθώς κοιτάζω τις φωτογραφίες του Μιχάλη Παππά που παρουσιάζει στη «Φωτομετρία 2021». Οι φωτογραφίες του διηγούνται ιστορίες. Και στιγμές. Ο καλλιτέχνης αποτυπώνει με ευλάβεια, με εξαιρετική σαφήνεια όλα εκείνα τα στοιχεία του πολιτισμού που μεταβιβάζονται από τη μια γενιά στην άλλη. Φωτογραφίζει τις στολές που «κουμπώνουν» τα ήθη, τα έθιμα, τα πρότυπα, τις αξίες και τον τρόπο ζωής της Ελλάδας του πριν. Αναδεικνύει μια πλευρά της Ελλάδας την οποία εκτιμά και σέβεται και η οποία εδώ και χρόνια «απαξιώνεται σε μια προσπάθεια να στραφεί προς τη Δύση».
Φωτογραφίζει τις φορεσιές που πάνω τους «έχουν ράψει» θρύλους, και δίστιχα, και χορούς, και μαντινάδες, και σκοπούς που συντρόφευαν τη χαρά και τη λύπη.
Η παράδοση είναι ένας ζωντανός οργανισμός που πάλλεται. Κι ο Μιχάλης Παππάς εμπνέεται από αυτή για να δημιουργήσει κάτι καινούργιο. Δεν αντιγράφει. Καταγράφει. Αυτό δεν είναι άλλωστε το ζητούμενο;
Οι διοργανωτές της Φωτομετρίας έγραψαν: «Το έργο "Μίτος" είναι ένα εν εξελίξει εθνογραφικό αφιέρωμα που εστιάζει στις τοπικές ενδυμασίες ανά την Ελλάδα. Το νήμα λαμβάνει συμβολικές διαστάσεις και επιδιώκει να αναδείξει τον λαϊκό πολιτισμό και τη λαϊκή τέχνη ιδωμένα σε ένα σύγχρονο πλαίσιο. Το φυσικό και πολιτισμικό περιβάλλον είναι το φόντο που συνυφαίνεται με τα "φορέματα", ενώ πάντα πρωταγωνιστές είναι οι άνθρωποι».
Ο ίδιος έχει πει: «Εμπνεύστηκα να δημιουργήσω ένα πιο σκηνοθετημένο έργο, όπου οι υφές και οι λεπτομέρειες των ρούχων που έρχονται στο προσκήνιο αναδεικνύονται περισσότερο. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, μελέτησα έργα πολλών φωτογράφων και οργάνωσα το φωτογραφικό μου υλικό που αφορούσε κυρίως τα έθιμα στην Ελλάδα».
Λίγες μέρες πριν ξεκινήσει η Φωτομετρία μιλήσαμε για την έκθεση που παρουσιάζει.
Πώς αποφασίσατε να ασχοληθείτε με το θέμα, ποια ήταν η πρώτη προσέγγιση;
Το έργο «Μίτος» προέκυψε κατά κάποιον τρόπο από τις συνθήκες της προηγούμενης δουλειάς του «Ήθους» καθώς και του κορωνοϊού. Αρχικά φωτογράφιζα έθιμα και δρώμενα σε διάφορα μέρη της Ελλάδας και οι τοπικές ενδυμασίες δέσποζαν στις εικόνες αυτές. Ύστερα, όταν τα περιοριστικά μέτρα κατά της εξάπλωσης της πανδημίας απαγόρευσαν τέτοιες εκδηλώσεις, θέλησα να επικεντρωθώ στα ενδύματα ως κεντρικό θέμα και να πειραματιστώ με νέες φόρμες και μεγαλύτερο βαθμό σκηνοθεσίας από ό,τι παλαιότερα, που το πλαίσιο ήταν αυθόρμητο και ρευστό. Αφορμή ήδη είχε σταθεί η έκθεση «Ήθος» στο Μουσείο Μπενάκη και η πρόταση από το Μουσείο Fragonard στις Κάννες όπου ήθελαν να συμπεριλάβουν κυρίως τις φωτογραφίες με τις γυναικείες φορεσιές.
Τι ζητάτε από το μοντέλο που φοράει την εκάστοτε στολή; Πώς αποφασίζετε το πού και το πώς θα φωτογραφήσετε;
Μου αρέσει και επιδιώκω τον αυθορμητισμό και το προσωπικό ύφος των ανθρώπων, δεν δίνω ιδιαίτερες κατευθύνσεις. Οι ίδιοι, όταν φορούν τα ενδύματα -που μάλιστα είναι δικά τους και τα κρατάνε από γενιά σε γενιά- είναι σαν να μπαίνουν σε μια άλλη διάσταση. Προσωπικά, αντιμετωπίζω με πολλή σοβαρότητα όλη αυτή τη δουλειά αλλά ποτέ δε χρειάστηκε να το ζητήσω ή να το επιβάλω σε αυτόν που έχω απέναντι. Τη στιγμή της φωτογράφησης υπάρχει μια ιερότητα, μια σύμβαση από όλους τους συμμετέχοντες, θεωρώ πως αυτό το συναίσθημα προέρχεται από τη συμβολική και συναισθηματική αξία που έχει η παράδοση και όλο αυτό το πλαίσιο. Όσον αφορά στις τοποθεσίες, με ενδιαφέρει η σύνδεση με τον τόπο σε πρώτο επίπεδο αλλά το πιο σημαντικό είναι η σύνθεση, ο συνδυασμός περιεχομένου και φόρμας, η βάση της δικής μου δημιουργίας, χωρίς αυτό δεν υπάρχει τίποτα!
Μιχαήλ Παππάς: «Μίτος / το νήμα της Ελλάδας»
Η στολή της κάθε περιοχής διηγείται μια ιστορία από μόνη της. Τα χρώματα, το ύφασμα, το σχέδιο. Εσείς ποια ιστορία διηγείστε;
Με ενδιαφέρει το έργο να παραμείνει διαχρονικό ακριβώς όπως η θεματολογία που έχω επιλέξει. Ξεκινάω πάντα από τη δύναμη της ίδιας της φωτογραφίας. Η φύση της είναι η καταγραφή της ορατής πραγματικότητας, δεν πρέπει να εξηγεί ή να ερμηνεύει, αποτελεί απλώς ένα μέσο. Μπορεί να παρομοιαστεί με ένα κείμενο πάντα ανοιχτό προς ανάγνωση και πολλαπλές σημασίες. Επομένως, ενώ δεν έχω ως αφετηρία να διηγηθώ κάποια συγκεκριμένη ιστορία, αυτό προκύπτει από το σύνολο του έργου που με χαρακτηρίζει.
Ποιο χάσμα θέλετε να γεφυρώσετε με τις εικόνες σας; Πόσο εύκολο είναι να ερμηνεύσει κάποιος την παράδοση;
Μιλάμε για κάτι εξαιρετικά σύνθετο με πάρα πολλές παραμέτρους και προεκτάσεις. Δεν θεωρώ πως είναι ο ρόλος μου να ερμηνεύσω την παράδοση ούτε και θα με ενδιέφερε κάτι τέτοιο, για αυτά τα ζητήματα υπάρχουν ειδικοί επιστήμονες που μελετούν. Παρόλα αυτά, με γοητεύει πως στη μετανεωτερική συνθήκη με όλη αυτή την τεχνολογία, την παγκοσμιοποίηση και γενικότερα τους μετασχηματισμούς της κοινωνίας, υπάρχουν ακόμα – τουλάχιστον στην Ελλάδα – ισχυροί μηχανισμοί αντίστασης. Οι εθιμικές εκδηλώσεις, τα πανηγύρια, τα ήθη και έθιμα, όπως λέμε, δεν έχουν χάσει τη δυναμική τους, λειτουργούν σε πολλαπλά επίπεδα με τους δικούς τους ρυθμούς. Αυτό κρατάω από την παράδοση, τη διάθεση του κόσμου να συνεχίζει πρακτικές από το παρελθόν απλά επειδή έτσι έμαθε και θέλει να είναι μέρος της καθημερινότητάς του. Δεν τίθεται λοιπόν χάσμα για εμένα και αυτή είναι η όλη έμπνευση. Συνήθως μιλάμε για παράδοση όταν έχουμε απομακρυνθεί από αυτή, όμως, μέσα από τα ταξίδια μου στους τόπους για τα ιδιαίτερα έθιμα και δρώμενα, είδα και περισσότερο κατάλαβα πως οι άνθρωποι συνεχίζουν να επιτελούν όλα αυτά αυθόρμητα, χωρίς κόπο, χωρίς οργάνωση από κάποιον επίσημο φορέα, είναι απλά μέρος της ζωής τους.
Μιχαήλ Παππάς: «Μίτος / το νήμα της Ελλάδας»
Μιχαήλ Παππάς, «Μίτος / το νήμα της Ελλάδας», Φωτομετρία 2021
Μεντρεσές, Βελή Τζαμί, Ιωάννινα
Διάρκεια: 25.9.2021 έως 3.10.2021, Δευτέρα-Κυριακή: 17:00-22:00
22°
