Οι 15 + 1 φυλές των βιβλιοπωλείων

Ένα βιβλίο γραμμένο από βιβλιοπώλη που θα αφηγούνταν καθημερινές συναντήσεις με ελαφρώς ιδιόρρυθμους πελάτες θα έσπαγε ταμεία. Οι άνθρωποι που πηγαίνουν σε ένα βιβλιοπωλείο —εγώ, εσείς, ο καθένας μας— είναι ικανοί για τα πάντα. Από αυτόν που ξέρει ακριβώς τι θέλει και πού θα το βρει μέχρι αυτόν που θα ρωτήσει τον βιβλιοπώλη ποιον τίτλο έχει στο… μυαλό του γιατί ο ίδιος τον έχει ξεχάσει (συμβαίνει πολύ συχνότερα από όσο θα νόμιζε κάποιος), οι πελάτες των βιβλιοπωλείων είναι ξεχωριστοί, μοναδικοί, και απίθανοι. Και, ναι, είναι αυτοί εντέλει που κρατούν ζωντανή, όρθια, στα πόδια της, μια «βιομηχανία» που δεν έχει την όμοιά της πουθενά αλλού. Η αγορά του βιβλίου είναι μία. Και εν πολλοίς από αυτήν εξαρτάται η ποιότητα, το «βάθος» και το όραμα μιας ολόκληρης κοινωνίας. Όμως, ποιες είναι οι φυλές των βιβλιοπωλείων; Και καταρχάς: πόσες είναι; Λοιπόν, είναι πολλές. Κάθε αναγνώστης, εδώ που τα λέμε, είναι και μια ξεχωριστή περίπτωση. Αλλά νομίζουμε πως οι πιο χαρακτηριστικές είναι αυτές εδώ:

Οι φυλές των βιβλιοπωλείων

1. Οι μανιακοί με τις Βιογραφίες. Δεν καταλαβαίνουν γιατί να σπάει ένας συγγραφέας το κεφάλι του για να επινοήσει έναν μυθιστορηματικό ήρωα, τη στιγμή που η ζωή μάς έχει δώσει άπειρες βιογραφίες ανθρώπων που έχουν ζήσει τα πάντα, έχουν κάνει τα πάντα, και έχουν πάθει τα πάντα. Η πραγματικότητα, άλλωστε, είναι πολύ πιο [ _ _ οτιδήποτε _ _ ] από τη λογοτεχνία. Πρόεδροι, στρατηγοί, καλλιτέχνες, ηθοποιοί, σκηνοθέτες, επιστήμονες, αθλητές, εξερευνητές: μπορούν να διαβάσουν τα πάντα για τους πάντες, ξέρουν τα πάντα, ταξιδεύουν ανάμεσα στις εποχές, κι αν τυχόν υπήρχε μια μηχανή του χρόνου, δεν θα ήξεραν πού να πρωτοπάνε και με ποιον ήρωα με σάρκα και οστά να πρωτομιλήσουν και να βγουν σέλφι. Ίσως με όλους. Τι πιο σπουδαίο από την πραγματικότητα!
2. Οι ορκισμένοι εραστές τού Romance. Οι βιβλιοθήκες τους είναι ροζ, και τα εξώφυλλα των βιβλίων που αγαπούν (πόσο ταιριαστή λέξη!) είναι μια πινακοθήκη από εραστές που έχασαν τα πάντα, και πολέμησαν όσο ποτέ δεν έχει πολεμήσει άνθρωπος για να τα ξαναβρούν. Γι’ αυτούς, ο έρωτας είναι πηγή κάθε συναισθήματος, είναι ο λόγος που γυρνά ο πλανήτης γύρω από τον άξονά του και γύρω από τον ήλιο, είναι όνειρο που βλέπεις με τα μάτια ανοιχτά — ή έστω μισόκλειστα, καθώς πρέπει να τα προφυλάξεις από την άμμο της ερήμου, δίπλα σε έναν σεΐχη με μια ανοιχτή Φεράρι, ή στη σέλα ενός παλομίνο καθώς καλπάζετε με έναν αξύριστο αγελαδάρη στις πεδιάδες του Τέξας. Ζήτω τα αισθηματικά μυθιστορήματα!
3. Οι λάτρεις της Κλασικής Λογοτεχνίας. Κοιτούν με μισό μάτι όλους τους υπόλοιπους αναγνώστες. Πιστεύουν ακράδαντα ότι, αν ένας συγγραφέας δεν έχει πεθάνει τουλάχιστον έναν αιώνα πίσω —όσο πιο παλιά, τόσο πιο καλά: σαν το ρούμι—, απλώς δεν αξίζει τον κόπο και το χρήμα. «Μα, κι αν είναι καλός;» θα τους ρωτήσεις. Αλλά μην περιμένεις απάντηση: μόνο περιφρόνηση. Ο Κανόνας τους δεν είναι απλώς αυστηρός ή περιορισμένος χρονολογικά. Είναι θεολογικός. Κοιτώντας σε μέσα από το μονόκλ τους, θα βάλουν τα βιβλία που διάλεξες για την παραλία στο ένα τάσι της αισθητικής τους ζυγαριάς, και στο άλλο μία σελίδα μόνο από έναν κλασικό συγγραφέα. Και θα σου πουν, «Ιδού, ανόητε! Δες με τα ίδια σου τα μάτια»
4. Οι φαν της Young Adult Λογοτεχνίας. Η εφηβεία είναι η πιο παρεξηγημένη ηλικία ανάμεσα σε όλες τις άλλες. Το κατώφλι ανάμεσα στο «παιδί» και στον «ενήλικα» είναι γεμάτο μαγεία και πεφταστέρια. Κάποια από αυτά μπορεί να πέσουν στο κεφάλι σου, αλλά όλα θα σε αφήσουν με το στόμα ανοιχτό. Coming of age literature! Τα βιβλία που μιλούν με ένα πλήθος από τρόπους για όλα εκείνα που θα σε απασχολούν μια ζωή, αλλά για πρώτη φορά. Υπάρχει κάτι καλύτερο από αυτό; Όχι. Υπάρχει άλλος τρόπος για να κοιτάξεις πίσω, στο παρελθόν σου, και να ανακαλύψεις πότε πέρασες κι εσύ εκείνο το στάδιο, το πιο σημαντικό μαζί με τη γέννηση και τον θάνατο ενός ανθρώπου; Ε, όχι.
5. Οι εθισμένοι στο Nonfiction. Ιστορία, επιστήμη, δοκίμιο, μελέτες: μα, μπορεί να υπάρξει κάτι σημαντικότερο από την ίδια τη ζωή, από τη μάχη του ανθρώπου με τα μεγάλα ερωτηματικά της ύπαρξης; Δεν μπορεί να υπάρξει! Από την αστροφυσική και την ανθρωπολογία μέχρι την κοινωνιολογία του ποδοσφαίρου και τις τελετές μετάβασης στην ενηλικίωση των αυτοχθόνων Μαορί, τα nonfiction βιβλία μιλούν, απλώς, για τα πάντα. Και όχι με τη βοήθεια της «φαντασίας». Όχι, διάολε! Αλλά με facts. Με έρευνα. Με βιβλιογραφία. Με σημειώσεις και βιβλιογραφική τεκμηρίωση. Ο κόσμος είναι πολύ μπερδεμένος και πολύ σύνθετος για να τον φτηναίνουμε με μυθιστορηματάκια. Και τίποτε ποτέ δεν θα παραβγεί την ίδια την εθιστική πολυπλοκότητα της πραγματικής ζωής.
6. Οι κολλημένοι με την Ποίηση. Μπορεί να μην αγοράζουν βιβλία ποίησης (κανείς δεν αγοράζει βιβλία ποίησης, είναι κανόνας), αλλά θα τα ψάξουν όλα, θα τα φυλλομετρήσουν όλα, και θα τα διαβάσουν όλα επιτόπου. Αν κάποια τομίδια έχουν άκοπες σελίδες, θα βγάλουν κρυφά έναν χαρτοκόπτη από το μανίκι και θα τις κόψουν, ή έστω θα χώσουν το πρόσωπό τους ανάμεσα από τις σελίδες για να διαβάσουν τα κρυμμένα ποιήματα. Είναι και οι ίδιοι ποιητές, όλοι τους (συχνά, δε, οι καλύτεροι της γενιάς τους), και το θέμα εδώ είναι προσωπικό. Έχουν σκοτώσει το δυάρι που τους άφησε η θεία τους για να βγάλουν τις συλλογές τους και μένουν στο νοίκι, αλλά τουλάχιστον δύο βιβλία τους τα τύπωσαν σε μονοτυπία. Και νά ένα τους εδώ: στο βιβλιοπωλείο.
7. Οι μανιώδεις συλλέκτες των Κόμικς και των Graphic Novel. Ναι, είναι σίγουροι πως υπάρχουν και καλά μυθιστορήματα Μόνο Με Λόγια, αλλά ειλικρινά — αλήθεια τώρα; ΣΚΕΤΕΣ ΛΕΞΕΙΣ; Τουλάχιστον έχουν όλα τα γράμματα, ή μήπως είναι σαν εκείνες τις αρχαίες που δεν είχαν φωνήεντα ή δεν είχαν σύμφωνα, και έπρεπε να υποθέσεις εσύ τι ήθελαν να πουν; Σοβαρά τώρα, η μόνη μη νόθα εξέλιξη του βιβλίου είναι τα graphic novel (που βασικά σημαίνει κόμικς αλλά όχι σπασμένο σε τεύχη), μια τέχνη που συνδυάζει τις αρετές της λογοτεχνίας, της ζωγραφικής και του κινηματογραφικού μοντάζ σε μία. Και μάλιστα χωρίς την πολυλογία της πεζογραφίας. Δεν έχουμε να κάνουμε μόνο με την Ένατη Τέχνη εδώ, αλλά με κάτι παραπάνω. BOOM! ZAP! KA-POW!
8. Οι νερντ της Επιστημονικής Φαντασίας και του Φάνταζι. Μπορεί να μην κρατάνε ένα ακτινοπίστολο, ένα μαγικό ραβδί ή ένα σπαθί στο χέρι τους, αλλά κανείς δεν τους έχει ψάξει για να δούμε τι κρύβουν άραγε κάτω από τα ρούχα τους. Σκοτεινοί τύποι που αδυνατούν να καταλάβουν πώς μπορεί να υπάρχει ρεαλιστική πεζογραφία in the first place. Ο κόσμος μας είναι πολύ φτωχός, μονοσήμαντος, δισδιάστατος για έναν νερντ, και στ’ αλήθεια δεν έχει να προσφέρει και πάρα πολλά στην ανθρωπότητα. Δεν έχουμε δράκους που να αναπνέουν φωτιές, δεν έχουμε διαστημόπλοια και μάγους, δεν έχουμε απρόβλεπτους και θανάσιμους κινδύνους, πέρα από ένα πατίνι που θα περάσει ξαφνικά από δίπλα μας. Τα βιβλία που αγαπούν είναι γι’ αυτούς πύλες προς έναν καλύτερο κόσμο. Ή κόσμους. Ή σύμπαντα. Ή πολυσύμπαντα.
9. Οι απεγνωσμένοι των Self Help Books. Οι αναγνώστες των Βιβλίων Αυτοβοήθειας, Προσωπικής Ανάπτυξης και Πνευματικής Αναζήτησης είναι οι πιο πολλοί. Τους ξεπερνά μόνο το ΣΥΝΟΛΟ όσων διαβάζουν πεζογραφία. Έχουν καταβροχθίσει άπειρους οδηγούς, βοηθήθηκαν από όλους, αλλά ακόμη ψάχνουν εκείνον τον έναν που θα τους δείξει όχι πώς να Γίνουν Ευτυχισμένοι Σε Δέκα Απλά Βήματα, αλλά πώς να πορεύονται κάθε μέρα με τρόπο που να μεγεθύνονται οι πιθανότητές τους να περάσουν απλώς καλά. Ξέρουν πως δεν θα Βγάλουν Ένα Εκατομμύριο Μέσα Στον Επόμενο Μήνα Ακολουθώντας Είκοσι Χρυσούς Κανόνες. Αυτό που ψάχνουν είναι εκείνο το ένα πραγματάκι, εκείνη η μισή φιλική συμβουλή που θα τους κάνει πράγματι κλικ. Αν μη τι άλλο, όμως, έτσι κι αλλιώς είναι καλό να διαβάζεις ιστορίες ανθρώπων που τα κατάφεραν, δεν είναι; Είναι μια παρηγοριά.
10. Οι γκουρμέ των Οδηγών Μαγειρικής. Ναι, το ίντερνετ είναι γεμάτο συνταγές, τόσο πολλές που κανένας ποτέ δεν θα μπορέσει να φτιάξει ούτε ένα απειροελάχιστο ποσοστό από αυτές, και είναι και όλες τους δωρεάν, αλλά τίποτε καλύτερο από έναν χάρτινο, βαρύ, όμορφο Τσελεμεντέ. Οι οδηγοί μαγειρικής, μαζί με τη Βίβλο του Γουτεμβέργιου, είναι βιβλία ιερά, ακριβώς γιατί καταπιάνονται με το πρωταρχικό μέλημα του ανθρώπινου οργανισμού —να τραφεί (η αναπαραγωγή έρχεται μετά)—, αλλά αναβιβάζοντάς το σε τέχνη. Τι είναι ο άνθρωπος; Ένας καλλιτέχνης της κουζίνας. Ένα ζώο που εξελίχθηκε ακριβώς επειδή σταμάτησε να τρώει ωμή την τροφή του. Μόνο εμείς το κάνουμε αυτό. Μόνο εμείς μαγειρεύουμε. Μόνο εμείς έχουμε air fryer. Ο άνθρωπος είναι το μόνο πλάσμα της φύσης που φωτογραφίζει το φαγητό του. Και καλά κάνει.
11. Οι φίλοι της Παιδικής Λογοτεχνίας. Είναι πολλοί. Είναι γονείς, θείοι, παππούδες, φίλοι γονιών, δάσκαλοι, νηπιαγωγοί, ή... ή και όχι. Τα παραμύθια, παλιά, δεν απευθύνονταν (μόνο) σε παιδιά. Σκληρά και ανατριχιαστικά, ήταν μια απόλαυση που προοριζόταν για μεγάλους, και δη για τις μικρές ώρες της ημέρας. Τα τελευταία χρόνια, ξαναβρίσκουν αυτή τη χαμένη από καιρό θέση τους: πολλοί ενήλικες (διαρκώς περισσότεροι) επιστρέφουν στα βιβλία που τους έκαναν να αγαπήσουν τα γράμματα και τη φαντασία, και ξεφυλλίζουν στα βιβλιοπωλεία το τελευταίο μυθιστόρημα φαντασίας ή romantasy για παιδιά 12+, ενώ οι ίδιοι είναι 42+. Δεν έχει σημασία: οι ηλικιακές κατηγοριοποιήσεις είναι απαραίτητες για λόγους χωροταξίας και ευρυθμίας. Κατά τα λοιπά, όλοι μπορούν να διαβάσουν τα πάντα: από ένα αριστουργηματικά εικονογραφημένο βιβλιαράκι προσχολικής ηλικίας μέχρι — μέχρι τα πάντα, λέμε.
12. Οι αφοσιωμένοι στην Αστυνομική Λογοτεχνία. Hardboiled, νουάρ, σκανδιναβικό, cozy mystery, μυστήριο κλειστού δωματίου, παλπ, ντετεκτιβικό, σε σειρά, όχι σε σειρά, ευρωπαϊκό, αμερικανικό, παλιό, καινούργιο, κλασικό: δεν έχει σημασία. Οι αφοσιωμένοι στο crime είναι τόσο πολλοί, που θα κατανάλωναν ακόμη και το ίδιο μυθιστόρημα με διαφορετικό εξώφυλλο κάθε φορά. Ξέροντας πως είναι το κατεξοχήν κοινωνικό μυθιστόρημα του προηγούμενου και του δικού μας αιώνα (πάνω και από το κατεξοχήν κοινωνικό!), αρέσκονται να πέφτουν με τα μούτρα στα εγκλήματα, να ψάχνουν πόρτα-πόρτα για μάρτυρες, να ερευνούν με τον μεγεθυντικό τους φακό τον τόπο του εγκλήματος, και να αδημονούν για το μεγάλο twist του τέλους. Πεθαίνουν για ανατροπές! Ξέροντας καλά whodunit, χαζεύουν τα ράφια με τα Αστυνομικά σαν άλλος Πουαρό, ενώ τα πιάνουν στα χέρια τους όπως η Μις Μαρπλ θα έπιανε το φλιτζάνι της με το καυτό τσάι. Δεν μπλέκεις.
13. Οι οπαδοί της Περιπέτειας, των Θρίλερ και του Τρόμου. Σφυγμοί που σπάνε τα κοντέρ, μια καρδιά που χτυπάει μέσα στο στήθος σου σαν να μην είναι πια καρδιά, περίεργοι ήχοι που ακούς μόνο εσύ αν και δεν είσαι τρελός (κι αν όμως είσαι;…), ποντίκια που χαρχαλεύουν μέσα στους τοίχους, μουσικές που κολυμπούν παράξενα έξω από το παράθυρό σου, Killer Clowns from Outer Space, καθ’ έξιν δολοφόνοι με αρχηγό και Πρωθιερέα τον Χάνιμπαλ Λέκτερ, τελετουργικοί φόνοι σε ένα ειδυλλιακό χωριό — άνθρωπε, γι’ αυτό έχουν μπει στο βιβλιοπωλείο σου, όχι για να τους συστήσεις την Πολυάννα. Θέλουν καρδιοχτύπι, αγωνία, φόβο, τρόμο, κοσμικό τρόμο, θέλουν Μεγάλους Παλαιούς, θέλουν τρελούς Άραβες ασασίνους, θέλουν έξυπνους-και-απελπισμένους αλκοολικούς occult ντετέκτιβ — όχι τον Μπάρτλεμπι τον Γραφιά. Ήμαρτον. Για τι τους πέρασες;
14. Οι γητευμένοι των Μπεστ-Σέλερ. Με τη λίστα Ευπωλήτων της Καθημερινής και του Βήματος στο χέρι ή στο κινητό, ψάχνουν τα βιβλία για τα οποία συζητάει όλο το τένις. Δεν τους ενδιαφέρει αν είναι ελληνικό μυθιστόρημα, ξένο μυθιστόρημα, αστυνομικό μυθιστόρημα, literary ή πολύ literary μυθιστόρημα, βουκολικός τρόμος, απομνημονεύματα ή λίβελλος. Δεν τους νοιάζει ούτε το είδος ούτε η κατηγορία. Απλά θέλουν επιτέλους να το πάρουν και να το διαβάσουν κι αυτοί. Καλές οι υποκειμενικότητες, καλές οι προσωπικές απόψεις —όλοι έχουμε από μία για το καθετί—, αλλά η συνισταμένη του γούστου ενός ευρέως φάσματος της κοινωνίας ακόμη καλύτερη. Τόσο πολλοί αναγνώστες δεν μπορούν να πέφτουν ΟΛΟΙ μαζί έξω. Δεν θα βγάλουμε και σκάρτη τη στατιστική ξαφνικά. Για όνομα του καλού Θεού.
15. Τα μέλη των Βιβλιοφιλικών Ομάδων. Μπορεί να μη διαβάζουν τα βιβλία που προτείνει η Όπρα, αλλά δεν έχουν σε τίποτα να ζηλέψουν τους ανθρώπους που ανήκουν στο κλαμπ της. Είναι υπερήφανα μέλη της δικής τους βιβλιοκοινότητας —πιθανότατα καλύτερη κι απ’ της Όπρας—, και ήρθαν εδώ για να αγοράσουν το βιβλίο για το οποίο γίνεται ο πιο πολύς καβγάς στην ομάδα τους την τελευταία εβδομάδα. Οι ομάδες είναι και λέσχες ανάγνωσης μαζί, και είναι και χώροι εκτόνωσης, και κουτσομπολιού, και τα πάντα. Δεν μπορεί να υπάρξει κάτι καλύτερο από αυτό: είναι ένα διανοητικό σπα. Κι όταν τα πράγματα ξεφεύγουν καμιά φορά — ε, τι να κάνουμε τώρα; Μετά από λίγο θα ηρεμήσουν πάλι. Μετά από λίγο, άλλο ένα βιβλίο θα εξάψει το ενδιαφέρον των περισσοτέρων. Άλλο ένα ΔΙΑΜΑΝΤΑΚΙ.

Και το αναπόφευκτο +1:

16. Οι νέοι ακόλουθοι του BookTok. Κρατάνε το κινητό τους στο χέρι και μπαίνουν με ένα λιγουλάκι χαμένο βλέμμα στο μαγαζί. Είναι μαθητές, έχουν ωραία παράξενα χτενίσματα, και τα μάτια τους είναι βαμμένα ή έχουν στρασάκια. Δεν ξέρουν πώς ακριβώς συμπεριφέρεσαι σε ένα βιβλιοπωλείο (αν πρέπει να βγάλεις τα παπούτσια σου, ας πούμε, ή αν πρέπει να πεις κάποιον συγκεκριμένο χαιρετισμός ή να κάνεις κάποια νοήματα με τα δάχτυλα), αλλά ξέρουν τι θέλουν —το τελευταίο χιτ τού BookTok—, και το θέλουν τώρα. Θα ανεβάσουν στόρι με τους ίδιους, με τη γάτα του βιβλιοπωλείου και με σένα, αν δεν είσαι ξενέρωτος και δεν κρυφτείς πίσω από την ταμειακή ή πίσω από τα ράφια με τα ξενόγλωσσα λογοτεχνικά δοκίμια, και θα αγαπήσουν το βιβλίο πριν καν το διαβάσουν. Χάσταγκ #epiteloys. Χάσταγκ #agapwww. Κάποιοι από αυτούς, θα ξανάρθουν. Μπορεί και όλοι.

Εννοείται πως υπάρχουν πολλές φυλές ακόμη: οι παθιασμένοι με το True Crime, οι εστέτ της Ποιοτικής, Κλασικής Τυπογραφίας, οι μπαρουτοκαπνισμένοι των Βιβλίων Ταξιδίου και Ταξιδιωτικής Λογοτεχνίας, οι γκουρού της Ιστορίας και οι εξειδικευμένοι στον ΒΒΠ, οι παλαβοί (με την καλούτσικη έννοια) με τον Εσωτερισμό και τον Αποκρυφισμό, οι fit κορμάρες των βιβλίων Υγείας και Διατροφής, οι απελπισμένοι των Οδηγών Οικογενειακής Φροντίδας, μαμάδες και μπαμπάδες και παππούδες που θέλουν να καταλάβουν τι συμβαίνει μ’ αυτό το μωρό/παιδί/εφηβάκι. Και πολλές-πολλές φυλές ακόμη. Άπειρες. Είμαστε πολλοί. Είμαστε Λεγεών. Κάθε ένας από εμάς είναι και μια φυλή από μόνος του. Και όχι μόνο γιατί συχνά ανήκουμε σε παραπάνω από μία φυλές (τινές εξ ημών, μάλιστα, και σε ΟΛΕΣ). Αλλά και γιατί έτσι μάς αρέσει. Στους διαδρόμους των βιβλιοπωλείων, δίπλα στους πάγκους, χαϊδεύοντας τις ράχες των βιβλίων σαν άλλοι εραστές, καθισμένοι σε μια καρέκλα με έναν τόμο στο χέρι ή στον καναπέ τού βιβλιοκαφέ με μια ντάνα μυθιστορήματα δίπλα μας, είμαστε πολλοί, είμαστε διαφορετικοί, και είμαστε αρκετά τρελοί για να τα βάλεις μαζί μας. Είμαστε το ομιλούν οικοσύστημα της βιβλιοπαραγωγής. Οι μούσες των συγγραφέων και των εκδοτών. Η πιο πλούσια ταπισερί πελατών όπου γης — οι ψιθυριστές των κόσμων — η ασπαίρουσα καρδιά των βιβλιοπωλείων.