Ήλια Μπούρα: «Εγώ σου δίνω τις λέξεις και εσύ κάνε ό,τι θέλεις. Είναι δικές σου»

«Στις άκρες των δακτύλων σου, δοκίμασα τον κόσμο». Μ' αυτό τον στίχο αρχίζει το πρώτο ποίημα που συμπεριλαμβάνεται στην ποιητική συλλογή της Ήλιας Μπούρα, την «Εύκρατη Ζώνη» που εκδόθηκε φέτος από τις Εκδόσεις Καστανιώτη. Η ίδια, από πολύ μικρή, είχε μια έλξη προς τα γράμματα, τις λέξεις και την ετυμολογία τους. Παιδική της ανάμνηση είναι να κατεβάζει βιβλία από τις βιβλιοθήκες στο σπίτι και να διαβάζει. Αγαπημένοι της ποιητές ο Ελύτης, ο Ρίτσος, ο Καρούζος, ο Εμπειρίκος αλλά και η Μάτση Χατζηλαζάρου! Τον μεγαλύτερο, όμως, θαυμασμό τρέφει για τον Γιώργο Σεφέρη ο οποίος αποτελεί σημείο αναφοράς.

Γεννήθηκε το 1991. Σπούδασε στη Νομική Σχολή Αθηνών και σήμερα εργάζεται ως δικηγόρος. Το έναυσμα για να γράψει ήταν τυχαίο, αλλά η εσωτερική ανάγκη να γράφει είναι επιτακτική και διαρκής. Διαβάζει και γράφει αρκετά με αποτέλεσμα η ποίηση να είναι ένα αόρατο νήμα που συνδέει την παιδική της ηλικία με το σήμερα.

Μια ιστορία έρωτα, αναμνήσεων και νοσταλγίας είναι η "Εύκρατη Ζώνη". "Η έννοια του "Εύκρατου" έχει μέσα κάτι ωραίο και μετριοπαθές ταυτόχρονα. Αφορά μια εύκρατη περίοδο της ζωής, στην οποία γράφτηκαν τα ποιήματα, όπου όλα είναι πιο ανοικτά, δεν έχουν έρθει, ίσως, οι μεγάλες ματαιώσεις", επισημαίνει. Την πηγαίνω στις διακοπές της· το ελληνικό καλοκαίρι, φόντο αρκετών ποιημάτων της, όπου κυριαρχεί η θάλασσα, ο ήλιος, το πλοίο, εικόνες γαλήνιες. Εκεί προτιμά να γράφει, όταν οι συνθήκες είναι ήρεμες, οι στιγμές πιο ανέμελες.

Πριν μερικές ημέρες συναντηθήκαμε στο Ωδείο Αθηνών και συζητήσαμε γι' όλα αυτά…

-Ήλια, ποιο ήταν το πρώτο ποίημα που διάβασες και θυμάσαι;

(Σκέφτεται) Η "Piazza san Nicolò", του Σεφέρη. Δεν είχα διαβάσει πολύ, βέβαια, πριν αρχίσω να γράφω. Ξεκίνησα να γράφω ποιήματα όταν ήμουν 15 χρονών. Ήταν μια προσωπική μου ανάγκη που δεν μπορούσα να την κατανοήσω. Απλώς το να γράφω αυτό που αισθανόμουν με ανακούφιζε και μετά άρχισα να το εξασκώ σα μια μορφή τέχνης. Δηλαδή δεν διάβασα και θέλησα να γράψω. Νιώθω σαν να προϋπήρχε μια τάση, μέσα από τα αναγνώσματα στο σπίτι και το σχολείο, η οποία καλλιεργήθηκε διαβάζοντας ολοένα και περισσότερο. Κατάλαβα ότι για να γράφω και να εκφράζομαι καλύτερα, θα έπρεπε να διαβάσω πολύ.

-Θυμάσαι κάτι συγκεκριμένο;

Είχα πάρει Καρυωτάκη από τη βιβλιοθήκη του σχολείου. Δεν καταλάβαινα ακριβώς τι διάβαζα αλλά ο λόγος του με μετακινούσε ψυχικά, μου άλλαζε την οπτική στα πράγματα…

-Κατάλαβες, ωστόσο, γιατί σου άρεσε;

Ναι! Εντοπίζω ότι η λέξη, ως υλικό, έχει κάτι πρωτογενές και αρχέγονο. Με τις λέξεις επικοινωνούν οι άνθρωποι. Με συγκινούσε το γεγονός ότι μπορείς να βάλεις μερικές λέξεις στη σειρά και να εκφράσεις κάτι που είναι πολύ βαθύ. Μου φαίνεται απίστευτο ότι μέσα σε τέσσερις στίχους μπορεί να υπάρξει τόση πυκνότητα που να περικλείει όλο τον κόσμο και όλη τη ζωή…

-Γι’ αυτό πιστεύεις διαβάζει ο κόσμος ποίηση;

Είναι δύσκολο να οριοθετήσεις τις "αφορμές" από τις οποίες εκκινεί ο κάθε αναγνώστης. Φαντάζομαι, όμως, ότι νιώθει την ψυχική ανάταση ή την αισθητική απόλαυση που σου προσφέρει η ανάγνωση ενός ποιήματος. Πιστεύω ότι η ποίηση έχει ένα αισθητικό αποτέλεσμα… είναι θέμα μορφής! Όπως βλέπεις έναν πίνακα και δεν γνωρίζεις γιατί ακριβώς σε συγκινεί, έτσι και η ποίηση δεν είναι θέμα "νοήματος". Κατά την άποψή μου σχετίζεται με τις λέξεις, την τεχνική, τον ρυθμό, τη μορφολογία· το αν καταφέρει ο ποιητής να συνταιριάξει τις λέξεις με τον κατάλληλο τρόπο έτσι ώστε να κινητοποιήσει τα συναισθήματα του αναγνώστη…

-Άρα έχει να κάνει με το τι νιώθουμε και όχι τι καταλαβαίνουμε…

Σκέψου τον "Ερωτόκριτο"... Έχει ένα τόσο δύσκολο λεξιλόγιο, επομένως για να αναχθείς στο νόημα του ποιήματος πρέπει προηγουμένως να έχεις κατανοήσει τις λέξεις αλλά όταν το διαβάζεις μπαίνεις τόσο πολύ στο ρυθμό της γλώσσας του ποιητή που από ένα σημείο και μετά δεν χρειάζεται να κάνεις ερμηνεία των λέξεων γιατί σε συνεπαίρνει… σε πηγαίνουν οι λέξεις μόνες τους… και μπορείς να "αισθανθείς" το νόημα σ’ ένα δεύτερο χρόνο χωρίς να ξέρεις τι ακριβώς σημαίνουν οι λέξεις…

-Τι μονοπάτια σου άνοιξε ο Σεφέρης;

Είναι σπουδαίο το πώς μπορεί σ' ένα ποίημά του να συμπυκνώνει όλη τη ζωή. Και έχει την ικανότητα να τοποθετηθεί τόσο καίρια τις λέξεις του μέσα στους στίχους. Νομίζω ότι αυτό σχετίζεται με το βάθος της αντίληψης του ανθρώπου και με το πώς αυτός προσλαμβάνει τα πράγματα. Νιώθεις ότι έχουν μπει τόσο βαθιά μέσα στην καρδιά του που εκείνος μπορεί με μια λέξη να σου πει αυτό που θέλει. Έχει συλλάβει την ίδια τη ζωή στις λέξεις του, την ουσία της… Συνέχεια γυρνάω στον Σεφέρη, είναι ανεξάντλητος. Αυτό, βέβαια, έχει να κάνει και με την τοποθέτηση του αναγνώστη. Διαβάζεις το ίδιο ποίημα κι όλο και κάτι ανακινείται μέσα σου.

-Αλήθεια, πού σε βρήκε η είδηση για την έκδοση;

Ήταν από τις πιο ευτυχισμένες στιγμές της ζωής μου. Μου τηλεφώνησαν και μου είπαν ότι τους άρεσαν τα ποιήματα που είχα στείλει… Δεν περίμενα ότι ένας τόσο μεγάλος εκδοτικός οίκος θα ήθελε να εκδώσει τα ποιήματά μου. Θυμάμαι, είχα τηλεφωνήσει στους γονείς μου και έκλαιγα…

-Ένιωσες ότι ανταμείβονται οι κόποι σου;

Πάντα σκεφτόμουν γιατί ένας άνθρωπος που γράφει και κάνει κάτι τόσο προσωπικό έχει την ανάγκη να εκτεθεί στα βλέμματα των άλλων ανθρώπων. Ξεκινά άραγε από μια φιλόδοξη ή και ματαιόδοξη αφετηρία του καθενός; Σίγουρα, υπάρχει ένα τέτοιο κομμάτι μέσα μου. Ωστόσο πάντα ήθελα κάποια στιγμή κάποιος που δεν με γνωρίζει να διαβάσει ένα ποίημά μου και να αισθανθεί ότι κάτι καταλαβαίνει για τον ίδιο εκεί μέσα. Και αυτό αν δεν εκδιδόταν αυτή η ποιητική συλλογή δεν θα γινόταν…

-Σ' ενδιαφέρει περισσότερο να διαβαστεί ένα ποίημά σου ή το τι θα νιώσει ο αναγνώστης;

Με ενδιαφέρει να ακούσω πιο πολύ το τι θα νιώσει παρά απλώς να το διαβάσει. Για να είμαι ειλικρινής, δεν γράφω προκειμένου να βγάλω βιβλίο. Εάν ένα ποίημα είναι καλό και μπορεί να συγκινήσει έναν αναγνώστη, τότε εγώ χαίρομαι. Τώρα που γράφω, δεν έχω στο μυαλό μου ότι όλα τα νέα ποιήματα πρέπει να γίνουν ένα δεύτερο βιβλίο. Αν γίνει θα είναι ευτυχές αλλά δεν είναι αυτοσκοπός. Έγραφα από πάντα και χωρίς να περιμένω την έκδοση, ούτε το είχα σίγουρο, ούτε το επεδίωκα με κάθε τρόπο σ’ όλη μου τη ζωή. Χάρηκα πολύ, όμως, που συνέβη…

-Μπορείς να θυμηθείς μια στιγμή απόλυτης ευτυχίας που έγραψες κάτι το οποίο σου άρεσε; Πώς ήταν;

Το γράψιμο είναι σα συνέχεια μιας ευτυχισμένης στιγμής. Η γραφή στο μυαλό μου συνέχεται τόσο πολύ με την ύπαρξή μου που δεν μπορώ να τα διαχωρίσω. Είναι οργανικό για εμένα. Ούτε μου διακόπτει την ευτυχία ούτε μου την στερεί ούτε μου προσφέρει περισσότερη. Όταν μετά από καιρό διαβάσω κάτι που έγραψα, σκέφτομαι ότι χαίρομαι που απέδωσα το συναίσθημα της στιγμής σ’ ένα ποίημα…

-Θα όριζες κάπως την ευτυχία για σένα;

Δεν ξέρω αν πιστεύω ότι υπάρχει ευτυχία. Ναι, υπάρχουν κάποιες ευτυχισμένες στιγμές αλλά όταν ζεις και ξέρεις ότι θα πεθάνεις μου φαίνεται -μέσα στην κατανόηση της θνητής ύπαρξής μας- ότι μπορεί να υπάρχουν στιγμές χαράς αλλά είναι παροδικές. Ακούγομαι απαισιόδοξη αλλά στ' αλήθεια δεν είμαι. Νιώθω χαρούμενη να ξυπνάω νωρίς το πρωί, να πίνω τον καφέ μου και να διαβάζω ένα βιβλίο… Ανυπομονώ να ξυπνήσω για να το κάνω. Είμαι ευτυχισμένη όταν είμαι το καλοκαίρι στο καράβι και βλέπω τον ήλιο να δύει. Δεν έχω νιώσει, όμως, την ευτυχία ως μια πάγια κατάσταση. Ικανοποιημένη ναι, ευτυχισμένη όχι.

-Αυτό το παροδικό συναίσθημα πιστεύεις ότι ευνοεί τη δημιουργία;

Προσωπικά μπορώ να γράψω σ' όλες τις συναισθηματικές καταστάσεις. Όταν πηγαίνω διακοπές τα καλοκαίρια στη Φολέγανδρο και έχω τα βιβλία μου βρίσκομαι σε μια κατάσταση απόλυτης ηρεμίας, κοιτάζω τη θάλασσα, τότε μ' αρέσει να γράφω περισσότερο. Τότε μπορεί να μου έρθει ένας ρυθμός και να μπουν οι λέξεις στη σειρά που θέλω.

-Ποια είναι η προσδοκία σου όταν κάποιος διαβάζει ένα ποίημά σου;

Δεν έχω κάποιου είδους προσδοκία… Ο αναγνώστης που διαβάζει το "γράφει" από την αρχή. Εγώ σου δίνω τις λέξεις και εσύ κάνε ό,τι θέλεις. Είναι δικές σου…

-Τι το τόσο διαφορετικό μπορεί να σημαίνει η ίδια λέξη για σένα και για κάποιον άλλον;

Αυτό έχει να κάνει με την ίδια την ουσία του λόγου· ότι δηλαδή η λέξη έχει κάτι που συγχέεται με τα βιώματα. Οι λέξεις είναι ίδιες για όλους αλλά είναι ταυτόχρονα τόσο προσωπικό ζήτημα ως προς την πρόσληψη για τον καθένα μας.

-Επηρεάζεσαι από τα βιβλία που διαβάζεις παράλληλα;

Η γραφή είναι μια πνευματική εργασία και πιστεύω ότι είναι απαραίτητο να είσαι σε πνευματική εγρήγορση. Επομένως όσο πιο πολύ διαβάζεις τόσο το καλύτερο. Αυτή την περίοδο διαβάζω τον "Ερωτόκριτο" που έχει τον δικό του ρυθμό. Σαφώς με επηρεάζει ο ρυθμός του, η σύνδεση των λέξεων, η σύνταξή του. Με βοηθάνε περισσότερο θα έλεγα. Εσύ στο τέλος θα γράψεις με τον δικό σου τρόπο αλλά η ανάγνωση, νομίζω, σου ανοίγει το μυαλό και μπορείς να βρεις καλύτερα τον εαυτό σου και να τοποθετηθείς καλύτερα.

-Πιστεύεις στο ταλέντο; Πώς το έχεις στο μυαλό σου;

Πιστεύω ότι το ταλέντο συνδέεται με την αυθεντικότητα. Όπως σου είπα και πριν, νιώθω ότι γράφω από ανάγκη. Όταν άρχισα να γράφω, στα 15, δεν είχα στο μυαλό μου ότι θέλω να γράφω ποιήματα. Μια μέρα, απλώς, δεν μπορούσα να δω πολύ καλά τον ουρανό και μ' έπιασε ένα αίσθημα ασφυξίας. Κάθισα στο γραφείο μου και έγραψα ένα ποίημα. Αισθάνθηκα τρομερή ανακούφιση που ήταν απαραίτητη για να νιώσω καλά. Αυτή η τάση έχει στο μυαλό μου κάτι το αυθεντικό, γιατί δεν θα μπορούσε να γίνει αλλιώς. Αν υπάρχει η έννοια του ταλέντου, βρίσκεται στην αυθεντικότητα της ανάγκης να γράψεις και να εκφραστείς.

-Υπάρχουν κανόνες στην ποίηση;

Σίγουρα υπάρχουν κάποιοι κανόνες… Δεν μπορείς να έχεις τρεις συλλαβές -τη μια δίπλα στην άλλη- χωρίς τόνο γιατί δεν έχεις ανάσα όταν πας να την διαβάσεις. Αυτός είναι ένας κανόνας…

-Ένας κανόνας είναι να έχεις αφιερώσει πολλές εργατοώρες;

Εγώ γράφω συνέχεια ποιήματα τόσα χρόνια. Απ’ αυτά έβαλα 23 στο βιβλίο. Το να γράφεις είναι μια άσκηση. Παλεύεις πολύ με τη λέξη, πρέπει να σκύψεις πάνω από το χαρτί, να γράφεις και να σβήνεις.

-Άρα σημαίνοντα ρόλο έχει και η αυτοπειθαρχία, όπως το καταλαβαίνω…

Εάν δεν μπορείς να γράφεις κάθε μέρα, πρέπει έστω να διαβάζεις κάθε μέρα. Όσο μπορείς στην καθημερινότητά σου να υπάρχει μια ρουτίνα.

-Αυτό σημαίνει ότι δεν μπορεί κανείς να γράψει υπό πίεση;

Εγώ προσωπικά δεν μπορώ… Μου πήρε έξι μήνες να γράψω το οπισθόφυλλο του βιβλίου γιατί το ήθελα πολύ πυκνό και όπως το φανταζόμουν. Και κράτησε τόσο μέχρι να το έχω έτοιμο.

-Φαντάζομαι πόσο δύσκολο είναι να καταλάβεις πότε ένα ποίημα είναι έτοιμο…

Ίσως όταν διαβάζω ένα ποίημα και νιώθω ότι το διαβάζω απνευστί και το ίδιο "ανασαίνει". Ένα ποίημα, άλλωστε, είναι ένας μικρός κόσμος. Όταν νιώσω ότι ο κόσμος είναι γεμάτος, δεν θέλω ούτε να προσθέσω ούτε να αφαιρέσω κάτι. Έχει κλείσει και είναι έτοιμο… Ίσως!

-Πώς ξέρεις ότι αυτό που έγραψες είναι καλό όμως;

Δεν το καταλαβαίνω… απλώς το ελπίζω. Δεν έχω τόση αυτοπεποίθηση (γέλια)

-Ποιο είναι το καλύτερο μέρος της διαδικασίας για σένα στο γράψιμο;

Όταν έχει γραφτεί ο πυρήνας και μπορώ να εφαρμόσω την "τέχνη"· δηλαδή να κατεβάσω μια λέξη στον στίχο παρακάτω, να αλλάξω τα γράμματα, να ασχοληθώ με τις λεπτομέρειες ενώ έχω φτιάξει τη δομή… που είναι και το πιο δύσκολο. Αυτό το απολαμβάνω πιο πολύ απ' όλα.

-Είναι απόλαυση η γραφή; Την απολαμβάνεις πάντοτε;

Ναι! Είναι μια διαδικασία κάθαρσης για εμένα. Μπορεί να γράψω κάτι στενόχωρο ή σκοτεινό που να μη διαφαίνεται ούτε στην άκρη του μια αισιόδοξη τάση ή λίγο φως και όμως νιώθω σαν να φεύγω για λίγο από τον εαυτό μου και κάτι μέσα μου αλλάζει. Το απολαμβάνω πολύ και στενοχωριέμαι όταν δεν μπορώ να γράψω…

-Περίεργο να απολαμβάνεις ακόμα και όταν γράφεις κάτι στενόχωρο…

Μα τον εαυτό μου συναντώ. Η γραφή σε βοηθάει να γνωρίσεις σε μεγαλύτερο βάθος τον ίδιο σου τον εαυτό γιατί καθρεφτίζεσαι μέσα απ' αυτήν. Και αυτό έχει κάτι πολύ αληθινό μέσα του.

-Ποια είναι η φιλοσοφία σου για τη ζωή;

Όσο μεγαλώνω αποβάλλω το άγχος που είχα μικρότερη για το τι θα γίνει και την ανάγκη μου να οργανώσω ή να προδιαγράψω το μέλλον. Όσο μεγαλώνω καταλαβαίνω πόσο μικροί είμαστε στο χάος και προσπαθώ να είμαι πραγματικά παρούσα στη στιγμή που ζω…

-Σ' ευχαριστώ!

Και εγώ ευχαριστώ.

"Για καλό ή για κακό, η ελληνική γλώσσα είναι από τις πιο συντηρητικές γλώσσες του κόσμου", έλεγε ο Γιώργος Σεφέρης. Η δε γλώσσα στην ποίηση βρίσκεται στη μεγαλύτερή της ένταση, γιατί δύο λέξεις κατάλληλα τοποθετημένες τινάζουν έναν σπινθήρα, για να θυμηθούμε τον Οδυσσέα Ελύτη. Η ελληνική γλώσσα, έχει και μακρά διαδρομή στο χρόνο και πολυδύναμη είναι. Αυτό είναι και ευλογία και κατάρα για έναν ποιητή. Η Ήλια χαμογελά.