Με αφορμή το «A Delicate Truth», το νέο έργο του αστείρευτου, αειθαλούς συγγραφέα που κυκλοφορεί στις 25 Απριλίου, ανασύρουμε από το αρχείο της AV και του SOUL τέσσερις βιβλιοκριτικές των συντακτών μας. Μια πρώτης τάξης ευκαιρία να εντρυφήσεις βαθύτερα στο έργο του μεγάλου βρετανού συγγραφέα, αλλά και να διαπιστώσεις την έκταση της διαχρονικής Καρεμανίας που διέπει το σύνολο αυτού του team!
Ο Θανάσης Μήνας γράφει για το «Κι ο κλήρος έπεσε στον Σμάιλι» (SOUL 27, Ιούλιος – Αύγουστος 2008)
«Ήμουν κάποτε πράκτορας των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών, στην υπηρεσία της βασίλισσας και της πατρίδας. Είδαν πολλά τα μάτια μου μέχρι να αποσυρθώ από το παιχνίδι. Βγήκα γρήγορα στη σύνταξη. Πίστευα ότι θα έβρισκα την ησυχία μου, μάταια όμως. Ένα βροχερό πρωινό με παρακάλεσαν να περάσω από την υπηρεσία. Μου ζήτησαν να επιστρέψω στην ενεργό δράση. Στην αρχή δεν ήθελα. Μου είπαν όμως ότι παίζονται πολλά. Μυστικά έγγραφα υψηλής διαβάθμισης περνάνε στην άλλη πλευρά. Πίσω από το Σιδηρούν Παραπέτασμα. Μ’ αυτά στα χέρια τους, οι Ανατολικοί μπορούν να ανατρέψουν την “ισορροπία του τρόμου”. Οι συνάδελφοί μου πίστευαν ότι η δουλειά γινόταν από μέσα. Συμφώνησα. Η υπόθεση ήταν φως φανάρι. Ένας διπλός πράκτορας είχε διεισδύσει στην υπηρεσία και πουλούσε πληροφορίες στους κομισάριους. Δεν ήταν εύκολο να εντοπιστεί. Είχε φωλιάσει στα ανώτερα κλιμάκια της ιεραρχίας και από εκεί κινεί προσεκτικά τα νήματα. Οι Σοβιετικοί του έβαζαν γερές πλάτες. Κυρίως ο Κάρλα, εκείνη η αλεπού που ήταν τότε ο ομόλογός μου στην KGB. Η αναμέτρηση δεν ήταν εύκολη. Έπρεπε να δράσω μεθοδικά. Να χρησιμοποιήσω όλο τον ορθολογισμό και το φλέγμα που με διακρίνει ως Άγγλο. Έπρεπε να τους παραπλανήσω. Με κινήσεις που θα τους φαίνονταν αρχικά ασύνδετες μεταξύ τους, στο τέλος όμως θα συνέκλιναν για να αποκαλυφθεί η ταυτότητα του «Τυφλοπόντικα». Πριν όμως προχωρήσω περισσότερο, επιτρέψτε μου να συνδεθώ. Ονομάζομαι Σμάιλι, Tζορτζ Σμάιλι….»
Το πρώτο μέρος της «τριλογίας του Τζορτζ Σμάιλι» είναι απλώς το αριστούργημα του Τζον Λε Καρέ. Ξέχνα τον 007. Τούτο εδώ είναι το απόλυτο κατασκοπευτικό μυθιστόρημα της εποχής του Ψυχρού Πολέμου.
Ο Δημήτρης Καραθάνος γράφει για το «Ο εντιμότατος μαθητής» (Athens Voice 256, 7 Μαΐου 2009)
Ενόσω οι χρόνιοι εξαρτημένοι της πρόζας του Λε Καρέ εξερευνούν τα μυστικά του πρόσφατου “A Most Wanted Man”, πλέον συγκροτείται και στην Ελλάδα ένα νεογνό αναγνωστήριο που τροχίζει τα δόντια του στη μέχρι πρότινος αμετάφραστη βιβλιογραφία του Βρετανού πρώην κατασκόπου, πολυγραφότατου μπεστσελερίστα.
Ο «Εντιμότατος μαθητής» είναι το σίκουελ της «Τριλογίας του Κάρλα», που εγκαινιάστηκε από τις εκδόσεις Καστανιώτη πέρυσι με το «Και ο κλήρος έπεσε στον Σμάιλι», και ολοκληρώνεται προσεχώς με το «Οι άνθρωποι του Σμάιλι». Δεδομένου ότι αφορά έναν από τους πιο πολιτικά και ιστορικά καίριους συγγραφείς του εικοστού αιώνα, διαπιστώνουμε την αναπλήρωση ενός εκδοτικού κενού.
Ο «Εντιμότατος μαθητής» βρίσκει τον Τζορτζ Σμάιλι επικεφαλής του προδομένου και αποστεωμένου Σέρκους, έδρας των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών, σε μια απόπειρα να διασώσει το τμήμα του από την ανυποληψία εφορμώντας στα ίχνη του Ντρέικ Κο, ενός μεγάλου ψαριού στη δούλεψη της Μόσχας. Διεμβολιστής του Σμάιλι στην προσπάθεια αυτή είναι ο Τζέρι Γουέστερμπι, ελάσσων δημοσιογράφος και αποτυχημένος συγγραφέας, ο οποίος έπειτα από εικοσαετή προϋπηρεσία στις επιχειρήσεις ανασύρεται από το ψυγείο.
Αντιμέτωπος με ένα παλιρροϊκό κύμα δολοπλοκίας, συσκότισης και ραδιουργίας, ο Γουέστερμπι ελίσσεται μεταξύ κινέζικης μαφίας, Ρώσων πρακτόρων, κλειδωμένων λογαριασμών, φορτίων οπίου και διττής προέλευσης πολεμόχαρων διπλωματικών ντεσπεράντο, εκπέμποντας τη ζωηρή ακτινοβολία ενός δανδή της κατασκοπίας, που βρίσκει ελευθερία στην αναρχία της δουλειάς του, τη στιγμή που το προσωπικό του σύμπαν κλυδωνίζεται. Υπακούοντας στον ψυχικό μανιερισμό των ηρώων του Λε Καρέ, ο Γουέστερμπι είναι ένας Απωανατολίτης Άλεκ Λίμας, ένας αποτυχημένος άντρας χωρίς ιδεολογία, που πορεύεται απαλλαγμένος από συνειδησιακά ζητήματα, οπλισμένος με μια αόριστη αίσθηση του «έχουμε το δίκαιο με το μέρος μας», συνδυασμένη με την τυφλή υπακοή του στο στρεβλό θεσμό που υπηρετεί (μυστικές υπηρεσίες, προστασία της αποικιοκρατίας), καθώς και μια εμμονοληπτική αφοσίωση στο μέντορά του, Τζορτζ Σμάιλι. Η αντίδρασή του έρχεται πολύ αργά, και μονάχα υπό την αντίληψη πως είναι ένας καλός ιππότης στη λάθος σταυροφορία, ένας αναλώσιμος παίκτης στον οποίο αποκαλύπτονται σποραδικά ψήγματα αλήθειας.
Ενώ συγκαταλέγεται στα έργα εξερεύνησης χαρακτήρων του Λε Καρέ, ο «Εντιμότατος μαθητής» είναι κυρίως ένα πολυδαίδαλο θρίλερ, τοποθετημένο σε άγριους καιρούς, εμποτισμένο στην κουφόβραση του Χονγκ Κονγκ, ενός «Μανχάταν από τραπουλόχαρτα, με γκρίζους ουρανοξύστες-τρώγλες τόσο στριμωγμένους, που μες στη ζέστη ήταν σαν να γέρνει ο ένας προς τον άλλον», ενώ τα διαρκή πηγαινέλα από και προς την Μπανγκόκ, τη Σαϊγκόν και την αιματοβαμμένη Πνομ Πενχ συστήνουν μια ζοφερή, κατασκοπική «Καρδιά του σκότους» – δεν είναι τυχαίες οι παραπομπές του συγγραφέα στον Τζόζεφ Κόνραντ. Αποκάλυψη τώρα!
(κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη)
Η Λένα Χουρμούζη γράφει για το «Ο Νο1 καταζητούμενος» (SOUL 29, Οκτώβριος 2008)
Το πρώτο αντίτυπο τοποθετήθηκε στη βιτρίνα του αγγλικού βιβλιοπωλείου το βράδυ της Δευτέρας 22 Σεπτέμβρη. «A Most Wanted Man», «Ο Νο1 καταζητούμενος», το 21ο βιβλίο του Τζον Λε Καρέ. Οι εφημερίδες έχουν προαναγγείλει το γεγονός εδώ και μέρες. Γράφουν για ακόμα ένα αριστούργημα, υπενθυμίζοντας ότι ο 78χρονος πλέον Λε Καρέ άλλαξε εδώ και λίγα χρόνια το στιλ του υιοθετώντας έναν περισσότερο άμεσο, καταγγελτικό λόγο.
Ο δημιουργός του πράκτορα Τζορτζ Σμάιλι, του «Κατασκόπου που γύρισε από το κρύο», της «Μικρής τυμπανίστριας» και της «Ρωσικής εστίας» αποφάσισε πως η μυστηριώδης αμφισημία και το απρόβλεπτο και ασαφές ταίριαζαν περισσότερο στον Ψυχρό πόλεμο. Έναν υπόγειο πόλεμο επαγγελματιών κατασκόπων, αλλά και ανθρώπων παθιασμένων και μπερδεμένων, στον οποίο «έπαιξε» και ο ίδιος. Τότε, στη δεκαετία του ’60, που ονομαζόταν ακόμα Ντέιβιντ Κόρνουελ και, με τη βιτρίνα του νεαρού διπλωμάτη, εργαζόταν στη Γερμανία για τις βρετανικές μυστικές υπηρεσίες.
Σήμερα, 20 χρόνια μετά την πτώση του τείχους του Βερολίνου, ο Τζον Λε Καρέ δεν αφήνει καμιά αμφιβολία για το ποιοι είναι οι καλοί και ποιοι οι κακοί. Από τη μια πλευρά βρίσκεται ο άνθρωπος με όλες τις χαρές, τις λύπες και τις αδυναμίες του και από την άλλη μια ανελέητη, καταστροφική «μηχανή». Αυτή είναι οι σκοτεινές υπηρεσίες και οι πολυεθνικές εταιρίες που χτίζουν γύρω μας μια στεγανή, απροσπέλαστη φυλακή, «για την προστασία μας». Ο κόσμος του Τζον Λε Καρέ είναι σήμερα ένας κόσμος φοβισμένος και ανασφαλής. Τους λίγους που αντιδρούν αναλαμβάνει να τους «συνετίσει» (ή να τους εξαφανίσει) η μηχανή.
Μεσημέρι στο μπαρ «Zebra», πριν καλά-καλά φτάσει ο καφές, η πρώτη παράγραφος του ολοκαίνουργιου βιβλίου μού κλείνει το μάτι: «Ο τούρκος πρωταθλητής πυγμαχίας βαρέων βαρών κατεβαίνει αργά το δρόμο του Αμβούργου κρατώντας τη μητέρα του από το χέρι. Δύσκολα μπορεί κανείς να τον κατηγορήσει ότι δεν πρόσεξε το κοκαλιάρικο αγόρι με το μαύρο παλτό που έχει γίνει η σκιά του». Κεφάλαιο 1, σελίδα 1, το ταξίδι ξεκίνησε. Οι σελίδες γυρίζουν σχεδόν μόνες τους, όλο και πιο γρήγορα.
Είμαστε στο Αμβούργο, μια πόλη «ένοχη», λέει ένας από τους χαρακτήρες του βιβλίου. Ένοχη, γιατί το 2001, σε αυτό ακριβώς το λιμάνι του γερμανικού βορρά, κάτω από τη μύτη των γερμανικών μυστικών υπηρεσιών, ο ισλαμιστής Μοχάμεντ Άτα και οι φίλοι του σχεδίασαν την επίθεση στους Δίδυμους Πύργους στη Νέα Υόρκη.
Το κοκαλιάρικο αγόρι με το μαύρο παλτό είναι ο Ίσα. Ταλαιπωρημένος, με νωπά τα σημάδια από βασανιστήρια, φτάνει στο Αμβούργο αναζητώντας τα χρήματα που ο πατέρας του έκρυψε πριν από χρόνια στα χρηματοκιβώτια μιας μικρής βρετανικής τράπεζας που ειδικεύεται σε προσωπικές τραπεζικές υπηρεσίες. Λέει πως είναι από την Τσετσενία, αλλά μιλά κυρίως ρωσικά. Λέει πως είναι πιστός μουσουλμάνος, αλλά μοιάζει να μην ξέρει τα βασικά. Ο Ίσα θα έρθει σε επαφή με την Άναμπελ, μια νεαρή γερμανίδα δικηγόρο ταγμένη στο πλευρό των αδυνάτων, και τον Τόμι, τον 60χρονο μεγαλοαστό που μοιάζει να περνά προσωπική κρίση.
Τρεις ολοζώντανοι χαρακτήρες παίρνουν τον αναγνώστη από το χέρι και του κάνουν μια βόλτα στη ζοφερή πραγματικότητα της εποχής του φόβου. Με τις μυστικές υπηρεσίες τριών κρατών να σφίγγουν τον κλοιό γύρω τους, ο Ίσα, η Άναμπελ και ο Τόμι πρέπει πολύ γρήγορα όχι μόνο να αποφασίσουν με ποιους είναι αλλά να βρουν και ποιοι είναι οι ίδιοι.
Πολλά από τα θέματα του «A Most Wanted Man» απασχόλησαν τον Λε Καρέ σε παλιότερα βιβλία του. Τα περίεργα ρώσικα εκατομμύρια που κάνουν βόλτες σε εμπορικές πρωτεύουσες της Ευρώπης τα ξαναείδαμε στο «Our Game» το 1995, όπου πήραμε και μια γεύση από Καύκασο. Ο Καύκασος και οι προσωπικές τραπεζικές υπηρεσίες εμφανίστηκαν και στο «Single and Single» το 1999 και ο «πόλεμος κατά της τρομοκρατίας» ήταν στο επίκεντρο του «Absolute friends» το 2003, με τον Λε Καρέ να δίνει μια κατάμαυρη εικόνα του κόσμο που οικοδομούν οι υπηρεσίες και οι εταιρίες από την 11η Σεπτεμβρίου και έπειτα.
Το «A Most Wanted Man» κινείται στο ίδιο τοπίο. Την ώρα που η «μηχανή» εξαφανίζει μεθοδικά τα τελευταία υπολείμματα ελευθερίας και ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ο Λε Καρέ δείχνει πως σε αυτόν τον παράλογο πόλεμο οι παράπλευρες απώλειες είμαστε όλοι εμείς. Το βιβλίο διαβάζεται «μονορούφι» και είναι τόσο καλό, που παρακαλάς να μην τελειώσει.
(κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Bell)
Ο Δημήτρης Καραθάνος γράφει για το «Ένας τέλειος κατάσκοπος»
Υψηλόβαθμο στέλεχος των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών αυτομολεί στην αντίπερα πλευρά του παραπετάσματος. No news για ένα στόρι που ανάβλυσε από τη γραφίδα του Λε Καρέ, θα μου πείτε. Έχω χάσει το λογαριασμό των μυθιστορημάτων του που υπακούν σε παρεμφερή αφηγηματική αφετηρία. Προσέξτε, όμως: όταν το βιβλίο πρωτοκυκλοφόρησε, το 1986, ο Φίλιπ Ροθ, ο οποίος εκείνη την περίοδο περνούσε πολύ χρόνο στο Λονδίνο, το φιλοδώρησε με το χαρακτηρισμό του «σπουδαιότερου μεταπολεμικού αγγλικού μυθιστορήματος» - σχόλιο που με υποχρέωσε να προβληματιστώ σοβαρά. Ποιος θα μπορούσε να παραβλέψει τη βαρύτητα της «τριλογίας του Σμάιλι» ή έστω του «Κατασκόπου που γύρισε από το κρύο», έργου πασίδηλα παραδεκτού ως ενός από τα κορυφαία του προηγούμενου αιώνα, αν όχι όλων των εποχών;
Μερικές ώρες παρέα με το βιβλίο και κάμποσα δεκαεξασέλιδα αργότερα ωστόσο, ασπάστηκα το σκεπτικό του Ροθ. Χωρίς να είναι το καλύτερο έργο του Λε Καρέ, ο «Τέλειος Κατάσκοπος» είναι το πιο προσωπικό του. Αναμφίβολα το πιο ενδοστρεφές, είναι επίσης αυτό στο οποίο ξεκαθαρίζει λογαριασμούς με τον πατέρα του, έναν χαρισματικό κομπιναδόρο που μοιράζεται πολλά βιογραφικά στοιχεία με το μυθιστορηματικό πρόγονο του κεντρικού χαρακτήρα, Μάγκνους Πιμ, του εγκλεισμού σε σωφρονιστικά ιδρύματα συμπεριλαμβανομένου.
Οι μεγάλοι πολιτικοί προβληματισμοί του Λε Καρέ παραμένουν και εδώ αναλλοίωτοι: ο αμείλικτος οπορτουνισμός των υπερδυνάμεων, η ηθική απαξία του ψυχροπολεμικού εγχειρήματος, η απαράλλαχτη ομοιότητα καπιταλιστικών και κομμουνιστικών μεθόδων, η κατάρρευση του ούτως ή άλλως εύθραυστου αξιακού συστήματος των κατασκόπων, η στυγνή αδιαφορία απέναντι σε αθώους, η γκρίζα, καφκική, υδροκεφαλική γραφειοκρατία που συντρίβει το ιδεαλιστικό πνεύμα, η προφανής ματαιότητα των πάντων.
Λαχταριστό υλικό ασφαλώς για όλους εμάς τους τζάνκι του Λε Καρέ, ενώ για να διπλασιαστεί η ευφροσύνη ας σημειώσω πως, πέρα από τούτη την επανέκδοση της Bell, κυκλοφορεί πλέον από τον Καστανιώτη ένα επιπλέον πρώιμο έργο του συγγραφέα, η «Τελευταία Κλήση».
(κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Bell)
* Ολόκληρη η μεταφρασμένη βιβλιογραφία του John Le Carré στα ελληνικά εδώ
*Τηλεοπτική συνέντευξη του συγγραφέα στον Ανταίο Χρυσοστομίδη και τη Μικέλα Χαρτουλάρη, για την εκπομπή της ΕΤ1, «Οι κεραίες της εποχής μας», Το πρώτο μέρος:
18°
