Φάουστ: Σκέψεις για την παράσταση του Άρη Μπινιάρη και τα κριτήρια της άφεσης ενοχών
Ο μύθος του Φάουστ ζωντανεύει τη διαχρονική αδυναμία του ανθρώπου να ισορροπήσει ανάμεσα στο καλό και το κακό, την αλήθεια και το ψεύδος, το φως και το σκοτάδι. Η ιστορία του όπως παρουσιάζεται αρχικώς στους γερμανικούς λαϊκούς μύθους είναι απλή. Η μεγάλη έκρηξη της γνώσεως που έρχεται με την ευρωπαϊκή αναγέννηση του 14ου αιώνος φέρνει μαζί της και την αλόγιστη επιθυμία για δύναμη, ειδικώς σε ανθρώπους που δεν ανήκαν στην κληρονομική - παραδοσιακή τάξη των αρχόντων. Ο Φάουστ ήταν ένας αλχημιστής, τσαρλατάνος της μαγείας και ρέκτης της παρεπιστήμης. Προσπαθούσε να εκμεταλλευτεί τις δυνατότητες που φώτιζε η αυγή της εποχής του ορθολογισμού και της εξατομικεύσεως. Οι σταθερές αξίες της εκκλησιαστικής και φεουδαρχικής εξουσίας έμπαιναν σε αμφισβήτηση από έναν νέο τύπου ανθρώπου που βασιζόμενος στην ώριμη - πια - τάση του χριστιανοϊουδαϊκού κόσμου για ανεξαρτησία και προοπτική διεκδικούσε θεϊκή παντοδυναμία.
Στις 31 Οκτωβρίου 1517, ο Λούθηρος θυροκόλλησε (σύμφωνα με την παράδοση) τις 95 Θέσεις στην εκκλησία του κάστρου της Βιτεμβέργης. Το 1455 ο Γουτεμβέργιος είχε τυπώσει τη Βίβλο (42 γραμμών) – το πρώτο μεγάλο τυπωμένο βιβλίο της Ευρώπης. Το καλοκαίρι του 1524 οι αγρότες στο Stühlingen της νότιας Γερμανίας, κοντά στα σύνορα με τα ελβετικά καντόνια, ξεσηκώθηκαν ενάντια στην κόμισσα του Lupfen η οποία είχε διατάξει τους δουλοπαροίκους της να συλλέγουν κοχύλια σαλιγκαριών για να τυλίγουν οι γυναίκες της αυλής την κλωστή τους. Ο πόλεμος των χωρικών που ακολούθησε σχεδόν σε όλη τη Γερμανία, άφησε 100.000 νεκρούς και έγινε οδοδείκτης κάθε κοινωνικής εξεγέρσεως μέχρι των ημερών μας. Το πρώτο εκτενές κείμενο που καταγράφει το θρύλο του Φάουστ εκδόθηκε στη Φρανκφούρτη το 1587 με την ονομασία "Volksbuch" ή "Historia von D. Johann Fausten". Έκτοτε, είναι αναρίθμητες οι προσπάθειες ερμηνείας του μύθου από καλλιτέχνες, λόγιους, φιλοσόφους και κινηματογραφιστές. Μια ενδιαφέρουσα προσπάθεια είναι το ομώνυμο θεατρικό έργο, βασισμένο στο περιβόητο έργο του Γκαίτε, που ανέβηκε στην κεντρική σκηνή του Εθνικού Θεάτρου σε σκηνοθεσία του Άρη Μπινιάρη.
«Φάουστ» σε σκηνοθεσία Άρη Μπινιάρη: Η πλοκή
Η παράσταση ανοίγει με τον Φάουστ στο ντιβάνι του ψυχαναλυτή ο οποίος λίγο αργότερα θα υποδυθεί τον διάβολο με τον οποίο θα κάνει τη γνωστή συμφωνία του ο απογοητευμένος από τη ζωή των απαγορεύσεων, των φοβιών και των ενοχών, πρωταγωνιστής-άνθρωπος. Ο ψυχαναλυτής τον προτρέπει να ζήσει ερχόμενος σε επαφή με το ασυνείδητό του, δηλαδή τις απωθημένες επιθυμίες του. Το δωμάτιο απομακρύνεται και η σκηνή υποδέχεται τους ηθοποιούς - χορευτές που υποδύονται τις απρόσωπες φοβίες ή ενοχές του Φάουστ οι οποίες, χρόνια τώρα, δεν του επιτρέπουν να χαρεί τη ζωή του. Ο Διάβολος με δύο παρατρεχάμενους, άπαντες ντυμένοι στα κόκκινα, προσπαθούν να τον πείσουν να απεγκλωβιστεί από τα «πρέπει» του ηθικού νόμου και να ακολουθήσει τη «φωτιά» της καρδιάς, όπερ μεθερμηνευόμενον κατά το μεγαλύτερο μέρος της παραστάσεως σημαίνει να αφεθεί στη σαρκική επιθυμία και απόλαυση. Αντικείμενο του πόθου παρουσιάζεται η Μαργαρίτα, ντυμένη στα κίτρινα. Είναι τέτοια η αλλαγή που έχει υποστεί ο Φάουστ από τις διαβολικές παραινέσεις έτσι ώστε ο Θεός, ως Λουδοβίκος ΙΔ ή βασιλιάς Ήλιος, αναγκάζεται να δεχτεί τη συμπληρωματική χρησιμότητα του Κακού στον κόσμο, όπως με διδασκαλική καθαρότητα αναλύει ο Διάβολος της παράστασης, ως αγγελιοφόρος των απορριφθέντων, των απόκληρων, των έκπτωτων:
Οι ρωγμές βοηθούν να είναι ο άνθρωπος πιο άνθρωπος
Οι ενοχές είναι ένα είδος φυσικής ισορροπίας, μία τραμπάλα, που ενισχύει την απόλαυση κατά την κατάργηση του απαγορευμένου. Κατόπιν, μπορούν να επανέλθουν για να δυναμώσουν την επιθυμία η οποία μετά θα εκτονωθεί σε ακόμα μεγαλύτερη ηδονή διατηρώντας αιωνίως το κυνήγι της ψυχικής εντάσεως, ως κυρίαρχη απόδειξη «γεμάτης» ζωής. Όμως τίθεται λογικά ένα ερώτημα: Με ποιον τρόπο ακριβώς θα ρυθμίζεται η προσωπική επιθυμία και βάσει ποιών κανόνων θα τίθεται το όριο της ατομικής υπάρξεως σε σχέση με τους υπόλοιπους ανθρώπους; Η άφεση των ενοχών με μόνο κριτήριο την απόλαυση τι είδους κόσμο ευαγγελίζεται; Η παράσταση δεν δίνει απάντηση αλλά αυτό είναι ένα ερώτημα που μόνον ο Ήλον Μασκ έχει απαντήσει μέσα στη φαντασίωσή του: Ο κόσμος της εποικίσεως της σελήνης.
Μια συζήτηση για τη ζωή της στη Γαλλία, τη θεσμική μνήμη, το θέατρο ως πράξη ευθύνης, για τον ρόλο του ηθοποιού στην κοινωνία αλλά και για τον Θεόδωρο Τερζόπουλο και την «Ορέστεια»
26°
