Ο Αρσέν Σογκομονιάν στην ΕΛΣ. Τι μας είπε για την όπερα αλλά και για τη sold out παράσταση «Καβαλλερία ρουστικάνα/ Παλιάτσοι»

Δύο δημοφιλέστατες όπερες, ένας ταλαντούχος σκηνοθέτης, ένας διάσημος μαέστρος και ένα εκπληκτικό καστ τραγουδιστών, είναι αναμφίβολα η τέλεια συνταγή επιτυχίας. Απόδειξη οι 6 προγραμματισμένες παραστάσεις της «Καβαλλερία ρουστικάνα» και των «Παλιάτσων» στην Εθνική Λυρική Σκηνή που είναι ήδη sold out.

Ο ευγενέστατος άνδρας που μου συστήθηκε στο φουαγιέ της Λυρικής λίγες μέρες πριν, είναι ένας από τους βασικότερους συντελεστές αυτής της επιτυχίας, αφού έχει επωμιστεί όχι έναν αλλά δύο πρωταγωνιστικούς ρόλους, του Τουρίντου στην «Καβαλλερία ρουστικάνα», του Πιέτρο Μασκάνι και του Κάνιο στους «Παλιάτσους» του Ρουτζέρο Λεονκαβάλλο.

Ο Αρσέν Σογκομονιάν είναι ένας από τους πιο περιζήτητους δραματικούς τενόρους διεθνώς. Γεννημένος το 1983 στο Ερεβάν της Αρμενίας, με πολύχρονες σπουδές στη μουσική και σημαντικά βραβεία σε διεθνείς μουσικούς διαγωνισμούς, ξεκίνησε ως βαρύτονος. Έχοντας πίσω του μια δεκαετία συνεργασίας ως σολίστ με το περίφημο Θέατρο Όπερας Στανισλάφσκι της Μόσχας, αποφάσισε να στραφεί στο ρεπερτόριο του δραματικού τενόρου. Η καταξίωση δεν άργησε να έρθει. Η τεράστια επιτυχία που σημείωσε το 2017 στον ρόλο του Οθέλλου υπό τον Ζούμπιν Μέτα στο Βερολίνο και λίγο αργότερα όταν κλήθηκε από το Φεστιβάλ της Αιξ αν Προβάνς να αντικαταστήσει τον Γιόνας Κάουφμαν στον ίδιο ρόλο, απογείωσαν την καριέρα του. Με τη δύναμη, την εκφραστικότητα, τα λαμπερά αλλά και σκοτεινά ηχοχρώματα της φωνής του, σε συνδυασμό με το υποκριτικό του ταλέντο, ο Σογκομονιάν στα 40 του μόλις χρόνια έχει ήδη εμφανιστεί σε κορυφαίες όπερες, όπως το Θέατρο Σαν Κάρλο στη Νάπολη, την Κρατική Όπερα Βαυαρίας στο Μόναχο, το Θέατρο Μαριίνσκι στην Αγία Πετρούπολη της Ρωσίας κ.ά., ερμηνεύοντας μερικούς από τους σπουδαιότερους ρόλους του οπερατικού ρεπερτορίου.

Στο σύντομο διάλειμμά του, πριν ανέβει στη σκηνή για μια ακόμα πρόβα με την ορχήστρα, ο Αρσέν Σογκομονιάν μίλησε στην Athens Voice για τη μικρή αλλά πλούσια σε εμπειρίες καριέρα του, για τους ρόλους του και τον τρόπο που τους προσεγγίζει, και μοιράστηκε την άποψή του για την τέχνη της όπερας, το κοινό της και το μέλλον της.

Ο τενόρος Αρσέν Σογκομονιάν μιλάει στην Athens Voice

Συνεργάζεστε για πρώτη φορά με την Εθνική Λυρική Σκηνή. Ποια είναι η μέχρι τώρα εμπειρία σας;
Είμαι πολύ χαρούμενος με αυτή την πρώτη μου συνεργασία, η οργάνωση είναι εξαιρετική, όπως και ο επαγγελματισμός της ομάδας. Οι συνάδελφοί μου, ο σκηνοθέτης μας Νίκος Καραθάνος, ο Αντονέλλο Αλλεμάντιο μαέστρος μας, η ορχήστρα, η χορωδία, όλοι είναι όχι μόνο ταλαντούχοι αλλά και θαυμάσιοι άνθρωποι. Με κάνουν να αισθάνομαι σαν στο σπίτι μου. Ξέρετε, οι Αρμένιοι και οι Έλληνες μοιάζουμε σαν λαοί, είμαστε καλόκαρδοι και ευγενικοί και έχουμε κοινές παραδόσεις. Ακούμε ελληνική μουσική, την τραγουδάμε, τη χορεύουμε. Μοιραζόμαστε κοινά συναισθήματα και κοινές απώλειες.

Κάνετε το ντεμπούτο σας στον ρόλο του Τουρίντου από την «Καβαλλερία ρουστικάνα» του Μασκάνι, ενώ αμέσως μετά ερμηνεύετε ένα γνώριμό σας ρόλο, τον Κάνιοαπό τους «Παλιάτσους» του Λεονκαβάλλο. Οι δύο αυτές σύντομες όπερες συνήθως παρουσιάζονται μαζί. Πόσο δύσκολο είναι, φωνητικά, για ένα καλλιτέχνη να ερμηνεύει τον ένα μετά τον άλλο, δύο ρόλους γραμμένους από δύο διαφορετικούς συνθέτες;
Πράγματι έχω τραγουδήσει στους «Παλιάτσους» πολλές φορές, ενώ στην «Καβαλλερία ρουστικάνα» μόνο σε συναυλιακή μορφή. Οι δύο όπερες, όπως σωστά λέτε, παρουσιάζονται μαζί, όμως τον κεντρικό ρόλο του τενόρου κατά κανόνα κρατούν διαφορετικοί τραγουδιστές. Έχει συμβεί βέβαια και στο παρελθόν να επιλέγεται ένας και για τους δύο ρόλους, αλλά είναι δύσκολο, τόσο φωνητικά όσο και ψυχικά. Η μουσική ζητά με τον ρεαλισμό της όλο σου το συναίσθημα – όταν τραγουδάς πρέπει να νιώσεις και να πιστέψεις ότι είσαι ο άπιστος εραστής Τουρίντου. Και μετά, μέσα στα τριάντα λεπτά που κρατά το διάλειμμα, πρέπει να μεταμορφωθείς σε Κάνιο –τον ζηλόφθονο, προδομένο σύζυγο–, μια εντελώς διαφορετική προσωπικότητα.

Πώς προσεγγίσατε αυτούς τους χαρακτήρες;
Προσωπικά, για κάθε ρόλο που αναλαμβάνω να ερμηνεύσω στη σκηνή, δουλεύω σκληρά, όχι μόνο με τη φωνή μου αλλά και σαν δραματικός ηθοποιός. Ανατρέχω στην ίδια την ιστορία, μελετώ την εποχή που εκτυλίσσεται, προσπαθώ να καταλάβω τα συναισθήματα των ανθρώπων. Πέρα από όσα μου λέει η μουσική του Μασκάνι, θέλω να μάθω ποιος είναι ο Τουρίντου και ποια η Σαντούτσα, τι νιώθουν όταν, για παράδειγμα, τραγουδούν το ντουέτο τους. Το ίδιο συμβαίνει λίγο αργότερα και με τον Κάνιο, αλλά εδώ η προσέγγισή μου είναι πιο σφαιρική. Οι Παλιάτσοι είναι η μάσκα που γελά και η μάσκα που κλαίει, τα σύμβολα της θεατρικής τέχνης. Όλοι μας όμως, πιστεύω, έχουμε ένα κομμάτι του Κάνιο μέσα μας, χωρίς να είμαστε ηθοποιοί. Κι εμείς, γυρνώντας στο σπίτι από τη δουλειά, πετάμε από πάνω μας τη μάσκα, «βγάζουμε το μέικ απ» και μένουμε με τα προβλήματά μας. Γι’ αυτό μου αρέσει αυτός ο ρόλος, χωρά όλα τα ανθρώπινα συναισθήματα. Η συγκίνηση που νιώθεις όταν ακούς το περίφημο «Γέλα παλιάτσο» από την άρια Vestilagiubba, δεν είναι γιατί σκέφτεσαι πόσο δύσκολη είναι η ζωή των θεατρίνων, τον εαυτό σου σκέφτεσαι…

Η «Καβαλλερία» και «Οι Παλιάτσοι» είναι δύο κορυφαία δείγματα βερισμού. Αυτό το είδος όπερας έχει διαφορετικές απαιτήσεις από ότι, για παράδειγμα, το μπελκάντο ή ο Μότσαρτ;
Η ενασχόλησή μου για πολλά χρόνια με το ρεπερτόριο του βαρυτόνου μου έδωσε το φωνητικό υπόβαθρο που μου προσέφερε τη δυνατότητα να επιλέγω ανάμεσα σε ρόλους δραματικού τενόρου. Αυτό το είδος μουσικής απαιτεί μια φωνή εκφραστική, ένα ηχόχρωμα που μπορεί και σκιαγραφεί συναισθήματα, ψυχικές καταστάσεις. Μόνο έτσι το κοινό θα «ακούσει» πραγματικά αυτό που έγραψε ο συνθέτης. Η φωνή θα πρέπει να έχει χαρακτήρα και αυτά τα δύο να βρίσκονται στο ίδιο επίπεδο. Τότε μόνο νιώθεις ότι είσαι σωστός. Τα τελευταία 15-20 χρόνια, δυστυχώς, πολλοί τραγουδιστές και τραγουδίστριες δεν τραγουδούν το σωστό ρεπερτόριο για τη φωνή τους. Έτσι ακούμε λυρικούς ή σπίντο τενόρους να ερμηνεύουν Καβαραντόσι («Τόσκα»). Μπορεί να έχουν υπέροχη φωνή, δεν ταιριάζει όμως με τον χαρακτήρα. Αν εγώ τραγουδήσω Νεμορίνο (από το «Ελιξίριο του έρωτα») ή Λένσκι (από τον «Ευγένιο Ονιέγκιν») δεν θα γίνω πιστευτός. Αν όμως τραγουδήσω Οθέλλο, το κοινό θα πιστέψει ότι είμαι πράγματι ο Οθέλλος.

Εσείς όμως ξεκινήσατε την καριέρα σας ως βαρύτονος και δέκα χρόνια αργότερα μεταπηδήσατε στο ρεπερτόριο του δραματικού τενόρου. Γιατί αποφασίσατε να κάνετε αυτή τη μετάβαση και πώς;
Θυμάμαι τον εαυτό μου μικρό να ακούει τον Μπεντζαμίνο Τζίλι, τον Μάριο Λάντσα, τον Μάριο ντελ Μόνακοστοπικ απ' τον παππού μου. Ήταν ωρολογοποιός και του άρεσε να δουλεύει ακούγοντας όπερα. Με συγκινούσαν οι φωνές των τενόρων, ένιωθα ότι έμοιαζαν με τη δική μου. Όταν στην εφηβεία η φωνή μου άλλαξε, οι καθηγητές μου στο Ωδείο διαπίστωσαν πως έχω πλούσιο ηχόχρωμα βαρυτόνου και μου είπαν ότι θα ήταν προτιμότερο, σε εκείνη τη φάση, να επικεντρωθώ σε αυτό, κάτι που με στρέσαρε αρκετά στην αρχή – οι ρόλοι τενόρου με συγκινούσαν περισσότερο. Σταδιακά όμως, δουλεύοντας την τεσιτούρα του λυρικού βαρυτόνου, άρχισα να νιώθω πολύ όμορφα. Βέβαια, έβλεπα ότι από τότε μπορούσα να φτάσω με άνεση ένα ψηλό ντο, ο δάσκαλός μου όμως μου τόνιζε πάντα πως αν θέλω να προστατέψω τη φωνή μου δεν θα πρέπει να επιχειρήσω να τραγουδήσω πριν τα 30 ρόλους τενόρου. Οι ρόλοι αυτοί θέλουν συναίσθημα, η φωνή πηγαίνει ψηλά και υπάρχει κίνδυνος να σπάσει. Ακολούθησα τη συμβουλή του δασκάλου μου. Στα 32 μου άρχισα να αλλάζω ρεπερτόριο και τα τελευταία 7-8 χρόνια (τώρα είμαι 40) ερμηνεύω ρόλους δραματικού τενόρου.

Το 2017 τραγουδήσατε για πρώτη φορά Οθέλλο με τη Φιλαρμονική του Βερολίνου και τον Ζούμπιν, μετά στο πόντιουμ και η επιτυχία ήταν τεράστια. Πιστεύετε ότι η συνάντηση αυτή ήταν καθοριστική για τη μετέπειτα καριέρα σας;
Ναι, ήταν η πρώτη μεγάλη στιγμή στην καριέρα μου. Από τότε έχω ερμηνεύσει Οθέλλο άλλες 64 φορές! Είναι δύσκολος ρόλος με υψηλές φωνητικές και υποκριτικές απαιτήσεις, αλλά τον αγαπώ, καταλαβαίνω πολύ καλά τον χαρακτήρα του ήρωά μου. Και έχω ευτυχήσει να έχω δίπλα μου σε όλες τις παραστάσεις εκπληκτικούς Ιάγους.

Τι σημαίνει για εσάς επιτυχία;
Σκληρή δουλειά. Ξέρετε, συμβαίνει συχνά σε μια παράσταση όπερας να πρωταγωνιστεί ένας τραγουδιστής σταρ. Στις μέρες μας αν κάποιος έχει καλό ατζέντη και καλές δημόσιες σχέσεις, μπορεί να φτάσει γρήγορα ψηλά, να γίνει διάσημος. Όμως δεν σημαίνει πάντα ότι είναι και καλός. Υπάρχουν αμέτρητοι καλλιτέχνες στον κόσμο με εξαιρετικές φωνές που δεν είχαν τα μέσα, δεν τους δόθηκε η ευκαιρία να ξεχωρίσουν ή απλώς κάτι συνέβη στη ζωή τους και δεν άγγιξαν ποτέ εκείνη τη στιγμή που θα πυροδοτούσε την καριέρα τους. Γι’ αυτό κι εγώ θέλω να είμαι καλός στη δουλειά μου, αλλά δεν φιλοδοξώ να γίνω σταρ. Αν έχω μια επιτυχία δεν θα επαναπαυθώ, αντίθετα θα δουλέψω δέκα φορές περισσότερο… Άλλωστε η επιτυχία δεν είναι μόνο δική σου, ανήκει σε όλη την ομάδα. Πάνω στη σκηνή ζούμε μαζί για τρεις ώρες και οφείλουμε να συνεργαζόμαστε, να βοηθάμε, να σεβόμαστε ο ένας τον άλλο. Μόνο τότε ο θεατής θα πει βγαίνοντας «ήταν μια ωραία παράσταση».

Δεν είναι λίγοι αυτοί που πιστεύουν ότι η όπερα είναι ένα ξεπερασμένο είδος και ότι το κοινό της γερνάει. Εσείς τι πιστεύετε;
Το πρόβλημα που αναφέρετε απασχολεί τα λυρικά θέατρα σε όλο τον κόσμο. Ακόμα και στα μεγαλύτερα από αυτά, το σταθερό κοινό τους δεν ξεπερνά τα 3.000-4.000 άτομα. Όμως, αν ψάξουμε σε όλη την ιστορία, όχι μόνο της όπερας αλλά γενικά της κλασικής μουσικής, θα διαπιστώσουμε ότι σε κάθε αιώνα, σε κάθε χώρα, το ποσοστό των ανθρώπων που αγαπά αυτό το είδος μουσικής δεν ξεπερνά ποτέ το 20-25%. Είναι δε οι πιο καλλιεργημένοι, αυτοί που έχουν υψηλότερο επίπεδο γνώσεων. Αλλά και η πολιτικοοικονομική ελίτ ενός τόπου ή όσοι φιλοδοξούν να ανεβάσουν το κοινωνικό τους status γνωρίζουν καλά ότι αν θέλουν να κερδίσουν τον σεβασμό των ισχυρών, ένας έξυπνος τρόπος είναι να εντάξουν την κλασική μουσική στα ενδιαφέροντά τους. Ίσως αυτό εξηγεί γιατί το κοινό μας είναι πάντα κάπως μεγαλύτερης ηλικίας. Οι σημερινοί νέοι θέλουν να ζήσουν, να πιουν, να διασκεδάσουν, να κάνουν αυτό που θέλουν. Κάποιοι όμως από αυτούς όταν πια ησυχάσουν και βρουν τον χρόνο να καλλιεργηθούν, να διαβάσουν, να διευρύνουν το γνωστικό τους πεδίο, ίσως ανακαλύψουν τη μαγεία του Βιβάλντι, του Στράους, του Βέρντι και βήμα βήμα ίσως αρχίσουν να αγαπούν την κλασική μουσική και την όπερα. Επομένως δεν φοβάμαι για το μέλλον της γιατί όπως κάθε τι κλασικό, δεν πεθαίνει, ούτε μπορεί κανείς να το σκοτώσει.

Υπάρχει κάποιος ρόλος που ονειρεύεστε να ερμηνεύσετε;
Μόνο όταν τραγουδούσα ρόλους βαρυτόνου ονειρευόμουν αυτούς που τραγουδώ σήμερα. Τώρα πια όχι, γιατί ξέρω ότι μπορώ, από τη στιγμή που θα αρχίσω να μελετώ έναν ρόλο, να ακολουθήσω αυτό που έλεγε ο Στανισλάφσκι: «Βρες μέσα σου τον χαρακτήρα, προσπάθησε να τον κατανοήσεις, σκέψου, νιώσε σαν κι αυτόν». Κάθε φορά λοιπόν και για όσο διαρκούν οι πρόβες και οι παραστάσεις δεν υποδύομαι απλώς έναν χαρακτήρα, ζω με αυτόν και ταυτίζομαι με όσα αισθάνεται. Τώρα είμαι ο Κάνιο και δεν μπορώ παρά να σκοτώσω τη Νέντα. Είμαι ο ρόλος…