Ο σκηνοθέτης Βασίλης Κουκαλάνι μιλάει στην ATHENS VOICE για το Grips Theater και τη «Συντεχνία του Γέλιου».
Ποιες προκλήσεις έχει μια παιδική παράσταση για έναν σκηνοθέτη;
Τα παιδιά είναι, ξέρετε, ένα αυθεντικό και σοβαρό κοινό, μπορούν να κατανοήσουν μια παράσταση και τα μηνύματά της καλύτερα και από τους μεγάλους πολλές φορές. Η δική μας προσπάθεια είναι όχι να τα καθοδηγούμε ή να τους προσφέρουμε έτοιμες συνταγές αλλά να τα παρακινούμε ώστε, μέσω του θεάτρου, να βρίσκουν εκείνα προτάσεις, λύσεις κι απαντήσεις.
Ο τρόπος αφήγησης της σκηνοθεσίας για παιδιά, στην πραγματικότητα δεν χρειάζεται να διαφέρει πολύ από τον τρόπο για μεγάλους. Το θέμα είναι να έχεις μια καθαρή στόχευση όσον αφορά τους λόγους για τους οποίους θέλεις να αφηγηθείς τη συγκεκριμένη ιστορία και ποια είναι τα κίνητρα σου όταν θέλεις να επικοινωνήσεις με ένα οποιοδήποτε κοινό. Αν τα παιδιά τα λογαριάσεις σαν ίσους και συνηγορήσεις έμπρακτα σκηνικά μαζί τους έχεις την εμπιστοσύνη τους. Τα παιδιά ποτέ δεν θα αισθανθούν ανεπαρκή μπροστά στον ελιτισμό. Εάν ένας σκηνοθέτης χάσει τη στόχευσή του και δεν καταφέρει να τους απευθυνθεί , κοινώς πάει να τα κοροϊδέψει, εκείνα απλώς θα του γυρίσουν την πλάτη!
Πιστεύετε πως τα παιδιά είναι πιο απαιτητικοί θεατές;
Το παιδικό και νεανικό κοινό με ενδιαφέρει γιατί είναι απολύτως ελεύθερο από οποιαδήποτε καλλιτεχνική αγκύλωση ή απαιτητικότητα, έχει μια αφιλτράριστη και συμμετοχική στάση απέναντι στο θέατρο. Το γεγονός αυτό βέβαια μπορεί και να τα καθιστά πολύ ευάλωτα στον εντυπωσιασμό και το θάμπωμα από μεγάλα θεάματα που όμως δεν θα τους αφήσουν κάτι και δεν θα κινήσουν την ολική τους συμμετοχή με όλες τις αισθήσεις.
Το Grips Theater, ένα από τα ιστορικότερα και σημαντικότερα θέατρα του Βερολίνου, γιορτάζει φέτος τα 50 του χρόνια εντάσσοντας στο ρεπερτόριό του την ομάδα νεανικού θεάτρου «Συντεχνία του Γέλιου» από την Ελλάδα, με δυο παραστάσεις για παιδιά και νέους –«Μορμόλης» και «Πιο δυνατός κι από τον Σούπερμαν». Πώς αισθάνεστε για αυτή τη διεθνή διάκριση;
Είναι φυσικά χαρά και τιμή για μένα αλλά και μεγάλη αναγνώριση της δουλειάς μας σαν ομάδα.
Η Συντεχνία του Γέλιου και η εμπειρία του αντιαυταρχικού, χειραφετικού θεάτρου για παιδιά και νέους στην Ελλάδα, κυρίως με το “Μια Γιορτή στου Νουριάν”, έχει αναγνωριστεί από το Grips ως μια κινητήριος δύναμη και πηγή έμπνευσης, στην εξέλιξη του ίδιου του θεάτρου Grips τα τελευταία χρόνια. Η παράσταση μας που ανέβηκε τον Οκτώβριο του 2011 είχε μεγάλη επιτυχία ως ένα νέο είδος στον χώρο του νεανικού θεάτρου στην Ελλάδα, αλλά και σαν συμμετοχή στον δημόσιο διάλογο για τον ρατσισμό και τις προκαταλήψεις ενάντια σε πρόσφυγες και μετανάστες, τόσο που πιστεύω πια έχει γίνει συνώνυμο του Αντιρατσισμού στη χώρα μας. Ο Νουριάν έπαιξε στο θέατρο Grips τον Σεπτέμβριο του 2014 με όλο το αρχικό cast των πρώτων παραστάσεών μας. Το GRIPS με πρωτοβουλία του Volker Ludwig (Φόλκερ Λούντβιχ) διασκεύασε ξανά το έργο “Μια Γιορτή στου Παπαδάκη” (όπως λεγόταν η πρωταρχική εκδοχή) και παίζει από το 2014 στο ρεπερτόριο του GRIPS. Πιστεύω στο σύνολο ότι το θέατρο GRIPS έχει επηρεαστεί από το παράδειγμα της Συντεχνίας του Γέλιου αρκετά, και επιδιώκει τη συνεργασία και την ανταλλαγή με την ελληνική εμπειρία του θεατρικού του τρόπου.
Το θέατρο Grips άρχισε να μας στηρίζει έμπρακτα από την αρχή κυρίως μέσω του συγγραφέα και ιδρυτή του τον Φόλκερ Λούντβιχ (Volker Ludwig), όταν μας χάρισε τα δικαιώματα του Νουριάν τα πρώτα τρία χρόνια . Από τότε πάντα υπήρχαν φιλικές διευκολύνσεις και ιδιαίτερο ενδιαφέρον από το Grips. Ο Λούντβιχ συχνά ταξίδευε με προσωπικό κόστος στις πρεμιέρες μας, αφού δεν βρίσκαμε υποστήριξη ακόμα και από γερμανικούς φορείς στην Ελλάδα. Η πρώτη επίσημη συνεργασία και οικονομική επένδυση ήρθε από την πλευρά του Grips με την χρηματοδότηση θεατροπαιδαγωγικής έρευνας και ανταλλαγής θεατροπαιδαγωγών με θέμα το δικαίωμα των παιδιών στο παιχνίδι σε ελεύθερους δημόσιους χώρους στην πόλη, με τις θεατροπαιδαγωγούς μας Κατερίνα Αδαμάρα και Γιόλικα Πουλοπούλου. Επίσης οι μετακλήσεις των παραστάσεων μας στο Βερολίνο τον Ιούνιο (Μομρμόλης- 8.6.2019 και “Πιο δυνατός κι από τον Σούπερμαν”- 14.6.2019), όπως και η μετάκληση της παράστασης που σκηνοθετώ στο GRIPS “Το κενό στο Φράχτη” στην Αθήνα, είναι όλα πρωτοβουλίες του Grips και χρηματοδοτούνται εμμέσως από την πόλη του Βερολίνου.
Αυτό που ουσιαστικά επιζητούν στο Grips, όπως το λένε και οι ίδιοι, είναι ένα κομμάτι ελληνικού κοινωνικού ταμπεραμέντου στη σκηνή.
Ποιοι είναι οι βασικοί στόχοι της ομάδας «Η συντεχνία του γέλιου»;
Ένα θέατρο με κοινωνικό όραμα και προοπτική αλλαγής. Με ιστορίες που προκαλούν και γελοιοποιούν τους "ισχυρούς", που πάνω απ 'όλα εμψυχώνει και χειραφετεί. Η μορφή τέχνης, λοιπόν, με την οποία συντάσσομαι ενεργά μαζί με την ομάδα μου, την Συντεχνία του Γέλιου, ανήκει στην παράδοση ανθρώπων όπως ο Ludwig Volker και το Grips Theater του Βερολίνου και σαφέστατα υπάρχουν κριτήρια επιλογής τόσο στα κείμενα όσο και στον τρόπο παρουσίασης. Η στόχευση είναι πάντα κριτική, ποτέ διδακτική. Ο σκοπός είναι η αποκάλυψη μιας εναλλακτικής κοινωνικής προοπτικής μέσα από μια κοινή περιπέτεια, μέσα από τη φαντασιακή ταύτιση με τα δρώμενα. Τα κακώς κείμενα της κοινωνίας ξεσκεπάζονται με τρόπο διαλεκτικό, μέσα από καταστάσεις που εναλλάσσονται, και η παράσταση τελειώνει με μια εμψύχωση: “Έτσι είναι τα πράγματα αλλά, τώρα, μπορείς εσύ ο ίδιος να προτείνεις κάτι διαφορετικό!” 'Ένας άλλος τρόπος να περιγραφεί όλο αυτό είναι ως ψυχαγωγία συμμετέχοντας στην οποία, ο θεατής μπολιάζεται με καινούργια μάθηση χωρίς να το καταλάβει. Πιστεύω σ' ένα θέατρο για εκείνους που δεν πιστεύουν στο θέατρο!
Για την συνέχεια της Συντεχνίας και τον δικό μου ρόλο σε αυτήν θέλω να σκέφτομαι ότι είμαστε μονάχα στην αρχή. Σημαντικό είναι να δημιουργηθεί μια πολυφωνία καλλιτεχνών αλλά και ιδεολογικών πρωτοβουλιών, μια ζύμωση δηλαδή που θα παράγει και προάγει μια κοινωνική και συμμετοχική στάση απέναντι στο θέατρο. Νομίζω πως θεατρικά θέλω να συνεχίσω να επενδύω και να ωριμάσω σε αυτό το είδος χειραφετικής, μπρεχτικής και λαϊκής κωμωδίας για παιδιά και νέους. Είναι πολλά τα θέματα και τα προβλήματα στις ζωές μας που προσφέρονται για να σατιριστούν και να ξεμπροστιαστούν από τα παιδιά. Σίγουρα αρχίζει και με ενδιαφέρει και το λεγόμενο εφηβικό θέατρο, κυρίως το κοινό του, αλλά θα χρειαστεί να υπάρξουν καλές και ασφαλείς συνθήκες και μέριμνα για να επιτευχθεί. Με τον Φόλκερ γράφουμε τα τελευταία χρόνια ένα μιούζικαλ που όμως όλο μεγαλώνει σε κείμενο, χαρακτήρες και σε απαιτήσεις, οπότε προς το παρών όσο αυτό εξελίσσετε μοιάζει και να απομακρύνεται από την πιθανότητα να φτιαχτεί για την σκηνή στην Αθήνα.
Ποια είναι τα βαθύτερα μηνύματα που κρύβει η παράσταση «Πιο δυνατός κι από τον Σούπερμαν»;
Νομίζω πως ότι έχει να πει αυτή η ιστορία τα λέει με προκλητικά άμεσο τρόπο. Σούπερμαν δεν είναι κανείς και Σούπερμαν μπορούμε να γίνουμε όλοι μόνο αν συνεργαστούμε μεταξύ μας. Ας πάρουμε τον Άρη, τον πρωταγωνιστή μας που είναι κινητικά ανάπηρος: ναι, είναι ηρωικό να τα βγάζεις πέρα καθημερινά σε μια πόλη που δε σε συμπεριλαμβάνει. Χρειάζεται να είσαι πιο δυνατός από τον Σούπερμαν για να μπεις στο λεωφορείο, να πας στη δουλειά σου, να αντιμετωπίσεις τα εμπόδια γύρω σου, τους ορατούς και αόρατους φράχτες.
Στην ιστορία μας τις λύσεις στα πιο σύνθετα ζητήματα τις προκατάληψης και του φόβου για τα θέματα αναπηρίας μάς τις δίνει η κοινή λογική που έχουν τα παιδιά. Εμείς οι μεγάλοι έχουμε στερεότυπα ενώ τα παιδιά δεν έχουν αυτές τις κοινωνικές αγκυλώσεις. Από ένα παιδί μπορείς να αντλήσεις την αλήθεια γιατί δεν έχει κατασκευασμένες αντιλήψεις για τις κοινωνικές ομάδες. Οπότε το έργο μας δίνει τη λύση μέσα από την παιδική σκέψη, που δεν είναι καθόλου παιδική τελικά.
Εγώ χαίρομαι που το έργο έχει καταφέρει να απλοποιήσει για όλους το τόσο σύνθετο και άγνωστο θέμα της αναπηρίας: Δεν χρειάζεται κάποια ειδική προσέγγιση ή επιστημονική κατάρτιση, αλλά να υποψιαστούμε για τις κοινωνικές συνθήκες που προκαλούν αποκλεισμό, φόβο, επιφύλαξη και βέβαια απλά να έχουμε κοινό νου και ανθρώπινο ενδιαφέρον. Το έργο προσπαθεί να τονίσει την επιθυμία και τη διεκδίκηση μιας «κανονικής» ζωής, το δικαίωμα του ήρωα με δισχιδή ράχη -spina bifida- Άρη να είναι, και ενδεχομένως να ζει μια ζωή όπως ο καθένας.
Πείτε μας δυο λόγια και για την παράσταση «Το κενό στο φράχτη».
“Το κενό στο φράχτη” στηρίζεται στην ιστορία του “Τζέλα, Λέλα, Κόρνας” και την εμπειρία που είχαμε με αυτό το έργο στην Αθήνα. Σε ένα Βερολίνο που γίνεται όλο και πιο ταξικό και εξευγενίζεται πολεοδομικά με ιλιγγιώδεις ρυθμούς με τους οποίους ο πληθυσμός που παραδοσιακά έδινε τον παλμό και τον χαρακτήρα της πόλης, παραγκωνίζεται στα περίχωρα ή και στην τοπική μετανάστευση, η διεκδίκηση χώρων και ελευθερίας για παιχνίδι και περιπέτεια ξαναέρχεται στο προσκήνιο. Κυρίως όμως υπάρχει η ανησυχία ότι στα νιάτα και τα παιδιά της πόλης έχει χαθεί το αυθόρμητο παιχνίδι στην πόλη στη γειτονιά, και η έννοια ότι τα παιδιά αποτελούν μια κοινωνική τάξη ηχηρή και αντιληπτή στη ζωή μιας πόλης. Σε αυτή την ιστορία υπάρχει κάτι που αγγίζει το κοινό βαθιά και το συμπαρασύρει, κάτι που αποδεικνύεται ως πολύ ουσιαστικό, αλλά επίσης και απαραίτητο, δηλαδή το συλλογικό ξεπέρασμα του φόβου, η αχαλίνωτη ρήξη με τις συμβάσεις και τα στερεότυπα των μεγάλων, και το μεγάλο άλμα στην αντεπίθεση με χιούμορ και φαντασία.
Το έργο έκανε πρεμιέρα στις 6 Ιουνίου και σήμανε την επίσημη έναρξη των εορτασμών για τα 50 χρόνια του θεάτρου Grips, θεωρείται η επετειακή παράσταση που προσπαθεί να συγκλίνει τους παραδοσιακούς τρόπους έκφρασης του θεάτρου με τη νέα εποχή του Grips Theater.
Στην εποχή του διαδικτύου και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης ποιες είναι οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει το παιδικό θέατρο;
Δεν μπορώ να αντιληφθώ κάποια απειλή πραγματικά για το θέατρο, ειδικά για το παιδικό. Γενικώς βλέπω ότι στην Ελλάδα υπάρχει κοινό που πιστεύει σε μια παράδοση του θεάτρου και της ψυχαγωγίας μέσω αυτού. Ίσως σε ποιο εφηβικές ηλικίες το διαδίκτυο να εισβάλει πιο καθοριστικά στα ενδιαφέροντα και τον τρόπο σκέψης των νέων.
Υπάρχει κάποιο βιβλίο που θα θέλατε να μεταφέρετε στο θέατρο για τα παιδιά;
Θα με ενδιέφεραν ίσως κάποιες ιστορίες από την παγκόσμια λογοτεχνία όπως η ιστορίες του Χακ Φινν, “Ο Έμιλ και η Ντετέκτιβς” του Έριχ Κέστνερ, αλλά και ιστορίες στις οποίες πρωταγωνιστούν ενήλικες θα μπορούσαν να διασκευαστούν για παιδιά με πρωταγωνιστές παιδιά, η “Αυλή των θαυμάτων” ας πούμε του Καμπανέλλη είναι μια ιδέα για ολική μεταφορά και διασκευή για μια συνοικία παιδιών. Κάποιο έργο όμως που να έχω δει για παιδιά στο εξωτερικό εκτός από ένα δυο του Grips, που όμως με ενδιαφέρουν κυρίως λόγω της θεματικής τους, δεν έχω δει.
Ποια είναι τα επόμενα σχέδιά σας;
Θα ακουστεί κοινότυπο αλλά ΔΙΑΚΟΠΕΣ, νομίζω το να μου δώσω το δικαίωμα και τη δυνατότητα να τεμπελιάσω εντόνως για ένα μήνα είναι ότι πιο δημιουργικό θα μπορούσα να κάνω.
Κατά τ' άλλα, σχεδιάζουμε να ξαναπαίξουν την επόμενη σχολική χρονιά η δυο μας παραστάσεις που φιλοξενήθηκαν και στο Βερολίνο, “Μορμόλης” και “Πιο δυνατός κι από τον Σούπερμαν”. Στις 2 και 3 Νοεμβρίου το θέατρο GRIPS θα φέρει στην Αθήνα την παράσταση που σκηνοθέτησα “Το κενό στο φράχτη”, στο Σύγχρονο θέατρο, με ταυτόχρονη διερμηνεία στα ελληνικά.
