Στην περίπτωση του «Festen,Μια οικογενειακή γιορτή» (έργο των Thomas Vinterberg, Mogens Rukov, Bo Hr. Hansen) τα δεδομένα είναι οξύμωρα: Ο Μιχάλης Πανάδης, στην θέση του σκηνοθέτη, είναι μόλις 25 χρονών και όμως αναμετράται ώριμα με ένα έργο ήδη επιτυχημένο στον κινηματογράφο και το θέατρο. Η υπόθεση έχει στο επίκεντρο την οικογενειακή κακοποίηση, παίζεται Δευτερότριτα και δεν βρίσκεις θέση.
Η επιθυμία αυτής της συνέντευξης προέκυψε για δύο λόγους: πρώτον επειδή τα αξιόλογα πρέπει να διαδίδονται και δεύτερον ως πρόσχημα για μια συζήτηση βαθύτερη με τους ηθοποιούς Χρήστο Κοντογιώργη, Δανάη Παπουτσή, Γιώργο Φριτζήλα και τον Πανάδη. Οι απαντήσεις είναι μεγάλες και άκοπες. Διότι είναι μια συζήτηση υπαρξιακή που μεταφέρεται σχεδόν αυτούσια.
Μιχάλη, γιατί το Φέστεν; Ποιες δυσκολίες αντιμετώπισες που δεν υποψιαζόσουν στην πορεία του έργου;
Το Φέστεν είναι ένα έργο που αγαπούσα πάρα πολύ από την εφηβεία. Στη διαδικασία των εφηβικών ψαξιμάτων είχα δει και ξαναδεί την ταινία και κανα δυο χρόνια αργότερα είχα δει −και ξαναδεί επίσης− την παράσταση της Αλίκης Δανέζη Κνούτσεν στο Θησείον. Θυμάμαι ότι από τότε είχα δηλώσει την επιθυμία να το ανεβάσω κι εγώ κάποτε στο θέατρο. Ανά διαστήματα επανερχόταν έντονα στο μυαλό μου, κάποια στιγμή πριν μερικά χρόνια είχα αρχίσει να μεταφράζω τη θεατρική του μεταφορά, μετά τα παράτησα για αρκετό καιρό, και πέρσι το καλοκαίρι αποφάσισα να την τελειώσω. Λόγω αυτής της μεγάλης, λοιπόν, αγάπης στο έργο και της εξοικείωσης μαζί του οι δυσκολίες δεν είχαν να κάνουν τόσο με το δραματουργικό κομμάτι και το περιεχόμενο του, όσο με την υποκριτική προσέγγιση που θέλησα να δοκιμάσουμε. Είναι μεγάλη κουβέντα τώρα το ποιά ήταν τα στοιχεία, τα στάδια, οι αναφορές και οι επακόλουθες δυσκολίες αυτής της προσέγγισης. Αυτό που μπορώ να περιγράψω με λίγα, γενικά, λόγια είναι πως η δυσκολία ήταν το χτίσιμο αυτών των προσώπων ως χαρακτήρες ενός δραματικού ντοκιμαντέρ, το λεγόμενο docudrama. Αυτός ο όρος αναλύεται πάνω κάτω ως δραματοποιημένη αναπαράσταση πραγματικών γεγονότων. Αυτό δεν απέχει μεν και πολύ σαν πρακτική από τον κοινώς εννοούμενο ρεαλισμό, ανοίγει όμως και μερικά άλλα πιο μακροσκοπικά πεδία.
Δανάη, ο ρόλος της Ελένε είναι κομβικός για την αποκάλυψη. Υποψιαζόμαστε συνεχώς ότι κάτι κρύβει, κάτι φοβάται. Αυτή η δυστοκία της να βάλει τα πράγματα στην θέση τους, προβληματίζει τον θεατή που από την μία συμπάσχει και από την άλλη εκείνος θα δρούσε πιο άμεσα. Πως εξηγείς την δυσκολία της;
Ο ρόλος της Ελένε είναι πράγματι κομβικός όχι τόσο για την ίδια την αποκάλυψη, όσο για την έκβαση της αποκάλυψη αυτής, μια που η ίδια η καταγγελία από μόνη της, σε ένα μεγαλοαστικό περιβάλλον που έχει μάθει να συγκαλύπτει τα πράγματα, δεν αποτελεί συμβάν. Κανείς δε μετακινείται, κανένα από τα μέλη της μεγαλοαστικής οικογένειας δεν φαίνεται να ταρακουνιέται. Τρώνε πίνουν, γιορτάζουν, δεν παρεκκλίνουν από τις συνήθειες τους. Μέσα σε αυτό το κλίμα είναι βουτηγμένη και η Ελένε. Για διαφορετικούς λόγους. Γιατί καταρχήν έχει περιέλθει ακαριαία σε κατάσταση σοκ, όταν μαθαίνει την αλήθεια. Χρόνος δεν υπάρχει για να την επεξεργαστεί καθώς η γιορτή ξεκινάει. Η πρώτη της αντανακλαστική σκέψη-πράξη, μέσα στο μηδαμινό χρόνο που έχει, είναι να αποσιωπήσει το γεγονός, να κρύψει όσο πιο καλά μπορεί το σοκ της. Μέσα από αυτή της την κατάσταση-πράξη, συμβάλλει αντανακλαστικά στην διατήρηση και προστασία της βιτρίνας του οικογενειακού της περιβάλλοντος. Αυτό θίγει, χτυπάει και σπάει ο Vinterberg. Πίσω από τη βιτρίνα, υπάρχει κάτι πολύ σαθρό, κάτι σάπιο, χωρίς ηθική. Η Ελένε όσο περνά η ώρα μπορεί να φεύγει από την κατάσταση του σοκ, αλλά διατηρεί τα χαρακτηριστικά που της έχει προσδώσει η οικογένεια στην οποία έχει μεγαλώσει και από τα οποία δε μπορεί να ξεφύγει, όσο κι αν βρίσκεται μακριά, όσο κι αν κάνει τη ζωή της. Αυτά δεν είναι άλλα από τον φόβο, τη δειλία, την άρνηση της αποδοχής μιας πραγματικότητας. Η Ελένε συνειδητοποιεί την οικογενειακή και την προσωπική της στάση και κατάσταση, και μετακινείται, «ξυπνάει» , ακριβώς την στιγμή που θα αναγκαστεί να διαβάσει το γράμμα που άφησε η αδελφή της πριν αυτοκτονήσει και το οποίο επιβεβαιώνει όλα όσα έχει λίγο πριν καταγγείλει ο αδελφός της. Η Ελένε αποκαθιστά την αλήθεια, χωρίς συνειδητότητα, μέσα απ’ το γράμμα της νεκρής αδελφής. Από εκείνη τη στιγμή και μετά, θα αρχίσει, ίσως, ένας δικός της προσωπικός πόλεμος, χωρίς να είναι σίγουρο ότι θα τον κερδίσει.
Γιώργο, ίσως είναι πιο εύκολο για όλους να μπουν στο ρόλο ενός εγκληματία, παρά ενός άντρα που υπήρξε κακοποιημένο παιδί. Πόσο δυσκολεύτηκες στην ερμηνεία του ρόλου σου; Τι προέκυψε κατά την ψυχολογική διερεύνηση του Κρίστιαν;
Ίσως η δυσκολία αλλά και το πιο ενδιαφέρον κομμάτι της υποκριτικής είναι η διερεύνηση και το άνοιγμα αυτού του μονοπατιού που θα φέρει σε επικοινωνία το εσωτερικό με το εξωτερικό διατηρώντας μεταξύ «μικρόκοσμου» και «μακρόκοσμου» την μεγαλύτερη δυνατή αρμονία. Είναι δύσκολη διαδικασία, κυρίως, γιατί πρέπει να γίνει χωρίς κριτική ματιά απέναντι στο ρόλο, διατηρώντας παράλληλα την εποπτεία της διόδου επικοινωνίας ανάμεσα στους δυο κόσμους που επιχειρούμε να φέρουμε σε επαφή. Ο θύτης και το θύμα σε κάθε περίπτωση είναι δύο βασανισμένα πλάσματα και δουλειά μου ως ηθοποιός είναι να διερευνήσω και κατανοήσω τις αίτιες που οδήγησαν στα φαινόμενα και όχι τα ίδια τα φαινόμενα. Σχετικά με την εμπειρία μου με τον Κρίστιαν επειδή είμαι ακόμα σε συνδιαλλαγή μαζί του δεν θα ήθελα να μιλήσω πολύ, έχω όμως την αίσθηση ενός βαθύτερου συμβολισμού μεσα στο έργο σε σχέση με το θέμα της σεξουαλικής κακοποίησης ενός παιδιού. Αισθάνομαι το δίδυμο Λίντα-Κρίστιαν σαν έναν αρμονικό οργανισμό με μνήμη απο τον πλατωνικό ανδρόγυνο και την σεξουαλική ενέργεια του πατέρα σαν την φαλλική βία που ασκεί ο δυτικός πολιτισμός σε κάθε τι αρμονικό, ολοκληρωμένο, συμφιλιωμένο. Ζούμε άλλωστε σε πολιτισμούς κυρίως διάλυσης όχι ένωσης. Εδώ, ο πατέρας διαλύει τον τέλειο οργανισμό που ο ίδιος δημιούργησε και κατόπιν τον κατακτά. Δεν του αρκεί να τον αφουγκραστεί και να τον αγαπήσει στην τέλεια ενότητα του. Το πλήγμα, το κομμάτι που αιμορραγεί στον Κρίστιαν είναι η περιοχή αυτή που αιμορραγεί σε κάθε άνθρωπο του δυτικού κόσμου ο οποίος θυσίασε ενα κομμάτι της ολότητας του για να μπορέσει να γίνει μέλος του ευρύτερου κοινωνικού συστήματος.
Χρήστο, ο Μίκαελ απ' όλους είναι ο πιο εκρηκτικός, ο πιο οξύθυμος, ο λιγότερο ηθικός. Όμως τελικά, έκπληκτοι βλέπουμε, ότι είναι επίσης ο ίδιος που αρνείται πιο πολύ απο όλους να αποδεχτεί την τρομακτική αλήθεια που γκρεμίζει την οικογένεια. Αυτή τη σύγκρουση πώς την αντιλαμβάνεσαι;
Ο Μίκαελ αποτελεί ένα απόλυτα χαρακτηριστικό δείγμα της ανθρώπινης φυλής. Επίκεντρο του εαυτού του, εγωιστής, οπορτουνιστής, αρνείται να κοιτάξει γύρω του, να αφουγκραστεί. Σε μια μεγάλη υπερευαίσθητη εικόνα άνθρωποι χάνουν τις ζωές τους γύρω μας με οποιοδήποτε τρόπο και για οποιονδήποτε λόγο, είναι θύματα βίας οποιασδήποτε φύσης αλλά συγκινείται ενεργά ένα απειροελάχιστο ποσοστό ανθρώπων. Η μικρή εικόνα μπορεί να είναι σε μια γειτονιά ή σε μια οικογένεια (όπως παρουσιάζεται στο Festen). Θέλοντας να κερδίσει ό,τι μπορεί για τον εαυτό του αρνείται την πραγματικότητα απανωτές φορές. Πείθει πραγματικά τον εαυτό του ότι όσα ακούει είναι ψέματα ή ότι ο διπλανός του είναι τρελός ή υπερβολικός. Δικαιολογούμε τους εαυτούς μας αρνούμενοι την πραγματικότητα για να αποποιηθούμε την ευθύνη που μας αναλογεί σαν μέλος της κοινωνίας που αποτελούμε. Ο καθένας μας είναι υπεύθυνος και ένοχος για οτιδήποτε συμβαίνει σε οποιαδήποτε γωνία του πλανήτη. Γιατί με αυτές τις επιλογές μας τις μικρές, λίγο-λίγο καθορίζουμε και την πορεία όλων των πραγμάτων. Το ίδιο και ο Μίκαελ συνειδητά ή όχι. Είναι υπεύθυνος για όσα συνέβησαν στο σπίτι, έστω και αν έλειπε μακριά. Παρόλο το νεαρό της ηλικίας του. Δεν φρόντισε να λυθεί νωρίτερα. Οι επιλογές τον ενοχοποιούν Επέλεξε να μην επικοινωνεί με τα αδέρφια του. Επέλεξε να μην έχει πραγματική επαφή. Επέλεξε να μην έχει συνείδηση. Επέλεξε την ματαιοδοξία του. Επέλεξε τον εύκολο δρόμο και φταίει. Γιατί δεν χρησιμοποίησε όλα τα εφόδια που κατείχε. Και γι’ αυτό δεν δικαιολογείται. Η έκρηξη στο φινάλε και η μεταστροφή του προκύπτει από το εσωτερικό μπούχτισμα που του προκάλεσε η υποκρισία του. Ας πούμε ότι ξύπνησε και είδε καθαρά πετώντας επιτέλους την μάσκα του. Ποτέ δεν είναι αργά να αποκτήσεις συνείδηση και με ευχαριστεί πολύ αυτή η μεταστροφή. Ο άνθρωπος δεν αλλάζει. Είναι μέσα του Όλα αυτά. Και επιτέλους επιλέγει να δει και να ζήσει την πραγματικότητα.
8°
