Νίκος Πορτοκάλογλου: Χαίρομαι που δεν κατέληξα σοφός

Ο Νίκος Πορτοκάλογλου γύρισε στη δισκογραφία έπειτα από οκτώ χρόνια, αλλά στην πραγματικότητα δεν σταμάτησε ποτέ. Το Μουσικό Κουτί κράτησε συντροφιά στους ανθρώπους που ήθελαν να δουν στην τηλεόραση κάτι που να διαφέρει χωρίς να είναι δήθεν. Αλλά κράτησε κι εκείνον σε μια διαρκή άσκηση: νέοι ήχοι, νέοι άνθρωποι, νέοι τρόποι να στήνεις μια μπάντα. Από αυτό το ψάξιμο ακούγεται να προέκυψε το «Ανάμεσα».

Σε μια εποχή αυτοθαυμασμού, εκείνος τολμά να τσαλακώσει την εικόνα του με στίχους οδυνηρά ειλικρινείς και ήχους προσεκτικά πολυσυλλεκτικούς. Ακούγοντας και διαβάζοντας κανείς τους στίχους του διακρίνει «άλυτα προβλήματα». Είναι έτσι; Ποια είναι αυτά; Πώς τα αντιμετωπίζει; «Έχεις δίκιο, στα τραγούδια μου υπάρχουν περισσότερες ερωτήσεις παρά απαντήσεις. Το ίδιο συμβαίνει και στη ζωή μου. Παλιότερα φανταζόμουν πως μεγαλώνοντας θα γινόμουν κάποια στιγμή ένας σοφός γέροντας που θα είχε απαντήσει σε όλα τα βασικά ερωτήματα και θα είχε κατακτήσει τη νιρβάνα. Πλησιάζω τα εβδομήντα και τα ερωτήματα, αντί να λιγοστεύουν, τελικά πληθαίνουν. Και αγριεύουν. Τα υπαρξιακά κυρίως. Δεν ξέρω αν ακούγεται τρελό, αλλά μάλλον χαίρομαι που δεν κατέληξα σοφός –και κυρίως γέροντας– μέχρι τώρα τουλάχιστον. Γιατί, όπως έλεγε ο Γκράχαμ Γκριν “οι αμφιβολίες μάς κρατάνε ζωντανούς”», απαντά ο Νίκος Πορτοκάλογλου.

Εκπέμπει ακόμα SOS μέσα από τα τραγούδια, όπως έκανε στο ξεκίνημά του; «Χρειάστηκε να περάσουν πολλά χρόνια για να καταλάβω πως όταν πρωτόπιασα την κιθάρα στην εφηβεία μου και άρχισα μανιωδώς να γράφω τραγούδια, είχα βρει το σωσίβιό μου μέσα σ’ ένα σπίτι όπου οι γονείς μου υπέφεραν από σοβαρά προβλήματα υγείας. Υπήρχε γύρω μου, χωρίς να το συνειδητοποιώ τότε, η αγωνία του θανάτου και η μουσική, η δημιουργία ήταν το μαγικό φίλτρο της ζωής. Σε όλη μου τη διαδρομή δεν σταμάτησα να γράφω, άλλοτε καλύτερα κι άλλοτε χειρότερα τραγούδια, από μια βαθιά ανάγκη να μοιραστώ τις αγωνίες μου αλλά και τις χαρές, την αγάπη και την ευγνωμοσύνη μου γι’ αυτό το θαύμα που λέγεται ζωή. Ξέρω πολύ καλά από εφιάλτες και σκοτάδια, γι’ αυτό πάντα λαχταρούσα το φως. Όπως λέω στο “Νυχτερινό” του νέου δίσκου: “Ναι, το ξέρω, δεν μπορώ το σκοτάδι να νικήσω, μα τη νύχτα προσπαθώ λίγο ακόμη να φωτίσω”», εκμυστηρεύεται και δίνει πάσα για το άλμπουμ.

Τα «Νέα φτερά» ανοίγουν το άλμπουμ και δίνουν την ώθηση που χρειάζεται κάθε opening track. «Όταν όλοι γύρω τρέχουν και χάνονται / Και πίσω σ’ αφήνουν / Και δεν πιστεύεις πια ποτέ σου κανέναν / Και δεν πας πουθενά / Όταν όλα όσα ήξερες περνάνε / Και τα ίχνη τους σβήνουν / Μήπως είν’ ώρα να αφήσεις κι εσύ την παλιά σου φωλιά; / Όταν όλοι πια βαριούνται και βουλιάζουν / Και στον πάτο σε παίρνουν / Και δεν αντέχεις να σηκώσεις κεφάλι / Να κοιτάξεις ψηλά / Κι όταν κανένας δεν ακούει πια κανέναν / Κι όλοι όλα τα ξέρουν / Μήπως είν’ ώρα να αλλάξεις κι εσύ τα παλιά σου φτερά;» Με την απέριττη γραφή που έφερε στη στιχουργική του ελληνικού τραγουδιού ο Νίκος Πορτοκάλογλου, ένα ρυθμικότατο riff, τα έγχορδα των String Demons, το σχήμα που δημιούργησαν τα αδέλφια Κωνσταντίνος και Λυδία Μπουντούνη μεταπηδώντας από την κλασική μουσική στο heavy metal και την εγχώρια μουσική παράδοση, το ρεφρέν ξεσπά: «Ώρα να φύγεις / Ώρα να βγεις στον δρόμο ξανά / Ώρα να φύγεις (ώρα ν’ ανοίξεις) / Ώρα για νέα φτερά». Η Βίκυ Καρατζόγλου και ο Βύρωνας Τσουράπης ενώνουν τις φωνές τους κι έχεις καταλάβει ότι εδώ έχεις να κάνεις με τη δουλειά ενός ανθρώπου που έχει μάθει να ακούει πριν παίξει.

Μάστορας του ήχου, ο Νίκος Πορτοκάλογλου ισορροπεί ανάμεσα στο ροκ που αγάπησε όταν απέκτησε την πρώτη του κιθάρα, μελετώντας μόνος του τραγούδια των Rolling Stones, Beatles, Τζίμι Χέντριξ, Μπομπ Ντίλαν, και στις κλίμακες της Ανατολής, που πήρε το «ρίσκο» να φέρει στην Ελλάδα με τους Φατμέ όταν το ημερολόγιο έδειχνε 1985 και οι «φασαίοι» ήταν αγέννητοι.

Το άλμπουμ, που έχει πολλά φυσικά όργανα και πραγματικά παιξίματα, γεννήθηκε στο Portokali, τον προσωπικό του χώρο, και είναι φτιαγμένο με τον ρυθμό εκείνου που δεν έχει τίποτα να αποδείξει. Η επιστροφή του Χρυσόστομου Μουράτογλου στην παραγωγή σε βάζει στο τριπ να παρατηρείς κάθε λεπτομέρεια. Αυτό που έχει ενδιαφέρον είναι ότι δεν θυμίζει τις προηγούμενες συνεργασίες τους. Δεν είναι τόσο ροκ όσο τα «Παιχνίδια με τον Διάβολο», δεν είναι τόσο ποπ όσο η «Δίψα».

Γιατί επέλεξαν να συνεργαστούν ξανά και πώς απέφυγαν τα κλισέ; «Ο Χρυσόστομος ή Μάκης είναι μια εξαιρετική και σπάνια περίπτωση μουσικού, ηχολήπτη και παραγωγού, με τον οποίο άρχισα να δουλεύω το 1993 για το “Τα καράβια μου καίω” και είχαμε μαζί μια πορεία 12 χρόνων. Έκανα μαζί του κάποιες από τις καλύτερες δουλειές μου. Μετά οι δρόμοι μας χώρισαν και τον πήρα ξανά τηλέφωνο πριν από δύο χρόνια να του ζητήσω να δουλέψουμε μαζί το “Ανάμεσα”. Είχα κουραστεί να δουλεύω μόνος μου, να κάνω δηλαδή εγώ τις παραγωγές μου. Χρειαζόμουν μια άλλη οπτική στη μουσική και στον στίχο μου, όπως και στις ενορχηστρώσεις. Είχαμε 20 χρόνια να βρεθούμε, κι από την πρώτη στιγμή που πιάσαμε δουλειά, ήταν σαν να μην πέρασε μια μέρα. Για τα κλισέ δεν ξέρω τι να απαντήσω. Δεν νομίζω ότι κάναμε κάποια συνειδητή προσπάθεια να τα αποφύγουμε».

Οι συνεργασίες μοιάζουν με συζητήσεις γύρω απ’ το τραπέζι, όχι με φιλοξενούμενους που ήρθαν να πάρουν credit ή να βρεθούν στο επίκεντρο. Δεν υπάρχει ίχνος προστατευτισμού από πλευράς Πορτοκάλογλου· τους αφήνει να φέρουν τον εαυτό τους στα τραγούδια κι ενώνει με τη δική του ακρίβεια. Είναι σπάνια ικανότητα: να ξέρεις πότε οδηγείς εσύ και πότε δίνεις το τιμόνι αλλού για να φτάσει το τραγούδι στον προορισμό του.

Η Ιουλία Καραπατάκη, που ξέρει τον νταλκά του λαϊκού τραγουδιού κι έχει μουσικές σπουδές, σε ένα ηλεκτρισμένο ντουέτο, το «Δεν υπάρχει άλλος δρόμος». Ο Γιάννης Κότσιρας –με τον οποίο ο Νίκος Πορτοκάλογλου περιόδευσε πρόσφατα για πρώτη φορά– στο κάργα συναυλιακό «Φύγαμε». Η συνεργασία με τη Νεφέλη Φασούλη στο «Ξυστά απ’ τον γκρεμό» και με τη Μυρτώ Βασιλείου στο «Απ’ την πρώτη στιγμή που σε είδα» φανερώνουν τον τρόπο με τον οποίο ο Πορτοκάλογλου επιλέγει νέες φωνές: όχι επειδή είναι «νεανικές», αλλά επειδή ταιριάζουν οργανικά στην αισθητική του. Στο «Ένα φως αναμμένο», η Μαρία Παπαγεωργίου γίνεται η φωνή του πιο ήσυχου, πιο τρυφερού εαυτού του Πορτοκάλογλου.

Η Άλκηστις Πρωτοψάλτη στο «Δύο παράλληλοι δρόμοι» φέρνει μια ενέργεια που μοιάζει με επιστροφή σε μια παλιά, αξιόπιστη φόρμουλα. Αυτό δεν είναι μειονέκτημα. Είναι σαν να βλέπεις δύο ανθρώπους που ξέρουν καλά πώς να δένουν τις φωνές τους – όχι επειδή το έχουν ξανακάνει, αλλά επειδή συναντιούνται αβίαστα. Μια ερμηνεία που νιώθεις ότι θα είχε γραφτεί έτσι ακριβώς και πριν από τριάντα χρόνια – γιατί η χημεία τους δεν υπακούει σε καμία εποχή.

Η «Σπίθα» είναι ίσως το πιο συναισθηματικά φορτισμένο κομμάτι του άλμπουμ, όχι τόσο για την ατμόσφαιρα ή τα ανατολίτικα στοιχεία του, όσο για το γεγονός ότι εδώ ο Πορτοκάλογλου συναντά τον γιο του, Λευτέρη – που δοκιμάζει καινούργια πράγματα ως Lefty.

Τον ρωτάω ποια είναι η γνώμη του για το νέο ελληνικό τραγούδι, τις φωνές, τους δημιουργούς. «Όταν ονειρευόμουν και σχεδίαζα το Μουσικό Κουτί, ήξερα από την πρώτη στιγμή ότι θα είχε μια στήλη όπου θα ψάχναμε τα νέα ταλέντα, κυρίως δημιουργούς, αλλά και τραγουδιστές, τις “Εξερευνήσεις”. Εκεί άκουσα πολλά και ενδιαφέροντα νέα πρόσωπα. Βαριέμαι αυτή τη νέα τάση να αναπαράγουμε τα παραδοσιακά και τα λαϊκά αλά παλαιά, γιατί μου μυρίζει νοσταλγία και παρελθοντολογία. Αλλά βλέπω και πολλούς νέους δημιουργούς με φαντασία και τόλμη που φτιάχνουν έναν δικό τους κόσμο, όπως η Σάττι, η Σπανού, ο Νέγρος του Μοριά, οι Χατζηφραγκέτα, οι Σκιαδαρέσες και αρκετοί άλλοι. Και βέβαια κάποιες από τις εξαιρετικές φωνές που φιλοξενώ στο νέο άλμπουμ: η Μαρία Παπαγεωργίου, η Νεφέλη Φασούλη, η Βίκυ Καρατζόγλου, οι String Demons, η Μυρτώ Βασιλείου, η Ανδριάνα Αχιτζάνοβα και ο γιος μου, ο Λευτέρης ή Lefty».

Στο κλείσιμο, τα τρία bonus tracks από την ταινία «Εκεί που ζούμε» του Σωτήρη Γκορίτσα ενισχύουν το κινηματογραφικό στοιχείο της τελικής ενότητας. Η σχέση Πορτοκάλογλου-Γκορίτσα είναι ιστορική, με προηγούμενες συνεργασίες που άφησαν ισχυρό αποτύπωμα («Παρέες», «Μπραζιλέρο», «Βαλκανιζατέρ»). Εδώ συνεχίζουν αβίαστα μια δημιουργική συνομιλία που κρατάει δεκαετίες.

Το «Ανάμεσα» είναι δίσκος δουλεμένος από άνθρωπο με 45 χρόνια πορείας, που στα 67 του γράφει μόνο όταν έχει λόγο. Δεν φοβάται να δείξει τα «ανοίγματά» του. Επιμένει να αναρωτιέται αντί να παριστάνει τον πάνσοφο. Δεν παίζει το παιχνίδι των streams, δεν φτιάχνει μουσική για να ακολουθήσει μια αγορά που αλλάζει ανά μήνα. Δίνει χώρο στους νέους μουσικούς, χωρίς να τους καπελώνει και χωρίς να τους καθοδηγεί με το ζόρι. Η κιθάρα του παραμένει άρτια, με εκείνο το ανάποδο παίξιμο που δίνει μια αίσθηση αλητείας που μόνο οι έμπειροι χειρίζονται σωστά.

Η Τεχνητή Νοημοσύνη εξαπλώνεται και στη μουσική. Πώς βλέπει ο ίδιος τους AI καιρούς; «Ο πόλεμος του ανθρώπου με το δημιούργημά του, με τη μηχανή, δεν είναι κάτι καινούργιο. Θυμήσου τον Φρανκενστάιν. Είμαστε μπροστά σε ένα νέο θαυμαστό και τερατώδες δημιούργημα, που δεν ξέρει κανείς πού θα μας οδηγήσει. Θα μας κάνει τη ζωή πιο εύκολη σε κάποιους τομείς και σε κάποιους άλλους θα χάσουμε την μπάλα. Ήδη συμβαίνει. Ο γιος μου ακολουθούσε ένα συγκρότημα που του άρεσε, μέχρι που ανακάλυψε πώς είναι ΑΙ κι έπαθε σοκ. Αισθάνθηκε δηλαδή ότι τον έπιασαν κορόιδο. Η νεότερη γενιά όμως μπορεί να μεγαλώσει ακούγοντας ΑΙ τραγούδια και βλέποντας ΑΙ ταινίες και σειρές. Άραγε όταν θα έρθουν σε επαφή με ένα ανθρώπινο έργο τέχνης θα πάθουν κάποιου είδους πολιτισμικό σοκ; Δεν έχω ιδέα».

Ο τύπος που ξεκίνησε να γρατζουνάει με ένα σχολικό συγκρότημα και κατέληξε να αλλάξει τη φυσιογνωμία του ελληνικού τραγουδιού έχει ακόμα φωτιά στο ντεπόζιτο και γράφει ρεφρέν που σε ακολουθούν για χρόνια.

Το άλμπουμ «Ανάμεσα» κυκλοφορεί ψηφιακά από ένα ανεξάρτητο label, την Anima, μέσω της Stay Independent – σύντομα και σε βινύλιο και CD. «Όπως στο καλλιτεχνικό κομμάτι, έτσι και στο οργανωτικό, που είναι πια ψηφιακό, βαρέθηκα να παλεύω μόνος μου και ήθελα ομάδα. Έκανα μια συνάντηση με τα παιδιά της Stay Independent, που είναι κυρίως hip hop δισκογραφική και μου άρεσε το κλίμα. Άνοιξαν κι ένα νέο label, το Anima, με επικεφαλής τον Μανώλη Φάμελλο κι έτσι όλα πήραν τον δρόμο τους».

Ο Νίκος Πορτοκάλογλου θα βρεθεί «Ανάμεσα σε φίλους», στις 15 και 16 Δεκεμβρίου στο Παλλάς. Κι όπως έχει δείξει, ξέρει να στήνει live που αλλάζουν την πόλη γύρω σου. «Διάλεξα το Παλλάς γιατί είναι ένας υπέροχος συναυλιακός χώρος στην καρδιά της πόλης, στο πιο ωραίο σημείο της, που τώρα τον Δεκέμβριο φοράει και τα γιορτινά της. Κάθε συναυλία για μένα είναι γιορτή, αλλά αυτές οι δύο βραδιές στο Παλλάς είναι κάτι παραπάνω, γιατί γιορτάζω μια νέα συλλογή τραγουδιών, έπειτα από 8 χρόνια αποχής, με πολλούς αγαπημένους συναδέλφους. Θέλω να μοιραστώ αυτή τη στιγμή χαράς με τον κόσμο που αγαπάει τη δουλειά μου, όλους αυτούς που μου αρέσει να αποκαλώ συνταξιδιώτες μου. Θα υπάρχει μια δυναμική και πολύχρωμη 10μελής μπάντα και, βέβαια, εκτός από τα νέα θα παίξουμε και τα πιο γνωστά και αγαπημένα τραγούδια της διαδρομής μου».

Πριν χωρίσουν οι δρόμοι μας, τον ρωτώ για τα μεγαλύτερα διλήμματα που έχει αντιμετωπίσει. «Ένα ήταν το δίλημμα: τι να γίνω; Ροκ σταρ ή λαϊκό είδωλο; Τελικά δεν μπόρεσα να γίνω τίποτα από τα δύο κι έμεινα στο “Ανάμεσα”», αποκρίνεται άμεσα και με νόημα.