Δημήτρης Οικονομάκης: Ο Χορός του Οδυσσέα

Από τα «Bass Fairy Tales», τον προηγούμενο δίσκο του Δημήτρη Οικονομάκη, παρακολουθούσα τον ιδιαίτερο τρόπο που έχει να αναμιγνύει και να εναλλάσσει τους ήχους των οργάνων. Διαλέγει μια σειρά από μοτίβα και πάνω σ’ αυτά στήνει σφιχτοδεμένα ενορχηστρώσεις που αναπτύσσονται περίπου με τον τρόπο που δουλεύει η αράχνη για να υφάνει τον ιστό της. Στο «Ulysses' Dance» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μικρός Ηρως τα πράγματα είναι ακόμη πιο ενδιαφέροντα. Ίσως για εδώ, το βίωμα είναι πολύ πιο έντονο: όλοι μεγαλώσαμε με τα ταξίδια του Οδυσσέα, όλοι νιώσαμε την αγωνία του για την επιστροφή, όλοι ζήσαμε τη νοσταλγία του, όλοι διαβάσαμε ανάμεσα στις γραμμές, ότι το ταξίδι προς τη γνώση γίνεται πάνω σε μια μικρή σχεδία…

Πότε θυμάστε να διαβάζετε για πρώτη φορά την Οδύσσεια;
Στα «Κλασσικά εικονογραφημένα». Φαντασμαγορικές περιπέτειες που μάγεψαν όλα τα παιδιά. Επανερχόμουν βέβαια ανά δεκαετία. Ανακάλυπτα εκ νέου τη μαγεία του λόγου, τον ήχο και τη μουσική των λέξεων. Με την ερμηνεία που άρμοζε στην ηλικία και την εμπειρία. Συνεχίζω, με το αρχαίο κείμενο από δίπλα.

Ποια είναι τα στοιχεία που σας κάνουν να νιώθετε κοντά σ’ αυτό το ποίημα του Ομήρου;
Τα πολλά πρόσωπα της θάλασσας. Ξέρετε, για πολλούς μήνες ζω και φτιάχνω τις μουσικές μου πάνω σε ένα ιστιοπλοϊκό. Να ’ναι καλά η τεχνολογία! Εντάξει, δεν περνάω και τις περιπέτειες του ήρωα αλλά αφήνω τη φαντασία μου να υπερβάλλει πού και πού. Υποθέτω ότι η τέχνη είναι ένα παιχνίδι του μυαλού που τρέφεται από τους μύθους και πλάθει καινούργιους.

Πώς ξεκίνησε η συνεργασία σας με τον Γιάννη Μαργαρίτη, σκηνοθέτη της «Οδυσσέως Σχεδίας»;
Ξεκίνησε στο συγκρότημα του σχολείου. Έπαιζα μπάσο κι αυτός τραγουδούσε το «Hey Jude». Ξαναβρεθήκαμε καλλιτεχνικά το 2013, όταν μου ζήτησε να γράψω τη μουσική για το «Πέερ Γκύντ» στο ΚΘΒΕ. Δεν ξέρω πώς, έτσι ξαφνικά, του ήρθε η ιδέα… Τρόμαξα λίγο, έπρεπε να αναμετρηθώ με τον Grieg! Έκανα λοιπόν τα δικά μου, μάλλον τα κατάφερα αλλά κυρίως μαγεύτηκα από το θέατρο. Όλα ξεκινούν με μια απλή ανάγνωση και σιγά σιγά δημιουργείται ένας θαυμαστός κόσμος. Συνεννοηθήκαμε αμέσως με τον Μαργαρίτη.  Αναφορές, αισθητική, όραμα, σαφήνεια. Έκτοτε συνεργαζόμαστε σταθερά.

Ποια στοιχεία σας εντυπωσίασαν στην οπτική του Μαργαρίτη πάνω στην Οδύσσεια;
Δημιούργησε μια τελετουργία που περιγράφει την επώδυνη διαδρομή προς τη γνώση. Το ζύγισμα ανάμεσα στον ηρωισμό και τον συμβιβασμό. Έχει μια συγκινητική θεατρική, σκηνική και υποκριτική λιτότητα. Η λέξη «Σχεδία» υπονοεί πολλά.

Πόσο εύκολο ή δύσκολο είναι να γράψει κάποιος μουσική για ένα τόσο σπουδαίο έργο;
Νομίζω ότι τόσο μεγάλα έργα, που ταυτόχρονα έχουν περιγραφική δύναμη και εξωστρέφεια, υπαγορεύουν το υλικό στον μουσικό. Θα βάλω τους δικούς μου ήχους βέβαια, τη δική μου ματιά. Θα είναι και η δική μου ιστορία. Αλλά οι εικόνες είναι έντονες. Με οδηγούν.

Ποιοι ήταν οι στόχοι που θέσατε ως προς τη μουσική του έργου;
Γνωρίζεις το έργο. Άφησε τις σελίδες με τον υπέροχο λόγο στο τραπέζι. Κλείσε τα μάτια. Η μουσική πρέπει να σε οδηγήσει στα μονοπάτια του ήρωα και να σε βυθίσει στο ταξίδι της αυτογνωσίας και της μύησης. Αυτό!

Ποια όργανα διαλέξατε και γιατί;
Βιολοντσέλο και φλάουτο, που προσδίδουν μια κλασικότροπη διαχρονικότητα. Νέι και μακρινός απόηχος μπαγλαμά που προσδίδουν ένα μεσογειακό άρωμα. Ένα άγριο σαξόφωνο σε μία μάχη. Κι αλλού υπόκωφος ηλεκτρισμός με συνειδητά παλιομοδίτικες ηλεκτρικές κιθάρες, επίκληση στη νοσταλγία. Έγχορδα, κοντραμπάσο και δυνατά, συχνά πρωτόγονα, κρουστά. Εξαίρετοι μουσικοί με συνοδεύουν. Μαυρογενίδου, Λαμπράκης, Bove, Φωτίου. Και μια συγκινητική φωνή, η Μαρίνα Σκιαδαρέση. Ήθελα κι εγώ, ταξιδεύοντας με τον ήρωα, να πω δυο λόγια με ένα τραγούδι.

Υπάρχουν πολλά και διαφορετικά ιδιώματα που περνούν μέσα από την «Οδυσσέως Σχεδία». Τι είναι αυτό που σας έκανε να νιώσετε την ανάγκη να απλωθείτε τόσο πολύ μουσικά;
Πρώτον γιατί το ζητά η αφήγηση. Τα συναισθήματα και οι εικόνες αλλάζουν με σφοδρότητα. Ο μύθος κι ιστορία, το δυσδιάκριτο «τότε» και το ομιχλώδες «σήμερα». Η μουσική ακολουθεί. Αλλάζει κι αυτή. Αλλά αυτή είναι η χαρά κι η πρόκληση. Γιατί δεν αισθάνομαι εγκλωβισμένος στο «στιλ», πράγμα που ίσχυε για τις προηγούμενες δισκογραφικές μου δουλειές. Είναι και θέμα χαρακτήρα. Δεν έγινα και σπουδαίος «τεχνικά» παίκτης… όχι ότι παίζω άσχημα δηλαδή. Το να γίνεις δεξιοτέχνης προϋποθέτει μια ασκητική και συχνά εμμονική αφοσίωση στο όργανο ή στο είδος. Εγώ αγαπούσα την αλλαγή. Στην πορεία μου υπέκυπτα στη γοητεία των διαφορετικών ακουσμάτων χωρίς να αφήνω τα προηγούμενα. Έχει και αυτό το κόστος του. Χάνεις σε εξειδίκευση, ίσως και σε βάθος, κερδίζεις σε ευρύτητα. Τέλος πάντων, έτσι είμαι φτιαγμένος. Γι’ αυτό αγαπώ το θέατρο, το soundtrack και τους σκηνοθέτες με ανοιχτούς ορίζοντες που με προκαλούν. Είμαι ελεύθερος να μιλήσω με όλους τους ήχους που αγάπησα και θαύμασα. Και κυρίως να φτιάξω καινούργιους.

Ποια στοιχεία ενοποιούν ή συνοψίζουν για εσάς τη μουσική του έργου;
Εμμονικά κιθαριστικά μοτίβα, σαν ένα χαλί που πάνω τους απλώνονται ισχυρά μελωδικά θέματα. Με λιτότητα και σαφήνεια. Οι αποχρώσεις αλλάζουν ανάλογα με την περιγραφή αλλά νομίζω ότι υπάρχει ένας ενιαίος αρμονικός ιστός που διαπερνά όλα τα κομμάτια κι ας διαφέρουν ηχητικά. Δύσκολο βέβαια να περιγράφεις τη μουσική με λέξεις. Εγκαταλείπω…

Σε ποιον βαθμό πιστεύετε ότι στέκεται το συνολικό σας μουσικό έργο για την «Οδυσσέως Σχεδία» αυτόνομα από το δρώμενο;
Ο ακροατής κρίνει βέβαια. Αλλά πάντα προσπαθώ να φτιάξω ένα ενιαίο έργο που στέκεται αυτόνομα. Με αρχή, μέση και τέλος. Το θεατρικό κείμενο είναι μόνο η αφορμή. Γράφω ένα παράλληλο έργο με ήχους. Συνομιλούν. Ο Μαργαρίτης χρησιμοποιεί τη μουσική ισότιμα και συχνά ισόχρονα με το θεατρικό κείμενο. Έχει έναν κινηματογραφικό τρόπο και αυτό μου ταιριάζει.

Και πιο γενικά: ποια είναι τα στοιχεία που πρέπει να έχει μια μουσική που συνοδεύει ένα δρώμενο για να τη θεωρήσετε αυτόνομη;
Να διαθέτει δομή. Και κυρίως να διαθέτει ύφος. Σε κάθε έργο προηγείται μια συζήτηση με τον σκηνοθέτη. Και δημιουργείται, πριν αγγίξω τα όργανα, μια ατμόσφαιρα, ένας ήχος. Σε κάθε έργο διαφορετικός και διακριτός που διαπερνά όλο το έργο. Μπορεί να αφορά στα ηχοχρώματα, στην πολύπλοκη ή στην λιτή αρμονική δομή. Στον λυρισμό ή τη σκληρότητα. Αλλά κάθε έργο θέλω να είναι ιδιαίτερο. Μη νομίζετε ότι μιλώ μόνο για τα βαρύγδουπα, Οδύσσεια, Πέερ Γκυντ, Γυάλινος κόσμος κλπ. Έγραψα με την ίδια σοβαρότητα τη μουσική γιά το κουκλοθέατρο στην «Παραμυθοχώρα». Γλέντι.

Η μουσική της «Οδυσσέως Σχεδίας» πρόκειται να κυκλοφορήσει σε δίσκο ή cd;
Άλλαξε πολύ ο τρόπος ακούμε τη μουσική. Πλατφόρμες, ψηφιακά άλμπουμ... Το cd μάλλον δεν έχει λόγο ύπαρξης πια. Το βινύλιο ως ρομαντικός φετιχισμός –γιατί όχι– το σκέπτομαι. Για χρόνια ζήσαμε και δημιουργήσαμε με τον παλιό τρόπο παραγωγής. Όπου οι δισκογραφικές εταιρείες χρηματοδοτούσαν τις δουλειές μας ή «νοίκιαζαν» τα χέρια και τις ικανότητές μας γιά άλλους. Τέλος! Πλέον, εμείς οι μουσικοί είμαστε συσπειρωμένοι. Ήρθαν οι φίλοι μου κι έπαιξαν για εμένα. Πάω εγώ σε αυτούς. Στέλνουμε τα ηχογραφημένα μέρη μας μέσω internet. Ο φίλος μου ο Λύρας μου κάνει mastering στο Memphis και μου στέλνει το υλικό την άλλη μέρα. Όλοι για έναν και ένας για όλους. Έχει κι αυτό τη μαγεία του.

Ποιες είναι οι αγαπημένες σας διαδρομές στην πόλη; Ποιες μουσικές συνοδεύουν αυτές τις διαδρομές το τελευταίο διάστημα;
Δεν περπατάω και πολύ στην πόλη. Αλλά τη βλέπω από το μπαλκόνι μου –έχω ωραία θέα– κι ο νους μου ταξιδεύει. Βάζω και τις μουσικές μου. Esbjorn Svensson Trio και Brad Mehldau, το έχουν προχωρήσει το είδος. Επίσης, κατόπιν προτροπής, τον Νικόλα Οικονόμου και τον Schnittke. Για δες πόσα μας ξεφεύγουν! Τραγούδια δεν πολυακούω γιατί ο λόγος, αυτό είναι για εμένα το ισχυρό στοιχείο, περιορίζει τη φαντασία μου. Και ως συνθέτη. Έκαστος εφ’ ω ετάχθη.

Τι ετοιμάζετε στο άμεσο μέλλον;
Αυτές τις μέρες ξεκίνησε ο «Μπέμπης», βραβευμένο κείμενο της Βίλης Σωτηροπούλου σε σκηνοθεσία της Άσπας Τομπούλη. Ετοιμάζουμε δύο καινούργια θεατρικά με τον Μαργαρίτη. Ετοιμάζω την έκδοση άλλων 2 ψηφιακών άλμπουμ με μουσική από το θέατρο. Έχω να τρέξω και σε ιστιοπλοϊκούς αγώνες. Και να, με τις μουσικές, τα όνειρα, τα σχέδια, ξέχασα για λίγο ότι υπάρχει πόλεμος δίπλα μας. Αλλά έτσι πάει η ζωή…