11+1 ντοκιμαντέρ για το 24ο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης

Παρακολουθώ το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης από το ξεκίνημά του. Τότε, τον Μάρτιο του 1999, βρέθηκα στη Θεσσαλονίκη κυρίως από περιέργεια για το νέο δημιούργημα του Δημήτρη Εϊπίδη και αποχώρησα εντυπωσιασμένος από ένα άγνωστο σινεμά, του οποίου η δυναμική πολλές φορές μού επιβεβαίωνε στη διάρκεια εκείνου του πρώτου φεστιβάλ το ρητό «η πραγματικότητα ξεπέρασε τη φαντασία». Οι προσμονές για το φετινό φεστιβάλ είναι ίσως οι μεγαλύτερες των τελευταίων ετών. Δεν είναι μόνο η διετής κόπωση λόγω της πανδημίας, αλλά και η εντεινόμενη παγκόσμια αγωνία από τη συνέχιση ενός πολέμου που καταργεί κάθε έννοια αξιοπρέπειας και δημιουργεί την αίσθηση ενός εφιαλτικού μέλλοντος. Με γνώμονα την αναζήτηση του διαφορετικού, σε συνδυασμό με σινεφιλικές γραμμές και ιστορίες που αφορούν ή μάλλον περιγράφουν τη σύγχρονη πραγματικότητα, επιλέξαμε μια ενδεκάδα ταινιών που θα δούμε και φέτος στις αίθουσες του Φεστιβάλ.

Το λεωφορείο - The Bus
της Λάιλα Πακάλνινα
(Λετονία, Εσθονία, Λιθουανία, Φινλανδία - 2004, 56΄)
Οι διαχωριστικές γραμμές μεταξύ ανθρώπων και κρατών είναι πανάρχαια ιστορία. Κεντρικός πρωταγωνιστής του φιλμ είναι το λεωφορείο «Ταλίν-Καλίνινγκραντ» που διασχίζει τρεις συνοριακές γραμμές μέσα σε μία νύχτα: τα σύνορα Εσθονίας-Λετονίας, Λετονίας-Λιθουανίας και Λιθουανίας-Ρωσίας. Οι επιβάτες χρειάζονται τέσσερα διαφορετικά νομίσματα για να πληρώσουν για τουαλέτα ή σάντουιτς κατά τη διάρκεια της διαδρομής. Την εποχή της Σοβιετικής Ένωσης δεν υπήρχαν συνοριοφύλακες. Από τότε που τα τρία κράτη της Βαλτικής εντάχθηκαν στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η ιστορία άλλαξε ξανά.

ANIMA – Τα φορέματα του πατέρα μου ANIMA – My Father's Dress
της Ούλι Ντέκερ
(Γερμανία - 2022, 95΄)
Η ταινία της Γερμανίδας Ούλι Ντέκερ, που συμμετέχει στο Διεθνές Διαγωνιστικό, δοκιμάζει τα κοινωνικά και οικογενειακά στερεότυπα με τρόπο αναπάντεχο. Η μικρή Ούλι θέλει όταν μεγαλώσει να γίνει είτε πειρατίνα είτε ο Πάπας. Σε καμία περίπτωση, πάντως, δεν θέλει να εγκλωβιστεί στους στερεοτυπικούς ρόλους της βαυαρικής πόλης της. Όταν χάνει τον πατέρα της, ανακαλύπτει ένα μυστικό κουτί. Το περιεχόμενό του αλλάζει την εντύπωση που είχε για τον πατέρα της, για την ίδια, την οικογένειά της και την κοινωνία στην οποία μεγάλωσε. Μια αληθινή ιστορία για τα οικογενειακά μυστικά, τα φύλα και την αναταραχή που προκαλεί ο έρωτας, με μια αφήγηση που κινείται σαν τρενάκι του λούνα παρκ, επιστρατεύοντας τόσο κινούμενα σχέδια όσο και υλικό τεκμηρίωσης στη διαδρομή.

Café de Kinema
της Σολ Μιράλια
(Αργεντινή, Ιαπωνία - 2021, 9΄)
Στα προάστια του Τόκιο, μακριά από το χάος και τη φασαρία της πόλης, βρίσκεται το Café de Kinema. Σαν σε κινηματογραφική αίθουσα, χάνοντας την αίσθηση του τόπου και του χρόνου, οι άνθρωποι βρίσκουν καταφύγιο στην ίδια τους τη σιωπή, ενώ οι μελωδίες του Νίνο Ρότα εξατμίζονται στον καπνό των τσιγάρων που απολαμβάνουν οι θαμώνες. Με τα λόγια του σκηνοθέτη: «Κάθε τσιγάρο διαρκεί περίπου δέκα λεπτά. Πού ταξιδεύει το μυαλό μας κατά τη διάρκεια αυτού του διαλείμματος; Υποθέτω ότι ακολουθεί τον τρόπο του καπνού και της μουσικής, που ταξιδεύουν αιωρούμενα ώσπου να χαθούν… Δεν είμαι ο μόνος, πολλοί άλλοι επίσης αναζητούν καταφύγιο στη φαντασία με το σινεμά, το τσάι και τα τσιγάρα».

Απόδραση στον Ασημένιο Πλανήτη - Escape to the Silver Globe
του Κούμπα Μίκουρντα 
(Πολωνία - 2021, 92΄) 
Η ταινία του Αντρέι Ζουλάφσκι «Στον ασημένιο πλανήτη» (1977/1987) θα μπορούσε να θεωρείται σήμερα μια από τις πιο ριζοσπαστικές ταινίες επιστημονικής φαντασίας στην ιστορία του κινηματογράφου. Ο υψηλός προϋπολογισμός, το αναστοχαστικό σενάριο και το τολμηρό καλλιτεχνικό όραμα του δημιουργού της πληρούσαν τις προϋποθέσεις για ένα αριστουργηματικό αποτέλεσμα. Γιατί λοιπόν η κομμουνιστική κινηματογραφική βιομηχανία διέκοψε την παραγωγή δύο εβδομάδες πριν από το τέλος των γυρισμάτων; Οι λόγοι ήταν οικονομικοί; Πολιτικοί; Καλλιτεχνικοί; Προσωπικοί; Στο τέλος δεν απέμειναν παρά θραύσματα της ταινίας που συνεχίζουν να συνεπαίρνουν το κοινό, όπως και τα συναισθήματα των συντελεστών της ταινίας, που είναι το ίδιο έντονα σήμερα, σαράντα χρόνια αργότερα. Μια ιστορία για το μεγαλύτερο μυστήριο και το σπουδαιότερο, ανεκπλήρωτο όνειρο του πολωνικού σινεμά.

Τα κορίτσια του ημερολογίου - Calendar Girls
των Λούβε Μάρτινσεν, Μαρία Λόοχουφβιντ
(Σουηδία, ΗΠΑ - 2022, 85΄)
Μαγικοί τάρανδοι στα πάρτι και στις εκκλησίες, ροζ χνουδωτοί μονόκεροι σε εκδηλώσεις της πολεμικής αεροπορίας και ζόμπι σε οίκους ευγηρίας. Αυτά είναι τα «Κορίτσια του ημερολογίου» – η πιο αποφασισμένη χορευτική ομάδα για γυναίκες άνω των εξήντα. Το να είσαι «Calendar Girl» απαιτεί αφοσίωση και πάθος, όμως η ανταμοιβή είναι ανεκτίμητη: τριάντα αδελφές που πάντα καλύπτουν τα νώτα σου. Μόνο που αυτό σημαίνει επίσης πως θα αλλάξεις και πως οι σχέσεις σου θα δοκιμαστούν… Μια τρυφερή και αισιόδοξη ιστορία για τη μέση ηλικία, γεμάτη παιδικότητα και χορό. Μια ταινία που ανατρέπει την αναχρονιστική εικόνα της «ηλικιωμένης γυναίκας» και καλεί τον κόσμο να χορέψει με την ψυχή του – πρoτού να είναι αργά.

Για μια χούφτα τηγανητές πατάτες - For a Fistful of Fries
των Ζαν Λιμπόν, Ιβ Ινάν
(Γαλλία, Βέλγιο - 2021, 103΄)
Ο επιθεωρητής Λεμουάν, που θυμίζει περισσότερο τον Χατς παρά τον Στάρσκι από το θρυλικό αστυνομικό δίδυμο, διερευνά μια υπόθεση δολοφονίας σε μια κακόφημη περιοχή των Βρυξελλών. Η Καλιμά Σισού, μια ιερόδουλη που εκδιδόταν περιστασιακά, βρέθηκε νεκρή στο διαμέρισμά της. Όλες οι ενδείξεις ενοχοποιούν τον Αλέν, τον πρώην της που δούλευε ως κρεοπώλης – μόνο που εκείνος δεν μπορεί να ανακαλέσει στη μνήμη του εκείνο το απόγευμα. Όμως με το που ανακαλύπτουν κάποιες τηγανητές πατάτες κι ένα τάπερ, ο Λεμουάν και οι συνεργάτες του θα καταφέρουν να συντάξουν το κατηγορητήριο εναντίον του Αλέν. Ιντερπόλ, τον νου σου! Ένα ευχάριστο πλην σκοτεινό ντοκιμαντέρ του είδους που ανιχνεύει αληθινά εγκλήματα, από τους σκηνοθέτες της καλτ σειράς «Strip-Tease».

Άουφ βίντερζεν, Φινλανδία - Auf Wiedersehen Finnland
του Βίρπι Σουούταρι
(Φινλανδία - 2010, 78΄)
Μια συναρπαστική ταινία που αποκαλύπτει μια άγνωστη πτυχή της φινλανδικής ιστορίας: όταν οι Γερμανοί στρατιώτες αποχώρησαν από τη Λαπωνία το 1944, περίπου χίλιες Φινλανδές έφυγαν από τη χώρα μαζί τους (για διάφορους λόγους), αν και οι περισσότερες γύρισαν έως το 1948. Στο στρατόπεδο καραντίνας στο Χάνκο, η πατρίδα τις υποδέχθηκε με ανακρίσεις και περιφρόνηση. Η περίτεχνη αφήγηση δημιουργεί ένα συμπαγές κινηματογραφικό σύμπαν, συνυφαίνοντας τις ανθρώπινες, συγκινητικές ιστορίες αυτών των γυναικών, οι οποίες αποκαλύπτουν τα ονόματα και τα πρόσωπά τους για πρώτη φορά.

Μια αμερικανική προσευχή - An American Prayer
του Νουσράτ Ντουράνι
(ΗΠΑ, Μεξικό, Ρωσία - 2021, 86΄)
Από τον δημιουργό του «Madly» (2016) μια διερεύνηση του Αμερικανικού Ονείρου που φέρνει στην επιφάνεια αντικρουόμενες πραγματικότητες και συντριπτικές ανισότητες. Όπως είχε διερωτηθεί στο παρελθόν ο Βίνσεντ Χάρντινγκ, η ταινία ρωτάει σήμερα: «Μπορεί να υπάρξει Αμερική;». Εκατοντάδες εξωφρενικές ιστορίες σύγκρουσης, υπερβατικότητας και αγαλλίασης σε αυτό το ενδιαφέρον πλην άγριο κράτος δεν προβάλλονται στην τηλεόραση. Οι ιστορίες της ταινίας αντικατοπτρίζουν ένα έθνος που παλεύει με το εγχείρημα της δημοκρατίας, όσο ο κόσμος παρακολουθεί με κομμένη την ανάσα. Πάντα αναρωτιόμασταν αν το Αμερικάνικο Όνειρο είναι πραγματικό. Και ανέκαθεν αναλογιζόμασταν το τέλος του. Η λαμπερή του εικόνα έχει πρόσφατα σβήσει, κι όμως πολλοί Αμερικανοί προσπαθούν ακόμα να κρατηθούν από την ιδέα του. Όπως είπε ο Λάνγκστον Χιουζ: «[είναι η] γη που δεν υπήρξε ακόμα». Οι εκλεκτοί πρωταγωνιστές είναι μια νεαρή Πακιστανο-Αμερικανίδα που ξεπέρασε τις ισλαμοφοβικές συμπεριφορές και τη διπολική διαταραχή της και έγινε γνωστή ως ποιήτρια· ένας τεχνικός δορυφορικής επικοινωνίας της πολεμικής αεροπορίας που υπηρέτησε στο Αφγανιστάν και στιγματίστηκε από τον θάνατο αμάχων από επιθέσεις με drone που ο ίδιος εκτελούσε· και ένας Αφροαμερικανός που πυροβολήθηκε και έμεινε παράλυτος από τη μέση και κάτω στα 17 του χρόνια, ο οποίος όμως ξεπέρασε την τραγωδία του για να γίνει αρσιβαρίστας, ο οποίος συμμετείχε και στους Παραολυμπιακούς.

Ονειροπολήσεις ενός διασυνδεδεμένου κόσμου - Lo and Behold: Reveries of the Connected World
του Βέρνερ Χέρτσογκ
(ΗΠΑ - 2015, 98΄)
Το χρονικό του εικονικού κόσμου, από τις ρίζες του ως τις πιο απόκεντρες προεκτάσεις του, το οποίο εξετάζει το ψηφιακό τοπίο με την ίδια περιέργεια και φαντασία με τις οποίες ο σκηνοθέτης προσέγγισε στο παρελθόν γήινους προορισμούς, τόσο ετερόκλητους όσο ο Αμαζόνιος, η Σαχάρα, ο Νότιος Πόλος και η αυστραλιανή ενδοχώρα. Ο Βέρνερ Χέρτσογκ καθοδηγεί τον θεατή σε ένα ταξίδι μιας σειράς προβοκατόρικων συζητήσεων που φανερώνουν τους τρόπους με τους οποίους ο διαδικτυακός κόσμος έχει αλλάξει ριζικά το πόσο εικονικά λειτουργούν τα πάντα στην πραγματική ζωή – από τις επιχειρήσεις μέχρι την εκπαίδευση, τα διαστημικά ταξίδια μέχρι την ιατρική περίθαλψη, και την ίδια την ουσία των προσωπικών μας σχέσεων.

Πάτι Σμιθ - Ηλεκτρική ποίηση - Patti Smith – Electric Poet
των Αν Κατάια, Σόφι Πέιραρντ
(Γαλλία - 2022, 54΄)
Η Πάτι Σμιθ προσγειώνεται σε ηλικία είκοσι δύο ετών στη Νέα Υόρκη, πάνω στις στάχτες της μετα-χίπικης κουλτούρας, και διαταράσσει όλες τις νόρμες: τις κοινοτοπίες του ροκ εν ρολ, την υπερβολικά πεζή ποίηση, την ολοένα και πιο ελιτίστικη κουλτούρα και την περιοριστική ιδέα του φύλου. Στη διάρκεια της πενηνταετούς καριέρας της, κάνοντας μόνο μία εμπορική επιτυχία, κατόρθωσε το ακατόρθωτο: έμεινε στη συλλογική μνήμη ως ζωντανός θρύλος, χωρίς να απομακρυνθεί ποτέ από το κοινωνικό περιθώριο. Ως γνήσια εκπρόσωπος της πανκ ιδεολογίας, αντιμετωπίζει την τέχνη ως πολιτική δύναμη και την ελευθερία ως αναγκαιότητα.

F@ck this job
της Βέρα Κριτσέφσκαγια
(Μ. Βρετανία, Γερμανία - 2021, 104΄)
Στη Ρωσία του Πούτιν, το μικρό κανάλι Dozhd TV είναι μια φωνή διαμαρτυρίας και ανεξαρτησίας μέσα σε ένα ασφυκτικά ελεγχόμενο δημοσιογραφικό τοπίο. Η Ρωσίδα σκηνοθέτρια Βέρα Κριτσέφσκαγια παρακολουθεί επί 13 χρόνια τη δύσκολη πορεία της ιδιοκτήτριας του καναλιού να υπερασπιστεί τα δικαιώματα της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας, προσλαμβάνοντας δημοσιογράφους που θα τολμήσουν να υπηρετήσουν την ελευθεροτυπία. Το Dozhd TV μετατρέπεται σε μια όαση πολιτικής και σεξουαλικής ελευθερίας, ενώ η τολμηρή γυναίκα που αποφάσισε το 2008 να δημιουργήσει το τηλεοπτικό κανάλι στέκεται στην πρώτη γραμμή της μάχης της αλήθειας, χωρίς να υποκύπτει στα συνεχή εμπόδια που βρίσκει στον δρόμο της και τα βρόμικα παιχνίδια που παίζονται εις βάρος της.