ΕΜΣΤ: οι νέες εκθέσεις του κύκλου «Κι αν οι γυναίκες κυβερνούσαν τον κόσμο;»
Επτά νέες εκθέσεις φέρνει ο η σειρά «Κι αν οι γυναίκες κυβερνούσαν τον κόσμο;» στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης από τις 13 Ιουνίου. Στο τέταρτο και τελευταίο μέρος του σχετικού κύκλου παρουσιάζονται ατομική έκθεση της γνωστής Ιρανής ζωγράφου TalaMadani (η πρώτη σε ευρωπαϊκό μουσείο μετά από δέκα και πλέον χρόνια)· μια νέα εγκατάσταση της Εύας Στεφανή, ειδική παραγγελία του Μουσείου· η πρώτη έκθεση στην Ελλάδα της σημαντικής Βρετανίδας γλύπτριας PhyllidaBarlow (σε συνεργασία με το ΝΕΟΝ και την Συλλογή Δ.Δασκαλόπουλου)· ατομικές παρουσιάσεις έργων της BouchraKhalili και της SusanMeiselas· και μια ενότητα άγνωστων σχεδίων της Ελένης Πίταρη-Παγκάλου.
Στο πλαίσιο αυτού του κύκλου, το ΕΜΣΤ εγκαινιάζει επίσης ένα νέο πρόγραμμα, το SPOTLIGHT, που θα αναδεικνύει σε μεγαλύτερο βάθος την πρακτική ενός καλλιτέχνη της συλλογής του, ξεκινώντας με το έργο της BertilleBak.
Tala Madani, Rainbow, 2008. Παραχώρηση της γκαλερί Pilar Corrias, Λονδίνο
Με το άνοιγμα του 4ου μέρους του κύκλου εκθέσεων το ΕΜΣΤ θα έχει παρουσιάσει συνολικά 18 ατομικές εκθέσεις, εγκαταστάσεις και έργα, αναδεικνύοντας το έργο 40 καλλιτέχνιδων, διαφορετικών ηλικιών και προελεύσεων, αποτυπώνοντας με την πληθυντικότητα των φωνών τους τον διαθεματικό φεμινισμό και την ποικιλία των γυναικείων εμπειριών και ταυτοτήτων, ανάλογα με τη φυλή και την τάξη.
Τα εγκαίνια του τέταρτου μέρους αποτελούν ορόσημο καθώς αντιπροσωπεύουν τη στιγμή που το EMΣT καταλαμβάνεται εξ ολοκλήρου από γυναίκες καλλιτέχνιδες - κάτι που συμβαίνει για πρώτη φορά σε δημόσιο μουσείο διεθνώς.
Τα εγκαίνια θα πραγματοποιηθούν στις 8 μ.μ., ενώ από τις 9 μ.μ. και μετά ακολουθεί συναυλία στην ταράτσα του ΕΜΣΤ, σε επιμέλεια της FranziskaLantz και με ζωντανές εμφανίσεις της ίδιας καθώς και των AcidicMale και Zevla, που προσκαλούν τους επισκέπτες σε ένα ταξίδι στην ηλεκτρονική χορευτική μουσική.
Θα έχει προηγηθεί, στις 6.30 μ.μ. συζήτηση μεταξύ της SusanMeiselas και του EduardoCadava. Η σημαντική φωτογράφος του Magnum και ο θεωρητικός της φωτογραφίας θα εξετάσουν τις σχέσεις της φωτογραφίας με την τεκμηρίωση, την αναπαράσταση, την ιστορία και την πραγματικότητα της βίας. Έχοντας ως αφετηρία της το πρόσφατο βιβλίο του Cadava με τίτλο Paper Graveyards (Νεκροταφεία από χαρτί), που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις του πανεπιστημίου MIT και περιλαμβάνει ένα γράμμα προς τη Meiselas, η συζήτηση θα εστιάσει στο τι μπορεί να κάνει η φωτογραφία σε περιόδους κρίσης, πολέμου και παντός είδους κινδύνων. Στο πλαίσιο αυτό, θα καταπιαστεί και με την μακρά πορεία και το πλούσιο φωτογραφικό έργο της Meiselas από τη δεκαετία του 1970 μέχρι και σήμερα. Η συζήτηση οργανώνεται από το ΕΜΣΤ, σε συνεργασία με το Athens Photo Festival.
Η πρώτη ατομική έκθεση στην Ελλάδα της διεθνώς καταξιωμένης Ιρανής καλλιτέχνιδας Tala Madani, που ζει και εργάζεται στο Λος Άντζελες. Συγκεντρώνοντας περισσότερα από 40 έργα ζωγραφικής και κινούμενου σχεδίου, η έκθεση αναδεικνύει μια σειρά θεμάτων που διατρέχουν το έργο της Madani τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια.
Στο πολυεπίπεδο έργο της, η Madani δημιουργεί αινιγματικά σενάρια όπου ανθρώπινες φιγούρες αναπαριστώνται στις πιο ευάλωτες, προσωπικές, βίαιες, παράδοξες και παράλογες στιγμές τους. Ομάδες γυμνών, αδέξιων, μεσόκοπων αντρών που επιδίδονται σε αυτοκαταστροφικές πράξεις, μανάδες τυλιγμένες με περιττώματα, γιγάντια βρέφη και άλλες αρχετυπικές φιγούρες λουσμένες στα σωματικά τους υγρά γίνονται εκφραστές ενός σχολιασμού της αρχέγονης ανθρώπινης φύσης που ξεχειλίζει από πικρό σαρκασμό.
Κινούμενη σταθερά μεταξύ αμεσότητας και αμφισημίας, η Madani αποδομεί παραδοσιακούς έμφυλους ρόλους και στερεότυπα σε μια προσπάθεια διερεύνησης των εκάστοτε δομών εξουσίας, της σεξουαλικότητας, της δυναμικής της ομάδας, των ριζωμένων στη δυτική σκέψη εξιδανικευμένων αντιλήψεων περί οικογένειας και του τρόπου κατασκευής των ταυτοτήτων.
Αντλώντας συχνά από το εικαστικό ιδίωμα των κινουμένων σχεδίων, οι χαρακτήρες της Madani αυτο-υπονομεύονται, αψηφούν τους νόμους της φυσικής και καταφεύγουν σε μια βία υπερβολικά τυφλή κι ωστόσο κωμικοτραγική, επιτρέποντας έτσι μια απελευθερωτική εκτόνωση μέσω του χιούμορ στο πλαίσιο ενός κατά τ’ άλλα ζοφερού σεναρίου.
Το φως κατέχει κεντρική θέση σε πολλά από τα ζωγραφικά έργα της, αποτελώντας έναν συνδετικό κρίκο που συνδέει το έργο της με τον κινηματογράφο και την ιστορία της τέχνης. Φακοί, προτζέκτορες και άλλες απίθανες πηγές φωτός εκλύουν τεχνητές, παρεμβατικές φωτεινές δέσμες που στρέφονται πάνω στους χαρακτήρες αποκαλύπτοντας τη δράση τους και επιτείνοντας την αμηχανία που πηγάζει από τις αναπαριστώμενες σκηνές.
Από το 2007, η Madani δημιουργεί μικρού μήκους ταινίες κινουμένων σχεδίων με την τεχνική του stop motion, πολλές από τις οποίες παρουσιάζονται στην έκθεση. Κάθε μία από αυτές αποτελείται από 2.500 εικόνες ζωγραφισμένες με ταχύτητα και κινηματογραφημένες καρέ-καρέ. Στην αλληλουχία τους οι εικόνες αυτές πλάθουν έναν φανταστικό κόσμο που αποπνέει μια έντονη αίσθηση δυσφορίας και παραλόγου και μοιάζει πολύ με τον δικό μας πραγματικό κόσμο.
Με μαύρο χιούμορ, δηκτική και πνευματώδης, η Madani εξερευνά τις κοινωνικές αναγωγές βασικών ανθρώπινων συναισθημάτων και νοητικών καταστάσεων όπως η αγωνία, ο θυμός, ο φόβος, η μοναξιά, η εγκατάλειψη, η εξάρτηση, η παράνοια, ο φθόνος και η λαγνεία.
Η έκθεση δανείζεται τον τίτλο της από τα ομότιτλα έργα της καλλιτέχνιδας. Δημιουργημένο ειδικά για το ΕΜΣΤ το έργο με τίτλο Shitty Disco (2014), απεικονίζει ένα μεταφυσικό νάιτ κλαμπ, έναν τόπο που ανήκει σ’ ένα μεταιχμιακό σύμπαν κάπου μεταξύ φαντασίας και εφιάλτη και παραπέμπει συγχρόνως στον κινηματογράφο, την τεχνολογία και τις διαφορετικές καταστάσεις της συνείδησης.
Για την παρούσα έκθεση, η Madani έχει επίσης δημιουργήσει μια σειρά νέων τοιχογραφιών ειδικά για τον χώρο του Μουσείου που καλύπτουν τις τέσσερεις επιβλητικές κολώνες στο κέντρο του εκθεσιακού χώρου. Δύο έργα της ίδιας, μέρος της Δωρεάς Δ.Δασκαλόπουλου, περιλαμβάνονται στη νέα έκθεση της συλλογής του Μουσείου, που έχει τίτλο Women, together (ΓΥΝΑΙΚΕΣ, μαζί) και παρουσιάζεται στον εκθεσιακό χώρο του 3ου ορόφου.
Tala Madani, Shitty Disco, 2024. Παραχώρηση της καλλιτέχνιδας και της γκαλερί Pilar Corrias, Λονδίνο
Στο πλαίσιο ενός νέου προγράμματος με τίτλo SPOTLIGHT το ΕΜΣΤ παρουσιάζει την ατομική έκθεση της Bertille Bak (1983, Aras, Γαλλία). H νέα πρωτοβουλία αυτή στοχεύει να παρουσιάσει καλλιτέχνιδες και καλλιτέχνες της συλλογής σε μεγαλύτερο βάθος, δίνοντας την ευκαιρία στο κοινό του Μουσείου να εμβαθύνει στο έργο τους. Οι εκθέσεις αυτές θα περιλαμβάνουν έργα της συλλογής του ΕΜΣΤ με δανεισμούς επιπλέον έργων όπου χρειάζεται.
Η τέχνη της Bertille Bak, καθορισμένη σε μεγάλο βαθμό από την καταγωγή και την ανατροφή της σε οικογένεια ανθρακωρύχων στη βόρεια Γαλλία, αποτελεί μια γόνιμη συγχώνευση προσωπικής ιστορίας και δημιουργικής εξερεύνησης. Στα έργα της στοιχεία της καθημερινότητας μετατρέπονται σε ευφάνταστους μύθους. Η καλλιτεχνική της πρακτική συνδυάζει με έναν παιγνιώδη παραλογισμό το φιλμ και τις εγκαταστάσεις, τη συμμετοχικότητα και τους μηχανισμούς συλλογικότητας διαφορετικών κοινοτήτων.
Στην προσέγγισή της συναντώνται η ανθρωπολογία με την κοινωνική γεωγραφία καθώς, συχνά με μια νότα στοργής και χιούμορ, η Bak οικειοποιείται με ευαισθησία τα ήθη και τις παραδόσεις των συλλογικοτήτων που κατά περίπτωση την απασχολούν. Με την αδιαπραγμάτευτη στράτευσή της στην ενίσχυση των περιθωριοποιημένων φωνών, η Bak μας υπενθυμίζει τη μεταμορφωτική δύναμη της τέχνης να θεραπεύει και να μας ενώνει σε μια παγκόσμια κοινότητα.
Το έργο της στο σύνολό του είναι απόδειξη της ταπεινότητας και της εντιμότητάς της απέναντι στις κοινότητες που κάθε φορά παρουσιάζει, ενδυναμώνοντάς τες και αναδεικνύοντας την ικανότητά τους να αναλαμβάνουν τον έλεγχο της μοίρας τους.
Tο Mineur Mineur (2022) είναι μια συγκλονιστική εξερεύνηση της παιδικής ηλικίας μέσα από τη σκληρή πραγματικότητα των βιομηχανιών εξόρυξης ανά τον κόσμο. Αποτελούμενη από πέντε συγχρονισμένα βίντεο, αυτή η καθηλωτική εγκατάσταση αποτυπώνει τις εμπειρίες παιδιών που εργάζονται σε διαφορετικού τύπου ορυχεία στον παγκόσμιο νότο: ασημιού στη Βολιβία, άνθρακα στην Ινδία, χρυσού στην Ταϊλάνδη, κασσίτερου στην Ινδονησία και ζαφειριών στη Μαδαγασκάρη. Σε κάθε βίντεο, τα παιδιά περιηγούνται σε δαιδαλώδεις σήραγγες και περάσματα, μετατρέποντας τη ζοφερή πραγματικότητα της δουλειάς τους σε ένα ιδιότροπο βασίλειο παιχνιδιού. Η αντιπαράθεση της αθώας χαράς τους με την οικονομική εκμετάλλευση χρησιμεύει ως σχόλιο για την ανθεκτικότητα του ανθρώπου απέναντι στις αντιξοότητες.
Συνοδευόμενο από ένα soundtrack που αποτελείται από ηχογραφήσεις, ακορντεόν και παράφωνους ήχους, το Mineur Mineur λειτουργεί τόσο ως πρόσκληση για τους θεατές να αναλογιστούν την πολυπλοκότητα της παιδικής ηλικίας και τις δυσάρεστες αλήθειες που κρύβονται κάτω από την επιφάνεια της σύγχρονης παγκοσμιοποιημένης οικονομίας, όσο και ως έκκληση για δράση για έναν πιο δίκαιο και ισότιμο κόσμο.
Μαζί παρουσιάζονται το έργο Χωρίς τίτλο (2009), μια εγκατάσταση, από τη συλλογή του ΕΜΣΤ, αποτελούμενη από τις πόρτες κατεδαφισμένων σπιτιών του τόπου καταγωγής της Bak, το Barlin, μια μικρή πόλη στη Βόρεια Γαλλία που κάποτε είχε ανθρακωρυχεία, καθώς και το Series 1-23 (2007-2023), μια επιλογή σχεδίων που αποτελούν αποτύπωση των προσόψεων όλων των κατοικιών ανθρακωρύχων στο Nord-Pas-de-Calais, πριν από την ανακαίνιση ή την ολική κατεδάφισή τους, τη στιγμή που, σε μια προσπάθεια να αντιστραφεί η μεταβιομηχανική παρακμή της πόλης, η τοπική κυβέρνηση αποφάσισε να αναπλάσει την περιοχή εκτοπίζοντας τους κατοίκους από τα σπίτια τους.
Έργα της Bertille Bak παρουσιάζονται επίσης στην έκθεση έργων από τη συλλογή του Μουσείου στον 3ο όροφο, με τίτλο ΓΥΝΑΙΚΕΣ, μαζί.
Η καταξιωμένη κινηματογραφίστρια Εύα Στεφανή, με αφορμή κάποια κινηματογράφηση και με την κάμερα στο χέρι, επισκέπτεται συχνά υπό εγκατάλειψη ιδιωτικά και δημόσια κτίρια, νοσοκομεία, ιδρύματα και γραφεία. Στις επισκέψεις της, εκτός από το να κινηματογραφεί, συλλέγει αρχειακό υλικό που έχει εγκαταλειφθεί και βρίσκεται διάσπαρτο σε κάθε χώρο – νομικά και λογιστικά έγγραφα, υπεύθυνες δηλώσεις, αποδείξεις τραπεζικών συναλλαγών, αποτελέσματα ιατρικών εξετάσεων, ακτινογραφίες.
Ωθούμενη από την ανάγκη να αναζητήσει κρυφά στοιχεία της οικογενειακής της ιστορίας αλλά και αθέατες πτυχές της Ελληνικής ιστορίας, διαλέγει τεκμήρια που σχετίζονται με τα επακόλουθα της γερμανικής κατοχής και του ελληνικού εμφυλίου, όπως, για παράδειγμα, λίστες απολυμένων, λόγω πολιτικών φρονημάτων, υπαλλήλων.
Οι αποθήκες της οικογένειας, κάποια γραπτά που ξέμειναν στο συρτάρι ενός διαμελισμένου γραφείου, αποκαλύπτουν άγνωστες πτυχές της οικογενειακής ιστορίας και συγχρόνως αποτελούν πολύτιμο υλικό αυτής της καλλιτεχνικής ανασκαφής. Η Εύα Στεφανή αξιοποιεί το υλικό αυτό ως δομικό στοιχείο της νέας της εγκατάστασης, ειδική παραγγελία για το ΕΜΣΤ, με τίτλο Το φωτεινό σπήλαιο (2024).
Με κύρια πηγή έμπνευσης την προσωπική εμπειρία της ασθένειας και της νοσηλείας της, καθώς και την ευρύτερη οικογενειακή της ιστορία, και με σαφή αναφορά στην Πλατωνική αλληγορία του σπηλαίου, η καλλιτέχνιδα αποσκοπεί στη δημιουργία ενός βιωματικού χώρου στοχασμού πάνω στη φύση της ιστοριογραφίας, του ανθρώπινου ίχνους και του τρόπου με τον οποίο αυτό συνιστά μέρος μιας επίσημης και ανεπίσημης την ίδια στιγμή ιστορίας. Διαφορετικά επίπεδα τεκμηρίων και ιστοριών αλληλεπικαλύπτονται σε έναν παλίμψηστο χώρο, διατηρώντας την προσωπική και συναισθηματική τους διάσταση και καταλήγοντας σε ένα σύγχρονο memento mori.
Εύα Στεφανή, Το φωτεινό σπήλαιο, 2024. Παραχώρηση της καλλιτέχνιδας
PhyllidaBarlow, RIG: untitled; blocks
13.06-27.10.2024 Όροφος 2 Επιμέλεια: Tίνα Πανδή
Το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης και ο ΝΕΟΝ παρουσιάζουν για πρώτη φορά στην Ελλάδα το έργο RIG: untitled; blocks (2011) της Βρετανίδας καλλιτέχνιδας Phyllida Barlow (1944-2023) από την Συλλογή Δ.Δασκαλόπουλου.
Αντλώντας έμπνευση από το σύγχρονο αστικό της περιβάλλον, η Barlow ενέταξε στο γλυπτικό λεξιλόγιό της ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του 1960, μη συμβατικά, ευτελή υλικά, όπως χαρτόνι, τσιμέντο, κόντρα πλακέ, γύψο, ύφασμα, τα οποία διατάσσονται σε μεγάλης κλίμακας τρισδιάστατα «γλυπτικά κολάζ» μέσα από πρακτικές συσσώρευσης, σύνδεσης, αντιπαράθεσης, επανάχρησης, καταστροφής. Αυτά τα ετερόκλητα και ανορθόδοξα υλικά -τα οποία συχνά συνδυάζονται με έντονα χρώματα- έχουν εμφανή τα ίχνη της διαδικασίας επεξεργασίας τους. Πρόκειται για υλικά που κόβονται, τρυπιούνται, κάμπτονται, στοιβάζονται, αναρτώνται, διευρύνοντας τους παραδοσιακούς όρους παραγωγής και θέασης της γλυπτικής και της σχέσης της με την αρχιτεκτονική και τον περιβάλλοντα χώρο.
Η Barlow ανήκει σε μια γενιά Βρετανών καλλιτεχνών που διαμορφώθηκε στο μεταπολεμικό ψυχροπολεμικό περιβάλλον της Μεγάλης Βρετανίας -η ίδια ανακαλεί μνήμες από την επίσκεψή της κατά την παιδική ηλικία στα ερείπια της ισοπεδωμένης από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο περιοχής του East End στο Λονδίνο. Η γλυπτική πρακτική της αναπτύσσεται σε διάλογο με τον μεταβαλλόμενο αστικό ιστό «μέσα», όπως σημειώνει η ίδια, «από μια ιδιαίτερη αρχαιολογία που απορροφά το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον: ζημιά, επανόρθωση, ανανέωση, αναδόμηση- όλα αυτά βρίσκονται σε έναν συνεχώς εξελισσόμενο κύκλο ζωής που αντανακλά την παρακμή και την ανανέωση του φυσικού περιβάλλοντος».
Στην κατεύθυνση αυτή, οι μεγάλης κλίμακας εγκαταστάσεις της με τον αβέβαιο και συχνά ημιτελή χαρακτήρα τους, επιχειρούν μια επαναπραγματευση των ορίων μεταξύ μνημειακότητας και αντι-μνημειακότητας. Η εγκατάσταση RIG: untitled; blocks (2011), που εκτίθεται στο ΕΜΣΤ ως δάνειο από την Συλλογή Δ.Δασκαλόπουλου, δημιουργήθηκε το 2011 ως μέρος μια ευρύτερης ενότητας έργων με τον γενικό τίτλο RIG, που παρουσιάστηκε στην ομότιτλη έκθεση της καλλιτέχνιδας το ίδιο έτος.
Όπως περιγράφει η Barlow, ο αμφίσημος όρος RIG ως ρήμα ή/και ουσιαστικό υποδηλώνει την πράξη ή το αποτέλεσμα μιας προσωρινής χειρονομίας αυτοσχέδιας επιδιόρθωσης: «Το να στήνεις κάτι εμπεριέχει την έννοια μιας προσωρινής χειρονομίας. Νομίζω πως το ρήμα “στήνω” (στα αγγλικά: rigging something up) δηλώνει μια απροσχεδίαστη προσπάθεια να διορθώσεις κάτι, το οποίο μπορεί να είναι και ελαφρώς απατηλό».
Η εγκατάσταση RIG: untitled; blocks καταλαμβάνει τον μεγαλύτερο σε κλίμακα από τους εκθεσιακούς χώρους του ΕΜΣΤ. Αναπτύσσεται ως ένα επιβλητικό πυκνό σύνολο χρωματιστών γλυπτικών αντικείμενων, που διαταράσσει την κίνηση των θεατών, επανακαθορίζοντας τους όρους θέασης και εμπειρίας του εκθεσιακού χώρου και των παραμέτρων του, όπως το ύψος ή ο όγκος του. Η αμφίσημη (μη)μνημειακότητα της εγκατάστασης έρχεται σε δυναμική αντίστιξη με τον καθημερινό και παιγνιώδη χαρακτήρα των υλικών, τα οποία μέσα από τον συγκερασμό των ελαφρών και στέρεων χαρακτηριστικών τους, τη μετέωρη/αβέβαιη θέση τους και την υπερβολική κλίμακά τους, υπονομεύουν τους συμβατικούς κανόνες της βαρύτητας, της ισορροπίας και της συμμετρίας.
Phyllida Barlow RIG: untitled, blocks (λεπτομέρεια). Παραχώρηση: Phyllida Barlow Estate και Hauser & Wirth. Συλλογή Δ.Δασκαλόπουλου. Φωτογραφία: Peter Mallet
Η έκθεση Φανοί και τυπογράφοι είναι η πρώτη ατομική έκθεση της Bοuchra Khalili στην Ελλάδα. Στην έκθεση παρουσιάζονται τα έργα The Magic Lantern Project (2019-2022), The Typographer (2019) και The Radical Ally (2019).
Η πρακτική της Κhalili βασίζεται στη συστηματική και εμπεριστατωμένη έρευνα των θεμάτων της και περιλαμβάνει μια ποικιλία μέσων όπως την κινούμενη εικόνα, τη χαρακτική, τη υφαντουργία, τη φωτογραφία, τα εκδοτικά εγχειρήματα και τις εγκαταστάσεις. Χρησιμοποιεί σύνθετες αφηγηματικές στρατηγικές και αναστοχαστικές εικαστικές και ηχητικές φόρμες για να διερευνήσει την αυτενέργεια και τον τρόπο που αναπαριστούν τον εαυτό τους μέλη κοινοτήτων που το αρχετυπικό εθνικό κράτος καταδικάζει στην αφάνεια. Τα πολυεπίπεδα έργα της συνυφαίνουν προσωπικές και συλλογικές ιστορίες και μνήμες για να προτείνουν μια χειραφετητική σύλληψη της κοινότητας.
Η εγκατάσταση με τίτλο The Magic Lantern (μικτή τεχνική: προβολή, αντικείμενα, ύφασμα, μεταξοτυπίες, 2019-2022) αναβιώνει την τέχνη της φαντασμαγορίας, μιας τεχνολογίας του όψιμου 18ου αιώνα που συνδύαζε την προβολή εικόνων και την αφήγηση. Οι φαντασμαγορίες καλούσαν πνεύματα να «μιλήσουν δημοσίως».
Η εγκατάσταση μικτής τεχνικής της Khalili έχει ως αφετηρία της το έργο The Nero of Amman , το χαμένο πια, πρώτο βίντεο της Ελβετίδας φεμινίστριας και πρωτοπόρου της τέχνης του βίντεο Carole Roussopoulos (1945-2009). Η ταινία, γυρισμένη σε μια εποχή όπου το πρωτότυπο φιλμ χρησίμευε για τις ανάγκες τόσο της κινηματογράφησης όσο και της προβολής, σβήστηκε εξαιτίας της αλλεπάλληλης χρήσης του. Η Carole Roussopoulos εμφανίζεται και σε παλαιότερα έργα της Khalili, όπως τα Foreign Office (2015) και Twenty-Two Hours (2018), τα οποία εξέταζαν τη θέση του καλλιτέχνη ως μάρτυρα των γεγονότων και όχι ως κάποιου που μιλά επ’ ονόματος ή στη θέση των άλλων. Με τα διαφορετικά συστατικά της, η εγκατάσταση The Magic Lantern στοχάζεται ποιητικά για μια ενδεχόμενη φα(ντα)σματολογία, η οποία θα καλούσε τα φαντάσματα της ιστορίας να “μιλήσουν δημόσια” στο παρόν αλλά και για/από το μέλλον.
Η έκθεση περιλαμβάνει επίσης τα έργα The Typographer και The Radical Ally. Το τελευταίο δημιουργήθηκε μετά το Twenty-Τwo Hours, ένα φιλμ στο οποίο η Khalili πραγματευόταν τη στράτευση του συγγραφέα, ποιητή και πολιτικού ακτιβιστή Jean Genet στον αγώνα για την απελευθέρωση του Bobby Seale, προέδρου και συνιδρυτή των Μαύρων Πανθήρων, που φυλακίστηκε αυθαίρετα το 1970.
Το βίντεο The Typographer (μiα βωβή ταινία 16 χιλιοστών) παραπέμπει στην εκπαίδευση που είχε λάβει ο Genet στην τέχνη της τυπογραφίας. Το έργο της Khalili παρακολουθεί μια γυναίκα τυπογράφο καθώς στοιχειοθετεί και στη συνέχεια τυπώνει την τελευταία πρόταση που έγραψε ο Genet στη ζωή του. Η πρόταση αυτή αποτελεί το μότο του δημοσιευμένου, μετά τον θάνατό του, επικού ποιήματος Αιχμάλωτος του Έρωτα: Φυλάξτε όλες τις εικόνες της γλώσσας σε ασφαλές μέρος και χρησιμοποιείστε τις, γιατί βρίσκονται στην έρημο και εκεί πρέπει να τις αναζητήσουμε.
Susan Meiselas, A Room of Their Own
13.06-10.11.2024 Όροφος 3, Project Room 1
Το ΕΜΣΤ έχει τη χαρά να ανακοινώσει την ατομική παρουσίαση του έργου της σημαντικής φωτογράφου ντοκιμαντέρ Susan Meiselas. Η Meiselas, νυν πρόεδρος του Ιδρύματος Magnum και μέλος του Magnum Photos από το 1976, καταγράφει εδώ και σχεδόν πέντε δεκαετίες φλέγοντα κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα σε παγκόσμιο επίπεδο. Από πολέμους και παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων μέχρι θέματα γύρω από την πολιτιστική ταυτότητα και τη βιομηχανία του σεξ, το έργο της Meiselas θέτει παράλληλα καίρια ερωτήματα σχετικά με την πρακτική του ντοκιμαντέρ και τη σχέση μεταξύ του φωτογράφου και του θέματός του.
Η παρουσίαση στο ΕΜΣΤ αποτελείται από δύο έργα της Susan Meiselas, τα Archives of Abuse (1991-1992) και A Room of Their Own (2015-2017). Και τα δύο έργα περιλαμβάνουν φωτογραφίες, προφορικές και γραπτές μαρτυρίες, κολάζ, αφίσες και βίντεο, και εστιάζουν στην ενδοοικογενειακή και οικογενειακή βία.
Το A Room of Their Own (2015-2017), το πιο πρόσφατο έργο της Meiselas, είναι μια πολυεπίπεδη, οπτική ιστορία γυναικών που έχουν επιβιώσει από ενδοοικογενειακή κακοποίηση στη Black Country, μια μεταβιομηχανική περιοχή του Ηνωμένου Βασιλείου. Το A Room of Their Own δημιουργήθηκε μέσα από τη συνεργατική, συμμετοχική διαδικασία της Meiselas με γυναίκες που ζουν σε καταφύγια για θύματα ενδοοικογενειακής βίας, καλλιτέχνιδων, συγγραφέων, και της Multistory, μιας μη κερδοσκοπικής καλλιτεχνικής οργάνωσης.
Στο έργο Archives of Abuse (1991-1992), η Susan Meiselas ασχολείται επίσης με το θέμα της ενδοοικογενειακής βίας. Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, η φωτογράφος κλήθηκε να υποστηρίξει στο Σαν Φρανσίσκο μια δημόσια εκστρατεία ευαισθητοποίησης για την ενδοοικογενειακή κακοποίηση. Η Meiselas ξεκίνησε να φωτογραφίζει σκηνές εγκλήματος, συνοδεύοντας μια ομάδα εξειδικευμένων αστυνομικών ερευνητών και επιλέγοντας έγγραφα με φωτογραφίες από τα αρχεία του αστυνομικού τμήματος του Σαν Φρανσίσκο. Η έρευνα αυτή την οδήγησε στη δημιουργία του Archives of Abuse, μια σειρά από κολάζ βασισμένων σε αστυνομικές εκθέσεις και εγκληματολογικές φωτογραφίες, τα οποία αναρτήθηκαν σε δημόσιους χώρους για να ευαισθητοποιήσουν τους πολίτες σχετικά με τις πολλές και διαφορετικές μορφές βίας κατά των γυναικών ως δομικό φαινόμενο.
Στην έκθεση της Ελένης Πίταρη-Παγκάλου (1905-1995), μέσα από την παρουσίαση μιας σειράς άγνωστων μέχρι τώρα σχεδίων της, επιχειρείται η επανεξέταση της περίπτωσης μιας Ελληνίδας ζωγράφου του μοντερνισμού, η οποία, παρά την έντονη εκθεσιακή της δραστηριότητα, δεν έγινε γνωστή στο ευρύ κοινό.
Η Ελένη Πίταρη-Παγκάλου γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1905 σε εύπορη οικογένεια Ελλήνων της διασποράς. Το 1922, εγκαταστάθηκε στην Αθήνα και το 1926 γράφτηκε στη Σχολή Καλών Τεχνών, όπου δούλεψε για ένα σύντομο χρονικό διάστημα, κοντά στον Νικόλαο Λύτρα. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1929, έγινε δεκτή στο εργαστήριο του Κωνσταντίνου Παρθένη. Παράλληλα με τις σπουδές της στη σχολή, παρακολούθησε ελεύθερα μαθήματα ζωγραφικής στα εργαστήρια των αδελφών Γεραλή και του Θεόφραστου Τριανταφυλλίδη.
Από το 1939 συμμετέχει συστηματικά σε ομαδικές εκθέσεις καλλιτεχνικών συλλογικοτήτων – σωματείων και ομάδων: Ελεύθεροι Καλλιτέχνες (1939), Ομάς Ελλήνων Ζωγράφων Χαρακτών (1939), Ομάς Ζωγράφοι και Γλύπται (1954), Το Εργαστήρι (1965, 1969) καθώς και σε σειρά Πανελληνίων εκθέσεων στο Ζάππειο (1939, 1952, 1957, 1960, 1963, 1967, 1969, 1975). Το 1963 συμμετέχει στην ελληνική εκπροσώπηση στην 7η Μπιενάλε του Sao Paolo και στην 5η Μπιενάλε της Αλεξάνδρειας.
Το 1950 παρουσιάζει την πρώτη της ατομική έκθεση στην γκαλερί Ζαχαρίου στην Αθήνα. Ακολουθούν δύο ατομικές εκθέσεις στις Νέες Μορφές (1959 και 1963) καθώς και στην γκαλερί MEDUSA στη Ρώμη το 1963. Σε όλες αυτές τις εκθέσεις η Ελένη Πίταρη-Παγκάλου παρουσιάζει κατά κανόνα ελαιογραφίες – τοπία, νεκρές φύσεις, πορτρέτα και αλληγορικές παραστάσεις. Πρόκειται για έργα, που, με αφετηρία τα ερεθίσματα της διδασκαλίας του Παρθένη, επιχειρούν να κινηθούν –σύμφωνα με την κυρίαρχη τάση της περιόδου– στην ατμόσφαιρα του αφηρημένου εξπρεσιονισμού.
Παράλληλα με αυτό το σώμα δουλειάς, μέσα στις δεκαετίες 1960 και 1970, μεσήλικας πλέον, η Ελένη Πίταρη-Παγκάλου δημιουργεί ένα σύνολο εξαιρετικά πρωτότυπων ασπρόμαυρων σχεδίων (μελάνι σε χαρτί) που δεν εκθέτει ποτέ και διαφέρουν από την εικαστική γλώσσα της παράλληλης «επίσημης» καλλιτεχνικής της πρακτικής. Τα σχέδια αυτά κινούνται στον χώρο του φαντασιακού, της ψυχικής ενόρασης και των μεταφυσικών προβληματισμών. Οι διδαχές του Παρθένη ενεργοποιούνται εδώ με ουσιαστικότερο τρόπο καθώς συνδέουν τους πειραματισμούς της αφαίρεσης με τη βάση της τέχνης του Συμβολισμού.
Η Παγκάλου μοιάζει να σχεδιάζει τις θεωρητικές αναφορές της ζωγραφικής της, στην πραγματικότητα ίσως και τις πεποιθήσεις της για τη σημασία της τέχνης συνολικά. Τα διαισθητικά της σχέδια, με την αινιγματικότητα και την ευαισθησία τους, συνδιαλέγονται ισότιμα με τις σουρεαλιστικές απεικονίσεις οργανικής αποσύνθεσης της Edith Rimmington, τις ανησυχητικές φιγούρες στα χαρακτικά της Catherine Yarrow και τις ονειρικές αυτοβιογραφικές συνθέσεις της Leonora Carrington. Μαζί, υπογραμμίζουν τη σημαντική, αλλά συχνά παραγνωρισμένη, συμβολή των γυναικών στο κίνημα του σουρεαλισμού.
Με μια εξαντλητικά σχολαστική, στο όριο του horror vacui, κάλυψη της λευκής επιφάνειας του χαρτιού, η καλλιτέχνης δημιουργεί ένα κεντρικό θέμα που πλαισιώνεται με σχέδια που αναπαράγονται σε έναν αέναο πολλαπλασιασμό. Οι οστεώδεις άφυλες μορφές, μεταξύ ανθρώπου, δαίμονα και εντόμου, σαν ήρωες του William Blake, δίνουν την εντύπωση ότι αιωρούνται στον χώρο.
Ενταγμένες πότε σε γεωμετρικά πλαίσια (κύκλους, τρίγωνα) και κοντρουκτιβιστικές αποδόσεις αστικού τοπίου και πότε χαμένες σε ανώνυμα πλήθη ανθρώπων ή ζώων, σχεδόν πάντα στρέφονται προς μια πηγή ακτινοβολίας (φωτός άραγε ή ενέργειας;) που λειτουργεί ως κέντρο αλλά και ως σημείο φυγής για τη σύνθεση συνολικά. Αδιαφορώντας για την ακριβή αποτύπωση χαρακτηριστικών και παραμερίζοντας κάθε τοπογραφική αναφορά, τα αινιγματικά σχέδια της Ελένης Πίταρη-Παγκάλου υπερβαίνουν τον χρόνο και διαλέγονται με το εφήμερο της ανθρώπινης ύπαρξης, το βάρος της απώλειας, την τραγικότητα της μνήμης, την υπερβατικότητα της μαγείας.
Η Ελένη Πίταρη –Παγκάλου στα έργα αυτά εκφράζεται με απόλυτη ελευθερία, αποτυπώνει τις μεταφυσικές της ανησυχίες, ερμηνεύει τον κόσμο μέσα από την προσωπική της συνείδηση και ταυτόχρονα τον επανακτά, επιτρέποντάς μας 60 χρόνια μετά να ρίξουμε μια κλεφτή ματιά. Το ΕΜΣΤ ευχαριστεί ιδιαιτέρως την Alessandra Maioletti για τη γενναιόδωρη παραχώρηση πρόσβασης στο έργο και το αρχείο της ζωγράφου.
Ελένη Πίταρη-Παγκάλου, Χωρίς τίτλο, π.1960-1970. Συλλογή Maioletti-Pitari
ΕΜΣΤ: οι εκθέσεις που συνεχίζονται
Παράλληλα στο πρώην εργοστάσιο Φιξ συνεχίζονται η αναδρομική της Penny Siopisμε τίτλο For Dear Life (έως 10.11.2024) και η προβολή του έργου των Mary Reid Kelley και Patrick Kelley The Rape of Europa (έως 10.11.2024) στο -1 επίπεδο.
Επίσης, οι εκθέσεις «ΓΥΝΑΙΚΕΣ, μαζί» με έργα από τη συλλογή του ΕΜΣΤ, της Χρύσας Ρωμανού με τίτλο «Η αναζήτηση της ευτυχίας για όσους περισσότερους γίνεται» και της Δανάης Ανεσιάδου «D.POSSESSIONS» (έως 27.10.2024), η παρουσίαση των έργων της Yael Bartana«What if Women Ruled the World» και «Two Minutes to Midnight» (έως 10.11.2024), οι ζωγραφικές εγκαταστάσεις των Claudia Comte«The Origin of the Shockwave Ripple Effect (yellow and turquoise)» (έως 12.01.2025) και Hadassah Emmerich«Epicurean Eden» (έως 10.11.2024).
8°
