Μάρα Τσαφαντάκη, μπορεί κανείς να χαράξει έστω και ένα βήμα απελευθέρωσης στον σημερινό κόσμο;

Βήματα απελευθέρωσης (Ενίοτε ένοπλης)»: Η ατομική έκθεση της Μάρας Τσαφαντάκη στην Gallery Art Prisma είναι ένα πολυπρισματικό ζωγραφικό πανόραμα προσωπικών αναφορών με χρωματικές ποιότητες που συμπυκνώνουν βιώματα χαράς αλλά και στοχαστικές θλίψεις για ένα μέλλον όπου το άτομο πρέπει να δώσει μάχες προκειμένου να απελευθερωθεί από λογής καταναγκασμούς. Χιούμορ, παιδικότητα, βιρτουόζικος συγκερασμός εικονογράφησης, ζωγραφικής, παραμυθιών, κεντήματος και κόμικς, και ορίστε μια κουβέντα με τη ζωγράφο περί της τρίτης ατομικής της έκθεσης. 

Στα δύο-τρία πράγματα που επίσης πρέπει να ξέρετε για αυτήν είναι πως η Μάρα γεννήθηκε στην Αθήνα το 1974, το 1999 αποφοίτησε από την Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών Αθηνών με πτυχίο στη ζωγραφική (εργαστήριο Χρόνη Μπότσογλου), έκανε μαθήματα σκηνογραφίας με τον Γιώργο Ζιάκα, ενώ το 1998 υπήρξε υπότροφος της Σχολής Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου της Σεβίλλης, όπου εξειδικεύτηκε σε τομείς όπως η σημειωτική, τα μυθικά σύμβολα και η εικονογράφηση, με καθηγητή τον D. Luis Martinez Montiel. Από το 2003 ασχολείται με την εικονογράφηση παιδικών βιβλίων, συνεργάζεται με τις εκδόσεις Πατάκη και Παπαδόπουλος, ενώ η εικονογράφησή της για το βιβλίο «O μικρός Λεό και ο τσιρκομικρόκοσμος» συγκαταλέχθηκε στη λίστα των κρατικών βραβείων εικονογράφησης του 2006, με το βιβλίο επίσης να εκδίδεται και στη Ν. Κορέα.

«Βήματα απελευθέρωσης»: Από τη σύλληψη ως την πραγμάτωση της ιδέας, ποια είναι η ιστορία που μας διηγείστε;
Tα βήματα απελευθέρωσης καλύπτουν έναν συμβατικό-εξωτερικό χρόνο περίπου 10 χρόνων και έναν εσωτερικό-βιωματικό χρόνο πολύ μεγαλύτερο. Κεντρικός άξονας αυτής της συνθήκης-διαδρομής υπήρξε το ερώτημα του αν και κατά πόσο μπορεί κανείς να χαράξει έστω και ένα βήμα απελευθέρωσης στον σημερινό κόσμο. Πρόκειται λοιπόν για μια διερεύνηση, μια διεργασία. Άλλες λέξεις που θα μπορούσαν να το εκφράζουν αυτό είναι η επιθυμία της χειραφέτησης, η δοκιμή της έντασης, της έκτασης αλλά και του ηχοχρώματος της προσωπικής φωνής, της άρθρωσης ενός λόγου.

«Ενίοτε ένοπλης»: Ποιος πολεμάει και εναντίον ποιου;
Κακά τα ψέματα. Τα βήματα απελευθέρωσης είναι μια πρόσκληση και μια πρόκληση συνεχούς υπέρβασης. Πολεμάς συνεχώς απέναντι στην ομιχλώδη-στυφή καθημερινότητα, στους ρόλους που κάποια στιγμή αποδέχθηκες ή νόμιζες πως ξέρεις, στη συνήθεια και τις συνήθειες που προσπαθείς να αποτινάξεις, στον ερωτικό Άλλο που σε διάψευσε, στις συμβάσεις όπου θέλεις να αντιπαρατεθείς, στον προηγούμενο καλύτερο εαυτό σου, στο τελευταίο «καινούργιο κόκκινο» που πίστεψες πως βρήκες. Όλα αυτά έχουν έναν «πολεμικό χαρακτήρα» γιατί τίποτα δεν είναι εύκολο. Έτσι, αν κατά καιρούς η επιθυμία του «βήματος» κυριαρχεί, με την άκρη του ματιού σου προσπαθείς να χτίσεις τις συμμαχίες σου. Να δεις ή και να εφεύρεις τα όπλα σου. Είναι μια καταγραφή καταστάσεων με άλλα λόγια. Η αποτίμησή τους είναι βέβαια πιο περίπλοκη. Είναι συχνά το αίσθημα που αποκομίζεις από έναν «Αγάπης Αγώνα Άγονο» που δίνεις με το playmobil τουφέκι που μαζεύεις για χιλιοστή φορά για να μη χαθεί από τη σωρό των παιχνιδιών όταν τα παιδιά έχουν πάει για ύπνο. Είναι αυτό το ίχνος της μνήμης και του συναισθήματος που θέλεις να φυγαδεύσεις «τότε που…» 

Παρατηρώντας το σύνολο των έργων, διακρίνω υποενότητες. Μιλήστε για αυτές.
Έχω την αίσθηση πως πρόκειται για έργα που συνομιλούν μεταξύ τους εν γένει. Ούτε η σκέψη ούτε το συναίσθημα ακολουθούν μια και μόνο διαδρομή άλλωστε: δημιουργούν θόρυβο, αντιφάσκουν, καταφάσκουν και συγκρούονται από τη μια στιγμή στην άλλη. Πιθανόν αναφέρεστε σε δυο χώρους που έτυχε να ονοματιστούν. Ο ένας έχει τον τίτλο «κάτω τα όπλα, Ι-ΙV», και επεξεργάζεται στιγμές από αυτή τη διεργασία της υπέρβασης που αναφέρθηκα πρωτύτερα και ο άλλος έχει τον τίτλο «το χρονικό μιας ιδανικής σχέσης» που ως θεματική προσεγγίζει το χώρο της φαντασίωσης του έρωτα και της διάψευσής του. Είμαι σίγουρη πως αναγνωρίσατε την ειρωνική-παιγνιώδη διάθεση που διατρέχει αυτή τη σειρά βλέποντας τα έργα…

Συνδυάζετε σχέδιο, ζωγραφική, γλυπτική και objet trouvé που τα εντάσσετε στην αφήγηση των πινάκων. Πώς και γιατί καταλήξατε σε αυτό το mix & match;
Περισσότερο από μια φορμαλιστική επιλογή, είναι μια αντίσταση απέναντι στην από-υλικοποίηση του κόσμου. Είναι εντούτοις και ένας προβληματισμός, μια δοκιμή απέναντι στο πώς κάθε υλικό μπορεί να εμπλουτίσει την εικόνα πραγμάτων και καταστάσεων μέσα από μια νέα συμβίωση. Γιατί το κάθε υλικό, εκτός από την υφή και την ιδιοσυστασία του, φέρει και την ανάμνηση μιας πρότερης χρήσης που εγγράφεται σε αυτό το ίδιο με την πάροδο του χρόνου. Όταν λοιπόν διαλέγω τις χρυσές και μαλαματένιες κλωστές των περιγραμμάτων των ανθρώπων μου κεντώντας τους, ίσως παράλληλα να κάνω μια νύξη για την προσωρινότητα είτε για τη φθορά, γιατί οι κλωστές στις προηγούμενες ζωές τους μετείχαν σε αυτό το «ράβε-ξήλωνε» της καθημερινότητας. Άλλωστε το κέντημα ιστορικά αλλά και ψυχικά αποτέλεσε μια άσκηση σιωπής, υπομονής, ανάγκης αλλά και δημιουργικότητας για πολλές γενιές γυναικών.

Σε κάποιους πίνακες υπάρχουν μικρές ιστορίες ενταγμένες μέσα στη μεγάλη που διηγείστε. Βλέπω, φέρ’ ειπείν τη Φρίντα Κάλο και τη Wonderwoman. Παραδίπλα δράκοι, γουρουνόπουλα, νύφες και Κινέζοι αυτοκράτορες. Προφανέστατα το σύμπαν σας είναι προσωπικό. Αποκωδικοποιήστε το. 
Εκφρασμένο ή όχι, κάθε ανθρώπινη ύπαρξη περιβάλλεται από ένα προσωπικό σύμπαν. Με αυτή την έννοια μάλλον δεν έχει και πολλή σημασία μια αποκωδικοποίηση. Ίσως περισσότερη σημασία έχει να πούμε πως τα μυθικά σύμβολα παράγονται και αναπαράγονται συνεχώς, αποκτώντας καινούργιες συνδηλώσεις και πρόσημα. Είναι ιστορίες που γράφονται και ξαναγράφονται ενώ τίποτα δεν σβήνεται τελείως από την προηγούμενη «εγγεγραμμένη» ζωή τους. Υπάρχει μια ισχνή, αργή αλλά σημαντική ταυτόχρονα, αλλαγή της πρώτης ύλης. Από τον κόσμο των κλασικών παραμυθιών με τα τρία μικρά γουρουνάκια μέχρι τον Ρούνι-Ρούνι το ύπουλο κακό γουρούνι του Ευγένιου Τριβιζά, -που σημειωτέο γίνεται ένα γουρούνι εξαιρετικής ποιότητας-, τις λαϊκές παροιμίες, τη φάρμα των ζώων του Τζωρτζ Όργουελ αλλά και το Pigs-three different ones- των Pink Floyd, για να αναφέρουμε λίγες μόνο εμβληματικές αναπαραστάσεις, έχει εμπλουτιστεί καθοριστικά ο τρόπος που κοιτάμε ένα γουρούνι πλέον ακόμη και στην άκρη του επαρχιακού δρόμου. Πόσο μάλλον σε ένα εικαστικό έργο, όταν μάλιστα το πρόσωπο-μάσκα αποτελεί το κλειδί για να διαβάσουμε την ιστορία. 

Στα έργα σας διακρίνω χιούμορ, παιδικότητα αλλά και μια θλίψη: Πώς θέλετε να σταθεί ο θεατής απέναντι στα έργα σας;
Νομίζω ότι ο Μάνος Στεφανίδης το έκφρασε πολύ καλύτερα από ότι θα μπορούσα να πω εγώ η ίδια για τα έργα: 
[…] «Έτσι η ζωγραφική της, τόσο “αυθόρμητη” αλλά και τόσο “βασανισμένη” ξεχωρίζει για την πρωτοτυπία των λύσεων της, λύσεις που δεν είναι καθόλου δήθεν ή σοβαροφανείς αλλά πάντα αφηγούνται με επάρκεια μιαν ιστορία. Και που πάντα αξιοποιούν το ευαίσθητο παιχνίδι των μισοκρυμμένων εντυπώσεων, των αντιθέσεων, του χιούμορ αλλά και μίας ιδιότυπης μελαγχολίας η οποία κρύβεται έξυπνα είτε στην άκρη του σχεδίου, είτε πίσω από τη λάμψη των χρωμάτων. Μία μικρούλα, τόση δα μελαγχολία που κρύβεται στα μικροσκοπικά αντικείμενα, τα παιχνίδια που η ζωγράφος χρησιμοποιεί στις συνθέσεις της αλλά και αυτές τις ίδιες τις τούφες των μαλλιών της που είναι σαν να εξορκίζουν το χρόνο και να προσεύχονται στην αιώνια νεότητα. 
[…] τα έργα της Μάρας συνδυάζουν παιδικότητα και αυθεντικότητα, χαρά της ζωής αλλά και αδιόρατη θλίψη, την φυσική συνεπαγωγή κάθε μικρής ευτυχίας που δικαιούμαστε οι άνθρωποι. Συνδυασμός που νομίζω ότι είναι τελικά πολύ δύσκολος».
Αυτό όμως που νομίζω ως πραγματική επιτυχία του εγχειρήματός μου, είναι να μπορέσει κάθε θεατής να αποσπάσει μια μικρή ιστορία που «διάβασε» και να την πάρει μαζί του, γιατί την ένιωσε κοντά σε μια δική του…

Μάρα Τσαφαντάκη, Βήματα Απελευθέρωσης (Ενίοτε ένοπλης), Art Prisma, Κουντουριώτου 187, έως 27-1-20024. Περισσότερα στο City Guide της Athens Voice.