Γιώργος Ιωάννου: Παρουσίαση της έκθεσης «Επίμονες Παρουσίες» του pop artist στη Δημοτική Πινακοθήκη - Casa Bianca της Θεσσαλονίκης.
Ο πρώτος πίνακας του που μ’ αρπάζει είναι ένα ελικόπτερο που πετά πάνω από την πόλη, κάτω του στέκει αποσβολωμένο ένα τρομαγμένο κορίτσι, από επάνω τους περνά φουριόζικο ένα τρένο. Ο επιστολικός φάκελος – γράμμα που μεταφέρει η άμαξα ταξιδεύει από ένα μέλλον, Par Avion, για ένα παρόν που έγινε παρελθόν ήδη. Ο τίτλος της έκθεσης είναι Επίμονες Παρουσίες και σαν σε μπλέντερ, ποπ αρτ, φουτουρισμός, διαφημίσεις, σουρεαλιστικά αινιγματικές εικόνες και μια διαρκής αίσθηση αναχρονισμού συνοδεύουν την περιπλάνησή μου. Ένα αναχρονισμός που επί τούτου ο Γιώργος Ιωάννου τον καλλιεργούσε έντεχνα, γι’ αυτό και ήρωες και τοπία ταξιδεύουν μπροστά μου από το παρελθόν στο μέλλον και από το παρόν στις φαντασμαγορίες που ξεπήδησαν από το παζλ ενός αδιανόητου μυαλού.
Αυτά είναι τα πρώτα συναισθήματα, έτσι νιώθω καθώς περιπλανιέμαι στους τρεις ορόφους της Casa Bianca. Ανάμεσα σε κυβερνομπάτσους και μονάδες των σωμάτων ασφαλείας, που προσπαθούν να επιβάλουν την τάξη, σαν να βρίσκομαι μέσα σε ταινία επιστημονικής φαντασίας, με κάμερες παρακολούθησης, πιστόλια, αντάρτικα πόλης, διαδηλώσεις και τανκς να προοικονοιμούν ένα ακόμα πιο άσχημο μέλλον. Έκπληξη: Ξαφνικά εμφανίζονται μπροστά μου ο Σάμιουελ Μπέκετ και ο Τζον Λένον. Ο Ιωάννου, φυτεύοντάς τους ανάμεσα σε διαφημίσεις προϊόντων κατανάλωσης, φτιάχνει μια αναμφίβολα δυστοπική και μελαγχολικής θέασης πολιτική ζωγραφική.
Τα έντονα και πλακάτ χρώματά της, όπως ακτινοβολούν και αντανακλώνται παντού στους χώρους, μεταμορφώνουν την αρτ νουβό Δημοτική Πινακοθήκη-Casa Bianca στο στόριμπορντ ενός απόλυτα προσωπικού Blade Runner. Στιγμές στιγμές, όπως περιπλανιόμουν ανάμεσα στους 100 πίνακες, το αρχειακό υλικό, τις φωτογραφίες, τα προσωπικά αντικείμενα και τα σχέδια του Γιώργου Ιωάννου, ήταν όντως σαν να βρισκόμουν σε εκείνη την επικίνδυνη πόλη του Ρίντλεϊ Σκοτ.
Μέχρι που ξαφνικά το μέλλον εξαφανίζεται και το παρελθόν, μέσα από μια οργιαστική χλωρίδα και πανίδα που εντός της κρώζουν λογής πουλιά και κολυμπούν περίεργα ψάρια, τα καταπίνει όλα. Αίφνης από Χάρισον Φορντ νιώθω… Μπαλζάκ! Παρέα με τον Προυστ βολτάρουμε και συζητάμε περί υπαρξιστικών ανέμων και διαπροσωπικών υδάτων, να σου όμως ξανά μπροστά μου ο Νταλί και ο Άντι Γουόρχολ, γιατί με έναν θαυμάσιο και δεξιοτεχνικό τρόπο η εικαστική γλώσσα του Ιωάννου, από ποπ αρτ, κόμικ, σουρεαλιστική και σινεματίκ, μετατρέπεται σε υπέροχη αρτ νουβό ζωγραφική και τούμπαλιν.
Θεσσαλονικείς, ορίστε η ευκαιρία να ανακαλύψετε τις διαδρομές, τον βίο, την πολιτεία και τα πεπραγμένα ενός sui generis παραμυθά εικαστικού. Μέσα από μια μελετημένη και πολύ ωραία στημένη ρετροσπεκτίβα, παρακολουθείστε τη διαδρομή ενός καλλιτέχνη που από τα πρώτα έργα, που δημιούργησε στην περίοδο της Κατοχής, έως και τα τελευταία του, το 2008, δεν σταμάτησε ποτέ να εντάσσει το προσωπικό (μνήμες, αναφορές, σημειώσεις) σε πολιτικό. Το χρώμα και το σλάλομ του από τη ναΐφ ζωγραφική του ξεκινήματός του, στην ποπ αρτ και από το αρτ νουβό στον σουρεαλισμό και την επιστημονική φαντασία μέσω κόμικς, εκφράζουν τη συναισθηματική και ενδοσκοπική ταυτότητα ενός ανθρώπου που η ζωγραφική του, γεμάτη συμβόλα, υπομνήσεις και παραπομπές σε πολλαπλά αισθητικά κινήματα, προσφέρουν την απόλαυση της ανακάλυψης και της ερμηνείας ενός πολυτάλαντου και πολυπρισματικού ανθρώπου.
Ο Γιώργος Ιωάννου ήταν ένας πρωτοπόρος της δεκαετίας του ’70, που δημιούργησε μια ολότελα προσωπική γλώσσα, και μέχρι και το τέλος της ζωής του δεν σταμάτησε να την εξελίσσει, να την ανασυνθέτει και να την επαναπροσδιορίζει, again and again and again. Είναι όμως αδύνατο να ξεκλειδώσεις τις εικόνες και να μπεις στον κόσμο αυτής της έκθεσης, αν δεν διατρέξεις, στα γρήγορα έστω, τα κορυφαία γεγονότα που σημάδεψαν τη ζωή του.
Επομένως: Ο ήρωας των Επίμονων Παρουσιών γεννήθηκε στην Αθήνα τον Δεκέμβριο του 1926. Το σπίτι των παιδικών του χρόνων ήταν μια νεοκλασική μονοκατοικία με πλακόστρωτη αυλή, που αργότερα θα χρησιμοποιήσει την εικόνα της αυλής ως μοτίβο σε πολλά έργα του, όπως θα διαπιστώσετε. Το 1940, όταν κηρύσσεται ο ελληνοϊταλικός πόλεμος, 13 χρονών ο ίδιος, ζωγραφίζει εικόνες μαχών όπως τις βλέπει στις φωτογραφίες των περιοδικών της εποχής, με τανκς, αεροπλάνα και πολεμικά πλοία. Τον χειμώνα του 1941-42, την εποχή που λιμού στην Αθήνα, η μητέρα του κάνει επείγουσα εγχείρηση κήλης και η οικογένεια αναγκάζεται να πουλήσει όλα της τα υπάρχοντα και το φαρμακείο του πατέρα και να μετακομίσει στην επαρχία, για να μπορέσει να αναρρώσει. Η παιδική ηλικία του διακόπτεται απότομα κι έτσι οι εικόνες της Εδέμ με τις οποίες μεγάλωσε στο αστικό σπίτι της προπολεμικής Αθήνας θα ακολουθούν όλη του τη ζωή.
Το ανεπούλωτο τραύμα, η διαρκής επανεμφάνιση στο θυμικό, η ανεξίτηλη εγγραφή. Αδυνατώντας, όπως θυμάται ο γιος του Δημήτρης Ιωάννου (καλλιτέχνης και ο ίδιος, αλλά και επιμελητής της έκθεσης του πατέρα του στην Casa Bianca) «να αποδεχτεί τη νέα πραγματικότητα, ανεβαίνει στο βουνό ως ανταρτοεπονίτης στον ΕΛΑΣ, όπου πάντα έχει μαζί του μια αδειασμένη απ’ το μπαρούτι ιταλική χειροβομβίδα την οποία χρησιμοποιεί ως θήκη για δύο μικρά μολύβια με τα οποία σχεδιάζει εκ του φυσικού τοπία σε χαρτιά που αφήνουν πίσω τους οι ιταλογερμανικές δυνάμεις κατοχής. Τραυματίζεται το 1944 και κρατάει ως κειμήλιο κομμάτι της ματωμένης φανέλας του, ενώ η ανάγκη του να διαφυλάξει την προσωπική αλλά και ιστορική μνήμη μέσω των αντικειμένων και του αρχείου του θα τον μετατρέψει σε μανιώδη συλλέκτη. Οι εικόνες, τα τοπία και οι μνήμες θα ακολουθούν σε όλη του τη ζωή. Με την έναρξη της δικτατορίας τυπώνει παράνομο υλικό προκηρύξεων αντιδικτατορικού περιεχομένου. Έχει έντονη εκθεσιακή δραστηριότητα χρησιμοποιώντας την pop αισθητική για την οποία έγινε γνωστός. Όμως ο ίδιος κάνει χρήση του pop ιδιώματος, όχι ως οικειοποίηση της αισθητικής του καταναλωτισμού, αλλά καταγγελτικά».
Φως φανάρι, ή και πώς ο θεατής της έκθεσης θα διασχίσει όλες τις εποχές του Γιώργου Ιωάννου, διαπιστώνοντας την αμεσότητα της γλώσσας των κόμικς και της διαφήμησης, παρακολουθώντας πώς την επιστρατεύει λόγω της ανάγκης για άμεση αντίσταση στο νοσηρό περιβάλλον της Ελλάδας εκείνη την εποχή. Επίμονα και εκθέτοντας έργα με έντονες νύξεις εναντίον της δικτατορίας και των υποστηρικτών της, μετά τη Μεταπολίτευση, στα τέλη της δεκαετίας του ’70, ο Ιωάννου διαμορφώνει ένα καθαρά προσωπικό ύφος που κρατάει ακόμα την τεχνική των κόμικς. Τα αυστηρά περιγράμματα και τα πλακάτα χρώματα κυριαρχούν , αλλά ταυτόχρονα με μια νέα εικαστική γλώσσα θέτει στο προσκήνιο υπαρξιακά ζητήματα με χαρακτηριστικό την απομόνωση και την αδυναμία επικοινωνίας με την περιρρέουσα πραγματικότητα. Δημιουργώντας εικόνες που οι συνθέσεις τους πλημμυρίζουν από στοιχεία που λάτρευε, όπως τα αλπικά τοπία και οι σιδηροδρομικοί σταθμοί, κατά τη διάρκεια της ζωής του δημιούργησε 1500 ζωγραφικά έργα με λάδι, εκατοντάδες μονοτυπίες, χαρακτικά και σχέδια.
Αν όλα τα παραπάνω εξήψαν την περιέργειά σας για να πάρετε τον δρόμο για τη Δημοτική Πινακοθήκη και να σταθείτε ενώπιοι ενωπίω, ορίστε μερικά ακόμα key points του έργου του, όπως μας τα δίνει η ιστορικός τέχνης, μουσειολόγος και επιστημονική σύμβουλος της έκθεσης, Κατερίνα Κοσκινά: «Οι απροσδόκητοι συνδυασμοί στο περιεχόμενο του έργου του Γ. Ιωάννου δεν είναι αντιπαραθέσεις. Είναι παράδειγμα ώσμωσης. Οι παιδικές αναμνήσεις και απώλειες ενός παιδιού από μια τραγική, προσωπικά και εθνικά, εποχή, συμπληρώνονται από τις “μαγικές εικόνες” των λαϊκών εικονογραφημένων περιοδικών και των “εξωτικών” τοπίων και κτηρίων των πρώιμων τουριστικών οδηγών και αφισών. Είναι η αλήθεια του, ο θρίαμβος της ζωής, του αγώνα της επιβίωσης, που μετουσιώνεται σε έργο. Είναι η αποτύπωση των αποδράσεων στο παρελθόν, αλλά και το εικονικό μέλλον, ενός ανθρώπου που συγκέρασε ό,τι έχασε και ό,τι κέρδισε, σε τέχνη, στο μόνο “χώρο”, όπου όλα κάποτε συμφιλιώνονται και αμαλγαματοποιούνται. Σ’ αυτόν, όπου οι επαναστάσεις είναι ουσιαστικές αλλά χωρίς βία και απ’ όπου η μνήμη δεν εξορίζεται, αλλά αντίθετα αποτελεί καταλυτικό, δομικό στοιχείο του μέλλοντος. Σ’ αυτόν, όπου φιγούρες, αφηγήσεις και χώροι, όπως αυτοί του Γ. Ιωάννου, βρίσκουν αναγνώριση και ταύτιση…».
12°
