Το Makryammos Ephemeral Art Residency και η εφήμερη τέχνη

Η εφήμερη τέχνη ανθεί. Ίσως λόγω της εποχής μας, που η ταχύτητα έχει υπερισχύσει. Είναι μια μορφή έκφρασης με κύριο χαρακτηριστικό την παροδικότητα. Συναισθήματα που προκύπτουν όταν αντικρίζουμε ή αισθανόμαστε μια τέτοια εμπειρία όπου η φύση, ο χρόνος ακόμη και εμείς γινόμαστε κομμάτι μιας στιγμής, που σε μικρό χρονικό διάστημα εξαφανίζεται για πάντα αφήνοντας μόνο την ανάμνηση ή την ιδέα αυτής. Magic. 

Στο νησί της Θάσου διοργανώθηκε το Makryammos Ephemeral Art Residency, μια τέτοια δράση εφήμερης τέχνης με έμπνευση το μοναδικό τοπίο και χαρακτήρα του νησιού. Με πρωτοβουλία της Μαρίας Μιτζάλη, και οργανωμένη από την Korax, σε επιμέλεια Kim Knoppers και Σύλβια Σαχίνι, έδωσε τη δυνατότητα σε έναν καλλιτέχνη να αναπτύξει ένα έργο αξιοποιώντας ή ακόμα και συμβάλλοντας στη μοναδική αίσθηση του τόπου.

Η Μαρία Μιτζάλη μιλάει για το Makryammos Ephemeral Art Residency και την εφήμερη τέχνη

Ποια ανάγκη καλλιτεχνική εκφράζεται από την εφήμερη τέχνη;

Εξ ορισμού η εφήμερη τέχνη δεν προορίζεται να διαρκέσει ή να διατηρηθεί μέσα στους τοίχους των μουσείων ή των γκαλερί τέχνης. Κατ’ επέκταση δεν αποτελεί κομμάτι στην αγορά της τέχνης, αλλά περισσότερο μια στάση ενάντια στην εμπορευματοποίηση της (τέχνης). 

Οι καλλιτέχνες που δουλεύουν με την έννοια του εφήμερου συνήθως στοχεύουν να εξερευνήσουν τη σχέση των ανθρώπων με τη φύση, τα υλικά και την επίγνωση της παρούσας στιγμής, ενθαρρύνοντας τους θεατές να αλληλεπιδράσουν και να “βιώσουν” το έργο όποτε αυτό είναι εφικτό. Η διάρκεια ζωής του υπαγορεύεται τις περισσότερες φορές από τα υλικά και το φυσικό περιβάλλον ή την ανθρώπινη αλληλεπίδραση. Απαντώντας στο ερώτημα ποια καλλιτεχνική ανάγκη εκφράζει η εφήμερη τέχνη, μπορούμε απλώς να υποθέσουμε ότι οποιαδήποτε ανάγκη μπορούν να εκφράσουν οι καλλιτέχνες με οποιαδήποτε μορφή τέχνης. Το εφήμερο δεν παρουσιάζεται ως όριο, αλλά ως επιλογή που δίνει έμφαση στη διαδικασία, την υλικότητα, τον χρόνο και τη σχέση των καλλιτεχνών με την ιδέα της ιδιοκτησίας και του ανήκειν.

Ένα έργο τέχνης με ολιγοήμερη διάρκεια ζωής και δημιουργίας πόσο διαφορετικό είναι από κάποιο άλλο που ο καλλιτέχνης το δουλεύει πολύ καιρό, ενδεχομένως και χρόνια;

Είναι λανθασμένη αντίληψη να πιστεύουμε ότι οι καλλιτέχνες που δουλεύουν με την έννοια του εφήμερου δουλεύουν γρήγορα. Συχνά και αυτοί εργάζονται πάνω στο θέμα τους για χρόνια. Η διαφορά είναι ότι το οπτικό αποτέλεσμα της σκέψης τους, των πειραμάτων τους και της υλικής τους έρευνας δεν διαρκεί πολύ. Η υλική μορφή, το αποτέλεσμα της διαδικασίας εργασίας τους, είναι εφήμερη. Αυτό οφείλεται, για παράδειγμα, γιατί δουλεύουν με φυσικά υλικά, ή τα στοιχεία του ανέμου, του νερού και του αέρα παίζουν σημαντικό ρόλο ή το θέμα της δουλειάς τους περιστρέφεται γύρω από το πέρασμα του χρόνου.

Οι πίνακες ή τα γλυπτά είναι συνήθως (ημι-)μόνιμα. Ως αποτέλεσμα να διατίθενται για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα στο κοινό, γεγονός που αυξάνει τη φήμη τους. Σκεφτείτε τους πίνακες των μεγάλων δασκάλων της Αναγέννησης. Τραβούν την προσοχή σε εκθέσεις τέχνης, σε μουσεία ή ακόμα και σε ιδιωτικές κατοικίες πάνω από τον καναπέ. Αυτό είναι πολύ πιο δύσκολο για καλλιτέχνες που δουλεύουν με εφήμερο τρόπο. Η διάρκεια ζωής αυτών των έργων τέχνης είναι πολύ μικρότερη, καθιστώντας τα λιγότερο ορατά. Ακριβώς για αυτόν τον λόγο είναι σημαντικό να δημιουργηθεί ένα μέρος όπου να τονίζεται η σημασία του εφήμερου στην τέχνη. Το Makryammos Ephemeral Art Residency είναι ένας τέτοιος χώρος.

Το εφήμερο δεν έχει να κάνει με τη δημιουργία αντικειμένων που διαρκούν, των οποίων η αξία αυξάνεται μέσω των μηχανισμών της αγοράς τέχνης, αλλά αφορά την πρόκληση έκπληξης, δέους, για τη φύση, το πέρασμα του χρόνου, τη μεταμόρφωση. Αυτό συχνά όχι μόνο προσελκύει τα μάτια, αλλά διεγείρει όλες τις αισθήσεις.

Πώς αντιμετωπίζετε τη σκέψη ότι ένα έργο εφήμερης τέχνης θα έχει εξ ορισμού περιορισμένο κοινό θέασης λόγω διάρκειας; Λόγου χάρη, η Θάσος είναι μακριά για όλους τους ενδιαφερόμενους και αν το έργο έχει διάρκεια ζωής μικρή ίσως να μην προλάβει να το δει ακόμη και κάποιος από το ίδιο μέρος.

Ειρηνικά! (peacefully). Ήταν μια απόφαση να ασχοληθούμε, να συνεισφέρουμε και να υποστηρίξουμε καλλιτέχνες και δημιουργούς που εργάζονται με εφήμερο τρόπο. Ο στόχος δεν είναι η αντικειμενοποίηση, ή η συλλογή έργων τέχνης ή η προβολή τους. Η σημασία αυτού που κάνει η Makryammos έγκειται στη δημιουργία χώρου για τους καλλιτέχνες και δημιουργούς, όπου μπορούν να προβληματιστούν, να σκεφτούν, να βαρεθούν και να έρθουν σε επαφή με τον εαυτό τους. Χώρος στον οποίο μπορούν να δημιουργήσουν. Είναι σημαντικό να υποστηρίζουμε τους καλλιτέχνες κατά τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας χωρίς να περιμένουμε τίποτα σε αντάλλαγμα. Τα προγράμματα φιλοξενίας είναι ανεπίσημα, προσωπικά, φιλόξενα και μια ελεύθερη ζώνη για καλλιτέχνες, κάτι που λείπει στις μέρες μας.

Φυσικά, ένας από τους μελλοντικούς μας στόχους είναι να καταστήσουμε το Makryammos Art Residency ένα σημείο συνάντησης και να ενθαρρύνουμε άτομα, ομάδες και ιδρύματα να ξεκινήσουν διαλόγους, εκπαίδευση που αντανακλά με τη γη, την παράδοση, το εφήμερο, τη χειροτεχνική διαδικασία και την τέχνη.

Γιατί αποφασίσατε να ξεκινήσετε ένα δεύτερο residency, αυτή τη φορά στο νησί της Θάσου;

Πρόσφατα είχα πολλές σκέψεις σχετικά με την παραγωγή τέχνης και τους μηχανισμούς της αγοράς τέχνης. Είναι απαραίτητο να παράγουμε πάντα αντικείμενα που πωλούνται για πολλά χρήματα; Ποια είναι η πραγματική αξία της τέχνης;

Η πρώτη πιλοτική έκδοση του Makryammos Ephemeral Art Residency επικεντρώνεται γύρω από τα ερωτήματα «Τι ίχνος αφήνεις πίσω; Τι αξίζει να κρατάς ή τι δεν αξίζει να κρατάς;» Οι ερωτήσεις αυτές εξυπηρετούν τον επιλεγόμενο καλλιτέχνη ως αφετηρία σκέψεων, και όχι ως ένα σφιχτό πλαίσιο εργασίας.

Ο παππούς μου ήταν ένας από τους πρώτους που είδε τις δυνατότητες τουριστικής ανάπτυξης της όμορφης Θάσου, με γνώμονα τα χαρακτηριστικά του νησιού. Ως εργολάβος οδοποιίας, μπόρεσε να πραγματοποιήσει το όνειρό του για ένα ξενοδοχειακό συγκρότημα πλήρως ενσωματωμένο σε ένα όμορφο τοπίο σε έναν φανταστικό κόλπο. Ο αδελφός μου, εγώ και τα ανίψια μου είμαστε η τρίτη και τέταρτη γενιά που εργάζονται στην οικογενειακή επιχείρηση. Το όραμα του παππού μου, αυτό της φύσης, της ομορφιάς, της γαλήνης και της φιλοξενίας εξακολουθεί να αντικατοπτρίζει το όραμά μας, τον τρόπο ζωής μας και τον τρόπο που σκεφτόμαστε.

Το residency που συνδέεται με τη Μακρύαμμο αξιοποιεί ή ακόμη και συμβάλλει στη μοναδική αίσθηση του τόπου του νησιού, ο συμμετέχων μπορεί να εμπνευστεί από τις φαινομενικά αντίθετες ατμόσφαιρες του νησιού: από τη μία πλευρά η φασαρία των τουριστών, από μέρη όπως η Τουρκία, Βουλγαρία, Μεγάλη Βρετανία και την Ελλάδα, σε σχέση με τη διαχρονική γη, τα θαλάσσια τοπία και τα αρχαιολογικά ευρήματα. Ηδονιστική και φευγαλέα καλοκαιρινή διασκέδαση σε σχέση με τα παλιά έθιμα που εξακολουθούν να τηρούνται από τους ντόπιους - Τα αγγλικά ως παγκόσμια γλώσσα σε σχέση με τις τοπικές διαλέκτους, ακόμη και τη "Σφυρία" -τη σπάνια γλώσσα σφυρίγματος- η υπερεκμετάλευση του νησιού από τον τουρισμό, τα λατομεία μαρμάρου, σε σχέση με το εφήμερο. Ο χαρακτήρας του νησιού αλλάζει ανάλογα την εποχή του χρόνου. Το ξενοδοχείο είναι ανοιχτό από τον Μάιο έως τον Οκτώβριο. Βλέπω το εποχιακό ξενοδοχείο ως μια παράσταση που εκτυλίσσεται το καλοκαίρι, για την οποια οι προετοιμασίες γινονται τον χειμώνα.

Παρουσίαση του πρώτου A.I.R. (Artists In Residency) - Peng Zhang

Το έργο του Peng Zhang είναι μια συνεχής εξερεύνηση της αίσθησης του τόπου του αγροτικού του χωριού στη Νότια Κίνα. Το σύνολο του έργου του είναι επίσης ένας προβληματισμός για τη ζωή σε μια μικρή αγροτική κοινότητα πριν η 24ωρη οικονομία έχει αντίκτυπο. Αυτή η ένταση μεταξύ παράδοσης και εκσυγχρονισμού είναι επίσης εμφανής στη Θάσο.

Για τον Peng Zhang, η επιλογή των υλικών με τα οποία εργάζεται συνδέεται με την ταυτότητα ενός τόπου. Για το λόγο αυτό επέλεξε να δουλέψει με το τοπικό μάρμαρο της Θάσου. Μη θέλοντας να κάνει καμία μόνιμη παρέμβαση, αποφεύγοντας την επιθετική ιδιοκτησία και φοβούμενος να καταστρέψει το μάρμαρο ο Peng Zhang αρχίζει να πειραματίζεται με σχέδια σε μικρά κομμάτια μαρμάρου που βρίσκει στο τοπίο.

Όταν ήταν παιδί, ο Peng έπαιρνε τα κάρβουνα από την ξυλόσομπα τους και ζωγράφιζε με αυτά στους τοίχους. Τα κάρβουνα του θυμίζουν τις φωτιές που άναβαν στο χωριό του το χειμώνα για να ζεσταθούν. Δύο εβδομάδες πριν ξεκινήσει η παραμονή του Peng Zhang στη Θάσο, σημειώθηκε μεγάλη πυρκαγιά σε πευκοδάσος στη περιοχή Ποταμιά στο κέντρο του νησιού. Ο Peng συλλέγει κορμούς δέντρων και κλαδιά από το πρόσφατα μαυρισμένο καμένο δάσος. Αποφασίζει να ζωγραφίσει με το κάρβουνο της Θάσου πάνω στους μνημειώδεις λευκούς μαρμάρινους όγκους της προβλήτας της Μακρύαμμου.

Τα τελικά σχέδια που πραγματοποιεί ο Peng στη Θάσο θα μπορούσαν να τα δουν οι επισκέπτες μόνο για δύο ημέρες. Στη συνέχεια ξεθωριάζουν σιγά σιγά λόγω της υγρασίας και μιας έντονης βροχής. Χαρακτηριστικό της εργασίας με πρώτες ύλες από τη φύση είναι ότι επίσης επιστρέφει σε αυτήν. Τα υλικά που χρησιμοποιούνται είναι κυκλικά. Δεν υπάρχουν υπολειμματικά απόβλητα και δεν υπάρχει άγχος για το πόσο καιρό μπορεί να διατηρηθεί το τελικό αποτέλεσμα.

Περισσότερες πληροφορίες: makryammosair.org & zhangpeng.nl