Το Σάββατο 4 Ιουνίου 1938 ο Σίγκμουντ Φρόυντ, η σύζυγός του Μάρθα και η κόρη τους Άννα, αφήνουν για πάντα τη Βιέννη για να γλιτώσουν από τους Ναζί και τους διωγμούς κατά των Εβραίων.
Εκείνη την ημέρα, ο Φρόυντ στέλνει ένα σύντομο σημείωμα στον φίλο του και συγγραφέα, Άρνολντ Τσβάιχ: «Σήμερα φεύγουμε για το Λονδίνο. Στην οδό Elsworthy 39, London NW3...»
Μουσείο Φρόυντ, Λονδίνο
Το σημείωμα του Φρόυντ ήταν απλό αλλά πίσω από τη λιτή διατύπωση μπορούμε να αντιληφθούμε μια σειρά από δύσκολα και επικίνδυνα γεγονότα που μεσολάβησαν μέχρι την άφιξη της οικογένειας στο Λονδίνο.
Η διαφυγή τους, έτσι όπως παρουσιάζεται σήμερα στο Μουσείο Φρόυντ του Λονδίνου, αποκαλύπτει αυτό το περιπετειώδες και μάλλον όχι τόσο γνωστό κομμάτι της ιστορίας για τον τρόπο με τον οποίο ο Φρόυντ κατάφερε να εγκαταλείψει την κατεχόμενη Βιέννη στις αρχές του πολέμου. Η προσάρτηση της Αυστρίας στη χιτλερική Γερμανία στις 12 Μαρτίου 1938 είχε θέσει σε άμεσο κίνδυνο κυρίως τους Εβραίους που βρίσκονταν στη χώρα.
Συνέντευξη στο BBC, 7 Δεκεμβρίου 1938, Λονδίνο
Από τότε που ο Αδόλφος Χίτλερ είχε καταλάβει την εξουσία και επέβαλε την ιδεολογία της φυλετικής καθαρότητας στη Γερμανία και στη συνέχεια στην Αυστρία, ο Φρόυντ είχε αντιληφθεί ότι ο κόσμος όπως τον ήξερε είχε αλλάξει δραματικά.
Ήδη από τις πρώτες ημέρες της ναζιστικής εισβολής στη Βιέννη, το διαμέρισμα του Φρόυντ καθώς και ο εκδοτικός του οίκος είχαν δεχθεί επιθέσεις και βανδαλισμούς. Και δεν ήταν ο μόνος. Στη Βιέννη, όπου η πλειοψηφία των γιατρών ήταν Εβραίοι, οι περισσότεροι φυλακίστηκαν και εξοντώθηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Οικογένεια Φρόυντ: η Άννα, η Μαρία, ο Σίγκμουντ Φρόυντ και η Άντζελα Σάιντμαν, 1929
Ωστόσο, στην περίπτωση του Φρόυντ οι Ναζί αναγκάστηκαν να κάνουν πίσω. Δεν μπορούσαν να παραβλέψουν το γεγονός ότι επρόκειτο για τον πατέρα της ψυχανάλυσης, μια προσωπικότητα με κύρος, διεθνή αναγνώριση και ισχυρούς φίλους σε όλο τον κόσμο, όπως ο αμερικανός πρεσβευτής στο Παρίσι Γουίλιαμ Μπούλιτ και ο Πρόεδρος Ρούσβελτ, ο οποίος τηλεγράφησε προσωπικά στον Χίτλερ προειδοποιώντας τον ότι οποιοδήποτε πλήγμα εναντίον του Φρόυντ θα είχε σοβαρές συνέπειες. Βέβαια αυτό δεν εμπόδισε τις γερμανικές δυνάμεις κατοχής να κρεμάσουν μια σβάστικα έξω από το σπίτι της οικογένειας ή τους αξιωματικούς της Γκεστάπο να τον παρενοχλούν συστηματικά ισχυριζόμενοι ότι δεν είχε πληρώσει τους φόρους του και ότι η εκδοτική του εταιρεία είχε ανεξόφλητα χρέη, ενώ η στρατιωτική αστυνομία δεν δίστασε να κατασχέσει τα μετρητά και τα διαβατήρια της οικογένειας.
Ο πρίγκιπας Βάλντεμαρ της Δανίας, η Μαρία Βοναπάρτη, ο Σίγκμουντ Φρόυντ και ο πρίγκιπας Γεώργιος της Ελλάδος στο Λονδίνο, 1938
Παρ' όλα αυτά ο Σίγκμουντ Φρόυντ δίσταζε ακόμη να εγκαταλείψει τη αγαπημένη του Βιέννη. Ήταν ήδη ογδόντα χρονών και άρρωστος από καρκίνο. Πού θα πήγαινε και πώς θα έφτανε εκεί; Τι θα έκανε με τις συλλογές έργων τέχνης και τα βιβλία του; Θα ήταν άραγε σε θέση να προστατεύσει την οικογένειά του; Είχε ήδη μια πρόσκληση από τις Ηνωμένες Πολιτείες αλλά γρήγορα την απέρριψε. Καλύτερα είχε να μείνει και να αντιμετωπίσει τους Γερμανούς, παρά να ζήσει σε μια χώρα που την ονόμαζε «γιγάντιο λάθος».
Η Άννα και ο Σίγκμουντ Φρόυντ, Ψυχαναλυτικό Συνέδριο, Χάγη Ολλανδία, 1920
Όμως, όταν η Γκεστάπο συνέλαβε και ανέκρινε τη θυγατέρα του Άννα, ο Φρόυντ κατάλαβε ότι έπρεπε να πάρει τη μεγάλη απόφαση. Η ζωή του στη Βιέννη είχε τελειώσει.
Άφιξη στην Αγγλία: η Μάρθα και ο Σίγκμουντ Φρόυντ, ο Έρνεστ Τζόουνς και η Λούσι Φρόυντ
Έτσι μετά από αρκετές εβδομάδες αγωνίας και αβεβαιότητας, ο Σίγκμουντ Φρόυντ, η Μάρθα και η Άννα κατάφεραν να εξασφαλίσουν προσωρινά ταξιδιωτικά έγγραφα, να πάρουν το τρένο και διασχίζοντας την Ευρώπη να φτάσουν στο Λονδίνο. Μαζί τους ταξίδεψε η πιστή τους οικονόμος Πάουλα, ενώ στο ταξίδι της διαφυγής πήραν μαζί τους και το διάσημο ντιβάνι του ψυχαναλυτή καθώς και ορισμένα κομμάτια από την πλούσια συλλογή έργων τέχνης που διέθετε ο Φρόυντ. Άλλα μέλη της οικογένειας είχαν ήδη διαφύγει νωρίτερα, αλλά ήταν πολλοί οι φίλοι και οι συγγενείς που έμειναν πίσω.
Το διάσημο ντιβάνι του ψυχαναλυτή, Μουσείο Φρόυντ, Λονδίνο
Η έκθεση που παρουσιάζεται αυτές τις ημέρες στο Μουσείο Φρόυντ σηματοδοτεί την επέτειο των 80 χρόνων από την ημέρα που η οικογένεια του ιδρυτή της ψυχανάλυσης απέδρασε από την κατεχόμενη από τους Ναζί Βιέννη για μια νέα ζωή στο Λονδίνο.
Το Μουσείο Φρόυντ στο Βόρειο Λονδίνο
Στα εκθέματα περιλαμβάνονται τα προσωπικά ταξιδιωτικά έγγραφα με τα οποία η οικογένεια κατάφερε να περάσει τα αυστριακά σύνορα, η αλληλογραφία και οι επιστολές του Φρόυντ σε συγγενείς και φίλους –διάσημοι κάποιοι από αυτούς, όπως ο Άλμπερτ Αϊνστάιν και ο Χ. Τζορτζ Γουέλς−, καθώς και άλλα προσωπικά αντικείμενα του Φρόυντ, βιβλία και έργα τέχνης.
Προσωπικά αντικείμενα, Μουσείο Φρόυντ, Λονδίνο
Info: Leaving Today: The Freuds in Exile 1938, Μουσείο Φρόυντ, Λονδίνο, από 18/7 έως 30/9/2018
Από την αναδρομική του Κυριάκου Μορταράκου και τη μεγάλη έκθεση του Δημήτρη Σεβαστάκη στις επιζωγραφισμένες φωτογραφίες του Κώστα Λάκη και τους καλλιτεχνικούς αλγόριθμους του Τσαρλς Σάντισον
15°
