Όταν ο κόσμος άλλαζε στον 20ό αιώνα, εκείνος προσπαθούσε να τον εξερευνήσει αντί να κάτσει φρόνιμα. Σε μια εποχή που δεν ήταν τρέντι να είσαι καλλιτέχνης και οι τηλεοράσεις υπήρχαν σε μετρημένα ελληνικά σπίτια, ο Τάκης Στεφάνου αρνήθηκε τη σιγουριά, δημιούργησε και έγινε μια από τις προχωρημένες φωνές της μοντέρνας τέχνης. Μην πάει ο νους σου στο Μαέβιους Παχατουρίδη και τα δυσνόητα κείμενα των τεχνοκριτικών. Χωρίς pr και φανφαρονισμούς, επιστρέφει στην Αθήνα για μια αναδρομική έκθεση.
Από τις 28 Μαρτίου έως τις 28 Απριλίου, στη γκαλερί Έρση, οι επισκέπτες και οι περίεργοι θα έχουν την ευκαιρία να δουν από κοντά, μερικά από τα έργα που δημιούργησε στα 80s, δουλεύοντας στον ίδιο δρόμο μαζί με τον Αλέξη Ακριθάκη. Μια δεύτερη ματιά στη συνάντηση δύο ανατρεπτικών Ελλήνων. Στα 72 του, έχει ζήσει πολλά περισσότερα από εκείνα που μπορεί κάποιος να πει για αυτόν. Μιλήσαμε μαζί του.
Με τον Αλέξη Ακριθάκη ξεκινήσατε να δημιουργείτε στα 60s, γνωρίσατε το hangover των 70s και βρεθήκατε να ζείτε και να εργάζεστε δίπλα δίπλα στα 80s. Τι σας έχει μείνει από εκείνες τις εποχές;
Το 60 είναι ένας μεγάλος χρόνος έρευνας και μάθησης. Ήδη έχουμε βιώσει από τους γονείς μας την κακουχία τους από τους πολέμους. Το πολιτικό κλίμα είναι διαταραγμένο την περίοδο 1967-1974, η επαρχία έρχεται στην Αθήνα, ειδικά από το 1965 έως το 1975 η Αθήνα χτίζεται, η μεταπολίτευση.
Υπάρχουν όμως και εξαιρετικά ευχάριστα πράγματα, υπάρχουν συνευρέσεις. Όλα όσα ζήσαμε αυτές τις δύο δεκαετίες λειτούργησαν σαν τατουάζ στη μνήμη μας. Η αθροιστική μνήμη των καλλιτεχνών λειτουργεί για λογαριασμό της δημιουργίας. Στη δουλειά μου επεξεργάζομαι την αθροιστική μνήμη, τη χρειάζομαι, και στον Ακριθάκη επίσης, παρά το ότι ο τρόπος που δουλεύει μοιάζει με την αυτόματη γραφή, υπάρχει ένα στοιχείο διαφοράς μεταξύ μας. Μέχρι το 1980, δεν κάνουμε παρέα. Συναντηθήκαμε όταν τυχαία είχαμε εργαστήριο ζωγραφικής στον ίδιο δρόμο, απέναντι, μεταξύ 1982-1984. Και μετά χαθήκαμε πάλι. Υπηρετούσαμε και οι δύο μια εξελικτική μορφή του κονστρουκτιβισμού.
Την εποχή που οι περισσότεροι αναπαριστούσαν λιβάδια, θάλασσες και ουρανούς, εσείς αναζητούσατε υλικά σε σκουπιδοτενεκέδες, ερειπωμένα σπίτια και γιαπιά για να κάνετε τέχνη. Γιατί;
Μεταξύ 1970-1980, λόγω της ανοικοδόμησης πετιόνται πολλά πράγματα. Πολλά νέα ζευγάρια έστησαν το σπιτικό τους από τα αντικείμενα των σκουπιδιών. Πολλά των αντικειμένων χρησιμοποιήθηκαν στη δουλειά μου ατόφια, για την ιστορία και μόνο που κουβαλούσαν. Δεν ήθελα να κάνω μια δουλειά που θα ήταν μοκέτα βολέματος στους ήδη καλοπερασάκηδες που με εκνεύριζαν. Συχνά άκουγα από συναδέλφους μου, «ρίξε λίγο νερό στο κρασί σου, γιατί θα πεθάνεις στην ψάθα».
Επιλέξατε να σπουδάσετε στην ΑΣΚΤ και να τριπάρετε στον κόσμο, την εποχή που οι περισσότεροι συνομήλικοί σας κυνηγούσαν το όνειρο του δημοσίου υπαλλήλου. Πώς κι έτσι;
Είμαι ζωγράφος, βαθιά και συνειδητοποιημένα μέσα μου δε μπορώ να ζήσω εάν με φιμώσουν και σαφώς ήθελα να καλλιεργήσω αυτή τη φυσική εσωτερικότητα. Ήθελα να διευρύνω το γνωστικό μου ορίζοντα.
Υπάρχει κάτι που σας έχει διδάξει ο χρόνος;
Η χρησιμότητα της διαφορετικότητας στην τέχνη, ο διαφορετικός λόγος, ξεκαθαρίζει ο προσωπικός λόγος προς την έκφραση της ελευθερίας και της επικοινωνίας. Πάντα ήμουν υπέρ της ακαδημαϊκής σπουδής, είναι απολύτως χρήσιμη, μέχρι να μάθεις να πειθαρχείς στον προσωπικό σου χρόνο, όπου και προκύπτει ο καλλιτεχνικός λόγος. Ο χρόνος δεν είναι μόνος του, προχωράμε μαζί και μιλάμε, του λέω, μου λέει, ένα ατέλειωτο discours.
Η πειθαρχία και οι γεωμετρικές σας χαράξεις είναι φημισμένα στοιχεία στις φαινομενικά χαοτικές κατασκευές σας. Πώς ερμηνεύετε αυτή την αντίθεση;
Δεν πρόκειται για αντίθεση. Οι αρμονικές χαράξεις, γνωστές από την ιστορία της τέχνης, απαντούν στα μαθηματικά της δομής και μας επιτρέπουν να χτίσουμε τον εικαστικό λόγο. O κάναβος δεν είναι για να με δεσμεύσει αλλά για να με ελευθερώσει στην έκφραση και για να αποτυπωθεί αυτό ακριβώς που συμβαίνει σήμερα, στην εποχής μας, όπως το εννοώ και όπως το αισθάνομαι. Στο έργο μου παίζουν δυναμικά οι αρμονικές χαράξεις, οι οποίες μοιράζουν το χώρο ανάλογα με το θέμα που με απασχολεί. H εκτέλεση όμως είναι μια Διαδικασία, η δραματικότητα της οποίας με ενδιαφέρει και δεν δεσμεύεται από τον κάναβο. Οι αποκλίσεις, οι μεταθέσεις και η έξοδος από τον κάναβο αποτελούν τη βαθύτερη δυναμική του θέματος που με απασχολεί. H ουσία είναι ότι η τελική μορφή θα προκύψει από τη διαδικασία, η οποία και με ενδιαφέρει, κυρίως. Η όλη διαδικασία, οι φορτίσεις, οι αντιφάσεις, η μάχη, οι νίκες, οι νεκροί είναι τα κυρίως θέματα. Οι διαδικασίες ζητούν την πλήρωση.
Γεννηθήκατε, μεγαλώσατε και συνδεθήκατε με την Αθήνα την εποχή που εκείνη άλλαζε ραγδαία. Ποιες είναι οι αγαπημένες σας βόλτες στην πόλη; Τι σας έχει λείψει;
Θέλω να διευκρινίσω ότι κατάγομαι από μικρασιάτικη οικογένεια και από την οικογένεια δεν έχω τις συνήθειες της Αθήνας στην οποία γεννήθηκα. Ωστόσο η Αθήνα είναι γεμάτη απίστευτες ομορφιές και ιστορικά αρχαία μνημεία που λατρεύω. Οι περισσότερες βόλτες μου από παιδί ήταν αρχαιολογικοί χώροι γύρω από την Ακρόπολη, Πλάκα, ο εθνικός κήπος και αργότερα η Καισαριανή, ο Προμπονάς. Αυτό που μου έχει λείψει είναι οι πολλές ταβέρνες με τους φίλους, δεν υπάρχει ίχνος από την ποιότητα εκείνης της εποχής, οι παρέες, τα κουτούκια, ήταν θέμα που μας γέμιζε να πάμε στη Μπέλλου ή στον Τσιτσάνη. Σιγά-σιγά όλα αυτά εξαφανίστηκαν. Η έλλειψή τους αυτή τη στιγμή που προξενεί μια οδυνηρή μνήμη, μια επώδυνη θα έλεγα νοσταλγία.
Τι ήταν αυτό που σας έστρεψε στην απόφαση να μετακομίσετε στα Ιωάννινα, όταν οι περισσότεροι επαρχιώτες κυνηγούσαν την καλή στην πρωτεύουσα;
Όπως το είπατε, το κύμα των αετονύχηδων επαρχιωτών που παντρεύτηκε με τους αντίστοιχους ντόπιους, μετέτρεψε την πρωτεύουσα και όταν ο έρωτας χτύπησε την πόρτα μου, φεύγω και ο δρόμος ήταν για τα Γιάννενα.
«Οι τέχνες του μέλλοντος θα είναι αναστατώσεις καταστάσεων, ή τίποτα» είχε πει ο Γκι Ντεμπόρ. Υπάρχουν νέοι δημιουργοί σήμερα που πιστεύετε πως αναστατώνουν τα πράγματα στον κόσμο; Κι αν ναι, ποιους ξεχωρίζετε;
Η τέχνη δε θα πάψει ποτέ όσο υπάρχουν άνθρωποι. Υπάρχουν πολλοί και όλο και πιο πολλοί νέοι δημιουργοί που δεν κατάφερε να τους αλλάξει η οικογενειακή νοοτροπία ούτε η κοινωνική ισοπέδωση. Θα τους δείξει η ιστορία καλύτερα από ότι εγώ.
Από το Αμερικάνικο Κολλέγιο στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, τι σας άφησε η εμπειρία σας ως καθηγητής Τέχνης;
Η σχέση δασκάλου μαθητή πιστεύω ότι είναι εφαρμογή στο πιο φυσικό αλισβερίσι μάθησης. Μαθαίνει ο ένας στον άλλο και όλοι τον παρόντα χρόνο και τις ανάγκες του.
Υπάρχει διαφορά ανάμεσα σε ένα φραγκάτο που τα κάνει τζιπ και γαρδένιες κι ένα συλλέκτη που προτιμά να επιδεικνύει τον πλούτο του με ακριβά έργα τέχνης;
Ας μη μιλήσουμε για την επίδειξη και στον ένα και στον άλλο τομέα, αλλά υπάρχουν πράγματι συλλέκτες που αγαπούν αυτό που κάνουν και που χάρη σε αυτούς, αν κοιτάξουμε την ιστορία πίσω, σώθηκαν τα αριστουργήματα που γεμίζουν τα μουσεία.
Από τη μεταπολεμική περίοδο, στην Ελλάδα της μεταπολίτευσης και τα χρόνια των μνημονίων, έχετε ζήσει τη χώρα σε πολλές φάσεις της. Υπάρχει κάτι που παραμένει αναλλοίωτο;
Αυτός ο κόσμος δεν θα αλλάξει ποτέ.
Τελικά η τέχνη σώζει;
Η τέχνη είναι το τελευταίο οχυρό ηθικής, ελευθερίας και πνευματικής επικοινωνίας.
