Είδαμε το El Eternauta: Ο Κοσμοναύτης του Απείρου

«Δημιούργημα των Έκτορ Έστερχελντ και Φρανσίσκο Σολάνο Λόπες, το “El Eternauta” παραμένει σήμερα (μισό αιώνα από τη δημιουργία του) ένα από τα σημαντικότερα έργα επιστημονικής φαντασίας, αλλά κι ένα από τα λαμπρότερα δείγματα γραφής της ένατης τέχνης. Κλειστοφοβικό, αγωνιώδες και περιπετειώδες, αλλά συνάμα συναισθηματικό, γεμάτο συμβολισμούς και πολιτική αλληγορία, είναι ένα έργο απαιτητικό και πολυεπίπεδο που σίγουρα δεν μπορεί να αφήσει κανένα αναγνώστη αδιάφορο». Αυτά διαβάζουμε στην πρώτη πλήρη ελληνική έκδοση του σημαντικότερου αργεντίνικου κόμικς, από την Jemma Press (2008 και 2009, 2 τόμοι, 380 A/M σελίδες συνολικά, μετάφραση Ντίνα Σώτηρα).

Και τα ίδια ακριβώς ισχύουν και για την τηλεοπτική μεταφορά αυτού του θρυλικού κόμικς που ανέβηκε πριν από λίγες ημέρες στο Netflix.

To έργο δημοσιεύτηκε σε συνέχειες ανάμεσα στο 1957 και το 1959 στο εβδομαδιαίο περιοδικό κόμικς Hora Cero, που είχε ιδρύσει ο ίδιος ο Έστερχελντ (1919-1977) το 1957. Βασικό κομμάτι της Χρυσής Εποχής των αργεντίνικων κόμικς (μια πελώρια σχολή), έβγαλε το τελευταίο του τεύχος το 1963. Ο αριστερός Έστερχελντ ήταν ένας πρωτοποριακός πολιτικός συγγραφέας κόμικς, ακτιβιστής και —πραγματικός— επαναστάτης. Αντιστεκόταν στη διαδοχή των δικτατοριών στη χώρα του με την πένα του, και έπεσε θύμα της: δολοφονήθηκε από τη χούντα τού τερατώδους Χόρχε Βιδέλα το 1977, μαζί με τις τέσσερις κόρες του και τους γαμπρούς του…

Το «Ετερνάουτα» έγινε σχεδόν αμέσως μετά την ολοκλήρωσή του τεράστια επιτυχία σε όλο τον ισπανόφωνο κόσμο, και πολύ σύντομα πέρασε θριαμβευτικά και στην Ευρώπη. Μπεστ-σέλερ σε μία σειρά από χώρες, εμφανίστηκε σχετικά νωρίς και στη χώρα μας, στο δεύτερο κιόλας τεύχος του εβδομαδιαίου περιοδικού «Σκαθάρι», η ύλη του οποίου είχε κυρίως αργεντίνικη προέλευση, τον Απρίλιο του 1980 (στο εναρκτήριο τεύχος υπήρχε πάντως ένα ολόκληρο σχετικό άρθρο), καθώς και στα επόμενα, μέχρι να κλείσει. Πέντε χρόνια μετά, και ενώ το «Σκαθάρι» είχε σταματήσει από καιρό την έκδοσή του, ξαναβγήκε στο παρόμοιο, αν και δεκαπενθήμερο πια, περιοδικό «Σκορπιός» (από το τεύχος #10 και μετά, βγήκαν συνολικά 288 σελίδες). Έπρεπε όμως να περάσει σχεδόν ένα τέταρτο του αιώνα για να βγει όλο το κόμικς από την Jemma Press. Σήμερα, με εξαίρεση 100 περίπου αντίτυπα του δεύτερου τόμου, το «Ετερνάουτα» είναι εξαντλημένο.

Τα λέμε όλα αυτά, τόσο γιατί πρέπει, όσο και για να καταλήξουμε στο εξής: οι τηλεθεατές θα βρεθούν μπροστά σε μία διασκευή που σέβεται απόλυτα το αρχετυπικό αυτό κόμικς, τόσο που, και όσοι το έχουν διαβάσει και όσοι το αγνοούν, θα απολαύσουν μία σειρά επιστημονικής φαντασίας που ξαφνιάζει — ένα μετα-αποκαλυπτικό σίριαλ που, σχεδόν χωρίς να το εκμαιεύει με κάποιον εμφαντικό, θορυβώδη τρόπο σε καμιά του σκηνή, σε πιάνει από τον λαιμό και σε παρασύρει μαζί του σε ένα κλειστοφοβικό, παγωμένο ταξίδι. Θεωρούμε ευτύχημα που η μεταφορά αυτή έγινε από Αργεντινούς. Εάν απλώς δίνονταν τα δικαιώματα σε κάποιο στούντιο του εξωτερικού, πιθανότατα θα είχαμε μία εξίσου όμορφη σειρά, αλλά ενδεχομένως εντελώς έξω από το κλίμα του κόμικς.

Βρισκόμαστε λοιπόν στο Μπουένος Άιρες, στο παρόν. Είναι περίοδος Χριστουγέννων, οπότε εκεί έχει ζέστη και οι άνθρωποι είναι ελαφρά ντυμένοι. Και ζουν απλά, κανονικά, φυσιολογικά. Όπως όλοι μας. Μέχρι που, χωρίς καμιά προειδοποίηση, όλα αλλάζουν — δραματικά και τελεσίδικα. Ένα σέλας σκεπάζει τον ουρανό, αμέσως μετά ένα παράξενο χιόνι αρχίζει να πέφτει σκεπάζοντας σιγά-σιγά τα πάντα, και όλοι οι άνθρωποι, κυριολεκτικά όλοι όσοι βρίσκονται στον δρόμο, πεθαίνουν μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα. Δεν υπάρχει χρόνος εδώ για δάκρυα, για κλάματα, για πένθος, για υστερία, για τίποτε: είναι τόσο μεγάλη η καταστροφή, τόσο ανεπανόρθωτη, τόσο συντριπτική, που απλώς βουβαίνεσαι —αν είσαι από τους «τυχερούς» που ήταν μέσα σε ένα σπίτι— και προσπαθείς να δεις πώς θα επιβιώσεις σε μία κατάσταση που δεν βγάζει απολύτως κανένα νόημα. Επίσης: κοιτάς να δεις πώς θα τα καταφέρεις να φτάσεις κοντά στους δικούς σου. Γιατί, μαζί με τον θάνατο που έφερε, το χιόνι —ή ό,τι το συνόδευε, τέλος πάντων— νεκρώνει επίσης όλες τις τηλεπικοινωνίες, όλες τις μηχανές, τα πάντα. Δεν λειτουργεί τίποτε πια. Για να επιβιώσεις, πρέπει να μείνεις κλεισμένος μέσα, να κρυφτείς. Για όσο αντέξεις.

Αυτό δεν ισχύει για τον πρωταγωνιστή, τον Χουάν Σάλβο (τον υποδύεται ο εκπληκτικός Ρικάρδο Νταρίν), έναν μεσήλικα άντρα που βρέθηκε με μια παρέα φίλων να παίζει χαρτιά στο υπόγειο ενός σπιτιού. Μια ετερόκλητη ομάδα, που πρέπει να συνασπιστεί για να καταλάβει τι συμβαίνει, για να εξοπλιστεί, και για να προσπαθήσει να δει τι μπορεί να γίνει από εκεί και πέρα, αν τυχόν μπορεί να γίνει κάτι. Ο ίδιος ο Χουάν Σάλβο αποφασίζει πάντως να βγει από το σπίτι για να φτάσει, αρχικά, στη γυναίκα του, και κατόπιν για να βρει την κόρη τους (που έχουμε δει ήδη από το πρώτο πλάνο του πρώτου επεισοδίου, λίγα λεπτά πριν την αρχή της καταστροφής). Φτιάχνοντας μια αυτοσχέδια στολή με υλικά που βρέθηκαν στο σπίτι, με την περίφημη μάσκα, τις σακούλες στα πόδια κλπ., θα βγει στους έρημους από ζωή δρόμους, έντρομος και χαμένος μεν, αλλά αποφασισμένος να φτάσει ώς το τέλος. Προσοχή εδώ: ο ήρωας δεν είναι ούτε ένας καλογυμνασμένος τριαντάρης, ούτε βετεράνος του Ιράκ, ούτε καλά εκπαιδευμένος στις πολεμικές τέχνες πράκτορας ή αντιήρωας. Είναι το αντίθετο από όλα αυτά.

Εκεί, στην περιπλάνησή του στους δρόμους του άδειου, παγωμένου, καλυμμένου από το θανάσιμο χιόνι Μπουένος Άιρες —γεμάτου με τρακαρισμένα αυτοκίνητα, βαγόνια του τρένου και λεωφορεία—, ξετυλίγονται λίγο-λίγο μερικές από τις πιο ανατριχιαστικές σκηνές που έχουμε δει τον τελευταίο πολύ καιρό: μέσα από το χιόνι αποκαλύπτονται γυμνά ανθρώπινα μέλη, πτώματα ντυμένα με καλοκαιρινά ρούχα είναι σπαρμένα παντού, ο ξαφνικός θάνατος έχει αφήσει το βουβό αποτύπωμά του σε όλη την πανέμορφη και ξεχωριστή, μέχρι λίγες ώρες πριν, πόλη. Η συντέλεια έχει έρθει. Και κανείς δεν ξέρει ποιος ή τι την προκάλεσε. Και ούτε υπάρχει καν χρόνος για τέτοιες απορίες, σε κανέναν.

Μολονότι τα τρία πρώτα επεισόδια είναι ασφαλώς γεμάτα ένταση αλλά κάπως «αργά» για τα γούστα του σύγχρονου θεατή, θα ακολουθήσουν μερικές σκηνές που μας αποζημιώνουν και με το παραπάνω. Οι ελάχιστοι επιζώντες έχουν αλλάξει από τη μια στιγμή στην άλλη, έχουν μεταμορφωθεί, καθώς ένα μπουκάλι νερό ίσως μπορεί να «κάνει τη διαφορά», ενώ μια αντιασφυξιογόνα μάσκα μπορεί πράγματι να την κάνει. Θα γίνουμε μάρτυρες συγκρούσεων όλο μίσος και αγωνία: μιας ανθρωποφαγίας εν προόδω.

Μέχρι που όλα θα ανατραπούν, σε μια εξέλιξη που αφήνει, καταπώς λέμε, άφωνο τον θεατή. Έχουμε να κάνουμε με μια πολύ ιδιαίτερη ιστορία τρόμου και επιστημονικής φαντασίας εδώ. Με μία πολύ σπάνια περίπτωση, που σε υποβάλλει. Τα πλάνα ταλαντεύονται μεταξύ μιας αγχώδους κλειστοφοβίας από τη μία, και ενός απόκοσμου αστικού χάους από την άλλη — ανάμεσα στην ερήμωση και στο θαυμαστό. Και ακόμη, ανάμεσα στη συνεργασία που ίσως οδηγήσει κάπου, και την ανάγκη για βία και καταστροφή.

Αν και δραματουργικά δεν ξεχωρίζει εμφαντικά από τις άλλες μεγάλες παραγωγές παρόμοιας θεματολογίας των τελευταίων δέκα-δεκαπέντε χρόνων, είναι ευτύχημα, επαναλαμβάνουμε, που αυτή η συγκεκριμένη σειρά γυρίστηκε από Αργεντινούς στην Αργεντινή. (Όπως άλλωστε απαιτούσε όλα αυτά τα χρόνια η οικογένεια του Έστερχελντ — μόνο η γυναίκα του είχε επιβιώσει από τα νύχια του Βιντέλα). Ο δημιουργός της, Μπρούνο Σταγκνάρο, ξέρει καλά το κόμικς και τι σημαίνει για τη χώρα του, και το σέβεται σε κάθε του πλάνο. Από την άλλη, το σκηνικό του αφανισμένου Μπουένος Άιρες που έχει σκεπαστεί από τον εύθρυπτο πάγο και είναι σπαρμένο πτώματα μας προσφέρει εικόνες που δεν τις είχαμε φανταστεί, ενώ η καχυποψία που διατρέχει το υπέδαφος κάτω από το απατηλό χιόνι είναι γέννημα-θρέμμα μιας βασανισμένης χώρας που δεν έχει ξεχάσει το παρελθόν της. Φυσικά, δεν θα θαυμάσουν μόνο οι ντόπιοι αυτό το μετα-αποκαλυπτικό έπος — αλλά όλοι μας. Το Μπουένος Άιρες μπορεί να είναι η Αθήνα, και ο Χουάν (θα μπορούσε να) είμαστε εμείς.

Αμέσως μετά το πρώτο 48ωρο προβολής, το Netflix άναψε το πράσινο φως για τον δεύτερο κύκλο.

Σημ.: Στοιχεία για τα περιοδικά «Σκαθάρι» και «Σκορπιός» πήραμε από το εκπληκτικά πλούσιο greekcomics.gr.

* * *

ΡΑΝΤΕΒΟΥ ΜΕ ΤΗΝ Ψ

Η κλινική ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια και ομαδική αναλύτρια Σουζάνα Παπαφάγου γράφει σήμερα για τη ζήλια. Την ευχαριστούμε πολύ! Ενώ έχει πλέον και τη δική της στήλη, κάθε εβδομάδα μιλά στο Ημερολόγιο για έναν φόβο μας, ένα πρόβλημα, κάτι που μας τρώει και μας ταλαιπωρεί — και πώς μπορούμε να το αντιμετωπίσουμε.

Το Σύνδρομο του Οθέλου: Όταν η ζήλια γίνεται παθολογική

Ο Οθέλος του Σαίξπηρ είναι μια από τις πιο διάσημες λογοτεχνικές φιγούρες της παθολογικής ζήλιας. Πίστεψε ότι η αγαπημένη του τον απατά, χωρίς αποδείξεις, και η εμμονή του τον οδήγησε στο έγκλημα: τη σκότωσε και έπειτα αυτοκτόνησε. Το Σύνδρομο του Οθέλου δεν είναι μόνο μια δραματική ιστορία, αλλά μια υπαρκτή ψυχολογική διαταραχή.

Πρόκειται για μια ακραία μορφή ζήλιας, όπου το άτομο είναι βέβαιο ότι θα προδοθεί ή ότι ήδη προδίδεται — ακόμα κι αν δεν υπάρχει κανένα στοιχείο. Ζει σε διαρκή υποψία, ελέγχει, κατηγορεί, πιέζει. Αυτή η κατάσταση δεν είναι, προφανώς, «ένδειξη αγάπης», αλλά σημάδι βαθιάς ανασφάλειας, φόβου εγκατάλειψης, και συχνά παλιών τραυμάτων, όπως η έλλειψη συναισθηματικής ασφάλειας στην παιδική ηλικία.

Όσο πιο πολύ προσπαθεί κανείς να κρατήσει κοντά του τον άλλο με έλεγχο και καχυποψία, τόσο περισσότερο τον απομακρύνει. Η παθολογική ζήλια δεν προστατεύει τη σχέση, τη διαβρώνει.

Για να διαχειριστείς τη ζήλια πριν σε καταστρέψει:

• Παρατήρησε πότε ενεργοποιείται. Όταν ο άλλος καθυστερεί να απαντήσει; Όταν ντύνεται διαφορετικά; Σημείωσε τα μοτίβα.
• Ρώτα τον εαυτό σου: «Έχω αποδείξεις ή υποθέσεις;» Μάθε να ξεχωρίζεις το γεγονός από τη φαντασίωση.
• Μίλα με ηρεμία, όχι με κατηγορίες. Πες, π.χ., «Νιώθω ανασφάλεια όταν…» αντί για: «Πάντα το κάνεις αυτό!»
• Απόφυγε τον έλεγχο. Μην απαιτείς να βλέπεις κινητά ή social. Αν χρειάζεσαι απόδειξη πίστης, το πρόβλημα είναι αλλού.
• Δούλεψε την αυτοεκτίμησή σου. Όσο πιο πολύ νιώθεις ότι αξίζεις, τόσο λιγότερο φοβάσαι να σε αφήσουν.
• Ζήτα βοήθεια. Αν η ζήλια κυριαρχεί στις σχέσεις σου, μίλησε με ειδικό. Δεν είναι αδυναμία — φανερώνει ότι έχεις τη δύναμη να το παραδεχτείς.

Η ζήλια δεν φεύγει από μόνη της. Αλλά μπορεί να μετατραπεί από δηλητήριο σε ένδειξη για το ποιο είναι το σημείο μέσα σου που χρειάζεται άμεσα φροντίδα. Όχι από τον άλλον — αλλά από σένα.

* * *

ΣΥΜΒΟΛΗ ΙΑΤΡΟΥ

Ο Στέλιος Ιατρού, ιστορικός από τη Θεσσαλονίκη, γράφει στο Ημερολόγιο για να βρίσκει αφορμές να χρονοτριβεί και ν’ αναβάλλει την παράδοση των εργασιών του. Σήμερα: Φασισμός.

Φασισμός και τυραννίδα

Με ιταλική καταγωγή και λατινική ετυμολογία, ο φασισμός είναι πανανθρώπινος πειρασμός όσων ασκούν εξουσία. «Fascia» σήμαινε την ταινία επίδεσης, γενικά τον επίδεσμο και το ίδιο το δέμα· πβλ. «φασκιά» και «φασκιώνω» στα ελληνικά. Όσα η fascia έδενε μαζί σε δέσμη λέγονταν «fascio».

Στη Ρωμαϊκή Πολιτεία (Res publica Romana), υπήρχε μια πολύ συγκεκριμένη δέσμη από ξύλινες ράβδους, που δένονταν μαζί με μια κόκκινη δερμάτινη ταινία: οι «fasces lictorii και lictoriae», τις οποίες κουβαλούσε στον ώμο του ένας ραβδούχος (lictor, πληθ. lictores, από το ρήμα ligare = δένω, δένω μαζί). Κάτι σαν αστυνομικός και σωματοφύλακας, συνόδευε αξιωματούχους ήδη από την προρεπουμπλικανική εποχή της βασιλείας.

Οι ράβδοι ήσαν τα διάσημα, δηλαδή διακριτικά σύμβολα, των επιμέρους εξουσιών και αρμοδιοτήτων επιβολής τιμωριών που κατείχε ένας αξιωματούχος.

Όταν ο αξιωματούχος βρισκόταν έξω από τα διοικητικά όρια της Ρώμης, η δέσμη έφερε στο μέσον του ύψους της έναν μπρούντζινο απλό πέλεκυ, ή έναν διπλό πέλεκυ [bipennis] στην κορυφή του, στερεωμένο στην κεντρική της ράβδο, υπενθυμίζοντας σε όλους πως εκείνος διέθετε εξουσία ζωής και θανάτου. Ο διπλός πέλεκυς αναγόταν σε ένα ιερατικό παρελθόν ήδη αρχαίο στα χρόνια της ρεπουμπλικανικής Ρώμης, συνδεδεμένο με τη λατρεία γυναικείων θεοτήτων ή θηλυκών θεϊκών αρχών, όπως στον μινωικό κόσμο η λάβρυς, με γλωσσική προέλευση από τη Λυδία ή την Καρία.

Αναλόγως της βαθμίδας του, ένας Ρωμαίος αξιωματούχος συνοδευόταν από έναν αριθμό τέτοιων ραβδούχων. Τυπικά έως δώδεκα ραβδούχοι συνόδευαν έναν αυτοκράτορα στρατηγό (imperator) ή έναν ύπατο (consul), αλλ’ έως είκοσι τέσσερις έναν δικτάτορα (dictator, αιρετός ενιαύσιας θητείας με έκτακτες εξουσίες εθνικής σωτηρίας) έξω από το «pomerium» ή «pomoerium» (post moerium = πέρα από τα τείχη), δηλαδή την ιερή οριοθέτηση του άστεως της Ρώμης, ή έως δώδεκα εντός της. Κατ’ εξαίρεση, ράβδους δεν κουβαλούσαν οι «lictores curiatii» που συνόδευαν τον «pontifex maximus» (κοινή ελληνιστική ἀρχιερεύς ή ἀρχιερεύς μέγιστος).

Αρχικά, οι ραβδούχοι ήσαν συνολικά τριάντα, ένας από κάθε «curia» της Ρώμης, τα δημοτικά συμβούλια, θα λέγαμε· κάθε Ρωμαίος δημότης εγγραφόταν σε μία curia. Έπειτα από κλήρωση μεταξύ των πληβείων, καθένας από τους δύο υπάτους λάμβανε δώδεκα ραβδούχους, και τους άλλους έξι ο πραίτορας (praetor).

Σύντομα, όμως, οι αξιωματούχοι άρχισαν να τους επιλέγουν προσεκτικά είτε από έμπιστους βετεράνους των λεγεώνων, π.χ. εκατόνταρχους πάλαι ποτέ υπό τις διαταγές τους, είτε από απελεύθερους δούλους του οίκου τους. Αργότερα, στους παλαιοχριστιανικούς χρόνους βλέπουμε και επισκόπους, λογουχάρη στην Αλεξάνδρεια, να συγκροτούν σωματοφυλακές από τους «παραβολάνους», που ήσαν κάτι μπρατσαράδες τύποι που παρείχαν υπηρεσίες στα λουτρά και στις κρήνες (βαλανεία), αλλ’ έριχναν και ξύλο με τα ραβδιά τους κατά τις διακοινοτικές συγκρούσεις μέσα στο αστικό τοπίο της ύστερης αρχαιότητας, ή προστάτευαν τον επίσκοπό τους από τους ζηλωτές αναχωρητές που με άγριες διαθέσεις κατέκλυζαν περιστασιακά την Αλεξάνδρεια από τη Νιτρία Έρημο.

Στη σειρά «Ρώμη» του HBO θα θυμάστε να προηγείται στον δρόμο ο ραβδούχος με τη δέσμη των ράβδων του, και να τραμπουκίζει (πβλ. ισπ. trabuco, γαλλ. trébuchet, ο καταπέλτης με αντίβαρο), προκειμένου να παραμερίσει το πλήθος για να περάσει ο αξιωματούχος πίσω του· ήσαν εκπληκτικές οι αντοχές των Ρωμαίων στην εμπειρία της βίας, αν και εξαιρούνταν από το άγαρμπο σπρωξίδι οι Ρωμαίες δέσποινες. Κατόπιν, στεκόταν πλάι στον αξιωματούχο, όσο εκείνος απευθυνόταν στο πλήθος, ή συλλάμβανε και προσήγε ταραχοποιούς που του υποδείκνυε το αφεντικό του, και καμιά φορά κολάφιζε δημοσίως και επιτόπου κόσμο και κοσμάκη.

Ραβδούχοι συνόδευαν εκτάκτως και τις παρθένες ιέρειες της Εστίας, τις «Εστιάδες» (Vestales), που φύλασσαν την άσβεστη ιερή φλόγα της Ρώμης, ή συνόδευαν επιφανείς ιδιώτες σε κηδείες ή εορτασμούς. Οι lictores του αρχιερέα υπηρετούσαν στις θυσίες, προστάτευαν τους ιερείς, και διαφύλασσαν την τάξη στις δημόσιες συνάξεις. Στη Δύση, ο νεωκόρος (verger) κρατάει ακόμα και σήμερα ένα ραβδί, που κάποτε δεν ήταν τόσο προσχηματικά λεπτό, για να ανοίγει δρόμο να περάσει ο επίσκοπος μέσα στον ναό.

Οι ράβδοι στη δέσμη ήσαν πολλές, και δεμένες πλέον όλες μαζί συγκροτούσαν το σώμα της μίας εξουσίας, θυμίζοντας το νόημα της φράσης «e pluribus unum» (από τα πλείονα, ένα), σήμερα το de facto εθνικό motto με δεκατρία γράμματα (όσα και οι αρχικές βρετανικές αποικίες που έγιναν αμερικανικές πολιτείες), που διαβάζει κανείς στην εμπρόσθια όψη της μεγάλης σφραγίδας των ΗΠΑ —στην πίσω όψη αναγράφονται το «Annuit cœptis» και το «Novus Ordo Seclorum»—, αλλά και στην αμερικανική νομισματική, όπως στην πίσω όψη μιας δεκάρας, στο κενό δεξιά της δέσμης των ράβδων.

Η φράση μοιάζει μεν στοχαστικά με το δέκατο απόσπασμα του Ηρακλείτου, «ἐκ πάντων ἓν καὶ ἐξ ἑνὸς πάντα», αλλά μάλλον προέρχεται αμεσότερα από το «De Officiis», μια πραγματεία του 44 π.Χ. όπου ο Κικέρωνας παραφράζει τον Πυθαγόρα εξετάζοντας το πώς οι οικογενειακοί και κοινοτικοί δεσμοί συγκροτούν τις κοινωνίες σε σύνολο, «unus fiat ex pluribus», ίσως δε και από μια δημοφιλή συλλογή ποιημάτων που κάποτε αποδιδόταν εσφαλμένα στον νεαρό Βιργίλιο και σε άλλους ποιητές, με τίτλο «Appendix Vergiliana». Εκεί, σε μια συνταγή για pesto βασιλικού, σκόρδου, και τυριού που λεγόταν «moretum» διαβάζουμε «color est e pluribus unus», δηλαδή τα χρώματα των υλικών γίνονται ένα αναμιγνυόμενα.

Στο κατά Ιωάννην 17,21 ο Ιησούς προσεύχεται «ἵνα πάντες ἓν ὦσι». Δεν εννοεί τη συγκέντρωση όλων των εξουσιών σε ένα πρόσωπο, κατά πώς είχε συμβεί στην αθηναϊκή δημοκρατία, «ἐγίγνετό τε λόγῳ μὲν δημοκρατία, ἔργῳ δὲ ὑπὸ τοῦ πρώτου ἀνδρὸς ἀρχή» (Θουκυδίδου Ιστορίαι 2.65.9). Η ενότητα, όμως, των πιστών εν Χριστώ παρέσυρε ορισμένους να πιστέψουν πως η ένωση όλων των εξουσιών σε ένα πρόσωπο είναι μια ιδέα ευλογημένη.

Μολονότι ποτέ δεν έλειψε η απολυταρχία, η ιδέα της ένωσης όλων των εξουσιών σε έναν άρχοντα —νομοθέτησης, δίωξης και σύλληψης ενός προσώπου, ερμηνείας του νόμου, εκφοράς κρίσης, και εκτέλεσης της τιμωρίας— επανεμφανίζεται με ρωμαϊκό όνομα στα χρόνια της δικής μας εμπειρίας στον Μεσοπόλεμο με την άνοδο του ιταλικού Φασισμού, και τη συγκέντρωση των εξουσιών στο πρόσωπο του Ντούτσε (ηγέτη, οδηγού, από το ducere), Μπενίτο Μουσολίνι. Οι Ιταλοί ανέτρεξαν τότε στις ρωμαϊκές fasces για το κίνημά τους που θα οικοδομούσε τη φασιστική νέα πολιτεία στη Ρώμη.

Είχε προηγηθεί, όμως, μια άλλη κορυφαία στιγμή, πάλι με fasces, όχι με πέλεκυ αλλά με την αιχμή ενός δόρατος στην κορυφή, να συναρθρώνουν τις πέτρινες πλάκες της Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη (1789), θυμίζοντας εικονολογικά τις Δέκα Εντολές, και υπενθυμίζοντας τη βούληση των νέων αρχών να ασκήσουν ακόμα και με τη λόγχη όλες τις εξουσίες τους στο έπακρο, στο όνομα και επ’ ωφελεία του λαού.

Με εντολή της Συντακτικής Συνέλευσης της Γαλλικής Επανάστασης, ο Αββάς Σιεγιές και ο Μαρκήσιος Λαφαγιέτ συνέταξαν τα Δικαιώματα, και με τη συμβουλή του Αμερικανού Εθνοπατέρα και κατοπινού τρίτου Προέδρου των ΗΠΑ, Τόμας Τζέφερσον.

Περαιτέρω νομιμοποίηση παρέχει από ψηλά ένας θεϊκός παντεπόπτης οφθαλμός, σύμβολο διαδεδομένο στις στοές του μυστικού εταιρισμού της εποχής και στις παρεμφερείς οργανώσεις που τροφοδότησαν τα επαναστατικά κινήματα στο πέρασμα από τον 18ο στον 19ο αιώνα. Από κάτω του, ένας «ουροβόρος όφις» συμβολίζει ένα σωρό υπερβατικά πράγματα από τον κόσμο της ιερής σοφίας.

Κάθε τύραννος του καιρού μας θα ζητήσει να συγκεντρώσει στα χέρια του όλες τις εξουσίες, για το συμφέρον του λαού και το καλό του τόπου, ακόμα και σε φιλελεύθερα πολιτεύματα με παράδοση στην τριμερή τους διάκριση. Οι τύραννοι δεν ξεφυτρώνουν στις τυραννίδες, αλλά στις δημοκρατίες, και κατόπιν εγκαθιστούν τις τυραννίδες.

* * *

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΣ ΗΜΕΡΑΣ

Λορένα Σαλασάρ Μάσο, «Μια Πληγή Γεμάτη Ψάρια» (μετάφραση Ασπασία Καμπύλη, Εκδόσεις Carnívora)

Ένα μυθιστόρημα που, όσο μικρό είναι (150 σελίδες όλες κι όλες), τόσο απρόσμενη βαθιά εντύπωση προκαλεί στον αναγνώστη: μια «εντύπωση» καθαρά σωματική. Σχεδόν ακατάτακτο, διαβάζεται μονορούφι και, μολονότι αφορά κάτι πολύ συγκεκριμένο, αποκτά οικουμενικές διαστάσεις. Να το προσέξετε.

• Διαβάστε ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα από το βιβλίο:

Η Κλέο μένει δίπλα σ’ ένα σπίτι χτισμένο πάνω σε πασσάλους που κρύβουν πίσω τους άγρια λουλούδια, ζάντες ποδηλάτων, κορμούς, μπάλες ποδοσφαίρου. Χωράνε παιδιά όρθια: ινδιανάκια, μαυράκια, ασπράκια, μιγαδάκια και μανάδες κουκουβιστές, άμα πρέπει να κρυφτούν για να μείνουν ζωντανοί. Στο σπίτι ανεβαίνεις με ξύλινα σκαλιά, πάνω τους, τα παιδιά κάνουν τα μαθήματά τους. Βλέπω ένα κορίτσι ντυμένο στα κίτρινα, κάθεται καβάλα στο σκαλί και τα πόδια του αιωρούνται απ’ τη μια και την άλλη πλευρά. Η μαμά κάθεται δίπλα στην πόρτα, ξεσποριάζει καλαμπόκι και τη ρωτάει: «7x4;» όπως έκαναν και με μένα χρόνια πριν: 7×4; Μένω σιωπηλή. Καθισμένη στη σκάλα, νευρική, ιδρωμένη, μου ’ρχεται να βάλω τα κλάματα. Αν δεν απαντήσω, θα με ξαναχτυπήσει με τη βρεγμένη βίτσα. Μου λέει να γράψω: 7x4. Κοιτάζω το μισοκαθαρισμένο καλαμπόκι, δαγκώνω το μολύβι, κάνω τάχα ότι υπολογίζω, αλλά δεν ξέρω πόσο κάνει 7x4. Θα με χτυπήσει με τη ζώνη με τη μεγάλη αγκράφα. Έπρεπε να μάθω τον πίνακα του εφτά. Το σιχαίνομαι το εφτά. Και τότε το παθαίνω πάλι: με πιάνει γέλιο στα χέρια. Νιώθω τα δάχτυλά μου γεμάτα μυρμήγκια, δεν μπορώ να πιάσω το μολύβι, είμαι μια κούκλα φτιαγμένη από κουρελόπανα. Η μαμά θα πει σ’ όλες τις κυρίες που περνάνε αποδώ ότι ο αδερφός μου, αν και μικρότερος, ξέρει περισσότερα από μένα.

• Νά και ένα κείμενο από το σάιτ του εκδοτικού:

Μια μητέρα κι ένα παιδί ταξιδεύουν με ένα κανό στις δαιδαλώδεις κοίτες του ποταμού Ατράτο στην Κολομβία. Η μητέρα είναι λευκή, το παιδί είναι μαύρο. Παρέα με το νερό που σπρώχνει, ξεριζώνει και αποσπά νέα συντρίμμια από τον πυθμένα, η γυναίκα προσθέτει στο φορτίο της κοίτης τα κομμάτια της ζωής της και αφηγείται σε αυτό το τοπίο απόκοσμης ομορφιάς τις αναμνήσεις της, σε μια διαδρομή που μοιάζει σαν αντίστροφη μέτρηση και που η ίδια θα προτιμούσε να μην τελειώσει… Διανύοντας τον ποταμό μάς παρασύρει σε ένα ταξίδι για τις ρίζες, τους φόβους, τη μητρότητα αλλά και τη βία που διατρέχει τη ζωή, με τον ίδιο τρόπο που κυριαρχεί στη ζούγκλα της Κολομβίας τις τελευταίες δεκαετίες. Με πρόζα καθηλωτικά εθιστική η Λορένα Σαλασάρ Μάσο παραδίδει ένα βιβλίο για «τις πιο βάρβαρες αντιφάσεις της ανθρώπινης φύσης» (Fernanda Melchor) και, με τη γεύση της υγρασίας του ποταμού στο στόμα, αφήνει το νερό του να ποτίσει την ψυχή του αναγνώστη με τη μοναξιά και την ευθραυστότητα που η ίδια η ζωή φέρνει. Δημιουργώντας εικόνες αρχέγονες η Σαλασάρ μιλάει με τρυφερότητα για τη μητρική αγάπη, που άλλες φορές πληγώνει και άλλες είναι χάδι, και για το δίπολο μητέρα-γυναίκα «σε τούτη τη γη των εγκαταλελειμμένων μαμάδων». Με τη γυναίκα στο κέντρο της αφήγησής της και με ποιητική ευαισθησία, μας μιλά για αυτές τις πληγές, κατά τη διάρκεια ενός οδοιπορικού στους δεσμούς, τους πραγματικούς και τους φανταστικούς, που ξεδιπλώνονται κατά μήκος του ποταμού. Παράλληλα, με το παιχνίδι ως αντίστιξη, μας μεταφέρει σε ένα κόσμο ιδωμένο μέσα από τα μάτια ενός παιδιού, γεμάτο με άπειρες αποχρώσεις πράσινου, δροσιά από ώριμα μάνγκο και μυρωδιά από το βρόχινο νερό, όπου η αθωότητα κυριαρχεί αβίαστα μπροστά στις δυσκολίες, επανεφευρίσκοντας τη γλώσσα στην πιο ανθρώπινη εκδοχή της. Η Κολομβιανή συγγραφέας πετυχαίνει, σε αυτό το πρώτο της ριψοκίνδυνο αφηγηματικό εγχείρημα, να καταγράψει ένα πραγματικό γεγονός, τη σφαγή στην Μποχαγιά, και να αποδείξει ότι μπορείς να γράφεις χωρίς να καταφεύγεις στα κλισέ που αποτελούν μέρος του «μονότονου ρεπερτορίου των τελευταίων πενήντα ετών στην ιστορία της χώρας της, στο οποίο κυριαρχεί η βαρβαρότητα και η ηχώ του θανάτου» (Mauricio Builes, Criticismo).

• Και ένα μικρό βιογραφικό της συγγραφέως:

Η Λορένα Σαλασάρ Μάσο (Μεντεγίν, 1992) σπούδασε Διαφήμιση και Δημιουργική Γραφή. Το μυθιστόρημα «Μια Πληγή Γεμάτη Ψάρια», η διπλωματική της εργασία για το Master Λογοτεχνικής Δημιουργίας στην Escuela de Escritores της Μαδρίτης, το 2020, εκδόθηκε στην Ισπανία και στην Κολομβία, μεταφράστηκε σε πάνω από δέκα γλώσσες και η συγγραφέας του περιλήφθηκε στη λίστα των καλύτερων νέων συγγραφέων της Λατινικής Αμερικής.

Βρείτε το στο βιβλιοπωλείο της γειτονιάς σας, ή όπου αλλού σάς αρέσει να προμηθεύεστε τα βιβλία σας.

* * *

Το Ημερολόγιο κυκλοφορεί τρεις φορές την εβδομάδα: κάθε Σάββατο, κάθε Κυριακή, και κάθε Τετάρτη. Στείλτε μας μέιλ αν θέλετε να μας πείτε ή να μας ρωτήσετε κάτι — οτιδήποτε. Σας ευχαριστούμε πολύ.