Η Μεσοπολεμική Θεσσαλονίκη του Χάρι Κόλινσον Όουεν: Καληνύχτα και καλή τύχη! 

Μια μέρα του καλοκαιριού του 1915, ο Χάρι Κόλινσον Όουεν ήρθε στη Θεσσαλονίκη του Πρώτου Παγκόσμιου με μια πολύ συγκεκριμένη αποστολή: εφημερίδα Balkan News. Περισσότερα για αυτήν από τον ιταλό στρατιωτικό Λουίτζι Βιλάρι, που έγραψε στα απομνημονεύματά του πως «Οι Βρετανοί είχαν μόνο μία εφημερίδα στα Βαλκάνια, τα Βαλκανικά Νέα σε αρχισυνταξία του Κόλινσον Οόυεν. Ήταν καθαρά στρατιωτική εφημερίδα, περιέχοντας τα νέα της ημέρας και μερικά ειδικά άρθρα. Ήταν καλογραμμένη, φωτεινή, γεμάτη κέφι και πνεύμα μα και εντελώς ελεύθερη από πολιτικές τάσεις. Σε αντίθεση με τις γαλλικές εφημερίδες εφημερίδες, ποτέ δεν προσπάθησε να δημιουργήσει άσχημα συναισθήματα μεταξύ των Συμμάχων». 

Αν τα Μέσα είναι η προέκταση του ήθους, της γνώσης και του τσαγανού αυτών που τα οραματίζονται και τα διοικούν, τότε η περίπτωση της εφημερίδας Balkan News δικαιώνει τον ελεύθερα διασκευασμένο από πλευράς μου αφορισμό του Μάρσαλ Μακ Γιούαν, αφού αυτό που ήταν ο κυβερνήτης της Όουεν κατάφεραν να γίνουν και τα Βαλκανικά Νέα, που κυκλοφόρησαν τον Νοέμβριο του 1915: μια εφημερίδα με νεύρο, φλέγμα, ειδήσεις και πανέξυπνο στόρι τέλινγκ που απέφερε εκτός από κύρος και μπόλικο παραδάκι στο ταμείο από τις ρεκλάμες που φιλοξενούσε. Έτσι, έως την αποχαιρετιστήρια έκδοση της 10ης Μαΐου του 1919, το έντυπο του Κόλινσον, που σε ρόλο one man show έγραφε και έκανε την αρχισυνταξία του φύλλου, κατάφερε να γίνει η Βίβλος των «Τζόνις», όπως αποκαλούσαν οι Θεσσαλονικείς τους Άγγλους Στρατιώτες. Χιλιάδες μίλια μακριά, οι Βρετανοί και οι Ινδοί της Στρατιάς Ανατολής διάβαζαν στην Balkan News τα νέα από το «σπίτι» με ό,τι και αν σήμαινε αυτό. Οι λόγοι του Λόιντ Τζορτζ και η σατιρική στήλη «Κομιτάτζι» με πιπεράτα ντεσού από τη ζωή των στρατιωτικών στη Θεσσαλονίκη την οποία επιμελούνταν ο ίδιος ο Όουεν έκαναν την έκδοση καθημερινά ανάρπαστη. 

Μετά τη λήξη του πολέμου, ο Κόλινσον έγραψε τα απομνημονεύματά του από τα χρόνια της Θεσσαλονίκης, με τίτλο Salonica and After. Απορώ πώς και τόσο καιρό δεν έχει μεταφραστεί στα μέρη μας, η έκδοση είναι ένα αδαμάντινο χρονικό για την πόλη μας στον Μεσοπόλεμο. Insider λόγω της δημοσιογραφικής του ιδιότητας, αλλά και ορκισμένα ανήσυχος φλανέρ, ο Όουεν, που εκτός από ρεπόρτερ ήταν και ταλαντούχος συγγραφέας, παρέδωσε ένα μεγάλο ρεπορτάζ. Εκτός από τα χρήσιμα στοιχεία για τη στρατιωτική ζωή στο Μακεδονικό Μέτωπο, περιλαμβάνει και ένα σπαρταριστό αφήγημα της κοινωνικής ζωής στη Salonica by night: τζιν με τόνικ στου Floca’s, τσάγια στο Crystal της Πλατείας Ελευθερίας και εκλεκτά ροστ μπιφ στην ίδια πλατεία, στο παραδιπλανό Cercle des Etrangers. «Δεν θα ξεχάσω ποτέ το πρώτο μου δείπνο στη Θεσσαλονίκη, όταν με έναν φίλο καθίσαμε στο εστιατόριο Όλυμπος. Η μεγάλη σάλα ήταν κατάμεστη από ανθρώπους που μιλούσαν δυνατά και για να καλέσουν τον σερβιτόρο χτυπούσαν παλαμάκια. Ήταν σαν να πήγαμε για δείπνο σε τσίρκο με άγρια ζώα, όταν στη μέση αυτής της φαντασμαγορίας, ο φίλος μου ψιθύρισε στο αυτί: βλέπεις αυτόν τον όμορφο, μελαγχρινό του διπλανού τραπεζιού με το γερακίσιο προφίλ; Λοιπόν, αυτός είναι που σκότωσε τον Μαχμούντ Σεφκέτ Πασά. Θεέ μου, σκέφτηκα, ήταν αδιευκρίνιστες οι συνθήκες θανάτου του Μαχμούντ Σεφκέτ, αλλά να που στη Θεσσαλονίκη όλα ήταν γνωστά, και μάλιστα σε σημείο που να κάθομαι δίπλα στον εκτελεστή του. Αυτό κι αν μύριζε κάτι από τις ρομαντικές περιπέτειες που ονειρευόμουν να ζήσω, και που μάλλον στη Θεσσαλονίκη θα συναντούσα αρκετές! Παρεμπιπτόντως, από εκείνη τη μέρα και μετά έβλεπα τον εκτελεστή του Πασά σχεδόν κάθε μέρα να διασκεδάζει και σε ένα άλλο κέντρο, οπότε με τη σειρά μου “σύστηνα” τον θρύλο του στους νεοεισερχόμενους Βρετανούς στην πόλη». 

Τα καφέ, τα καμπαρέ, τα σαντάν, τα σινεμά και τα μιούζικ χολ παρελαύνουν υπό μορφή σποτ που εντός τους εξελίσσονται χρονικά χορού, μουσικής, μεθυσιών και ακολασίας. Η Πόλυ, που πολλοί θαυμαστές της την θυμόνταν να ξεμυαλίζει με το φιζίκ της στην Ουγγαρία, τώρα τραγουδούσε λάγνα τα Tipperary και Madelon για τους Άγγλους, Γάλλους, Ιταλούς και Σέρβους φαν της στην εξωτική Ανατολή. Στο Οντεόν και στο θέατρο του Λευκού Πύργου, κάθε νύχτα παρών, ο Κόλινσον καταγράφει σκηνές από τη Θεσσαλονίκη των «Κηπουρών», όπως ονομάζονταν οι άκαπνοι πολεμιστές της Αντάντ που μάχονταν για τα μάτια της ναζιάρας Πόλυ, αντί να μπαρουτοκαπνίζονται στο μέτωπο. 

Ο Χάρι Κόλινσον Όουεν πέθανε το 1956, χωρίς να επιστρέψει ποτέ ξανά στην «αγαπημένη του Ανατολή». Τα συλλεκτικά και σπάνια φύλλα της Balkan News φυλάσσονται στη Βρετανική Βιβλιοθήκη, ενώ ο Όουεν, εκτός από το Salonica and After, έγραψε επίσης τη Μάχη του Λονδίνου, καθώς και τη νουβέλα Zero που έγινε και ταινία. Σε περίπτωση που αυτό το σημείωμα σας έκανε να θέλετε να διαβάσετε το βιβλίο Salonica an After αλλά και να μάθετε περισσότερα για το τάλαντο του Χάρι Κόλινσον Όουεν, μην χάνετε χρόνο: το βιβλίο του κυκλοφορεί ελεύθερο στο us.archive.org.