Άλλαξαν τα smartphones τον τρόπο που περπατάμε στις πόλεις;

Η αραίωση του πλήθους που προκάλεσε η πανδημία του κορωνοϊού είναι λιγότερο προσωρινή απ’ όσο ίσως νομίζαμε. Οι άνθρωποι βρήκαν καινούργιες ασχολίες μέσα στο σπίτι και παρά τη λαχτάρα να συναντηθούν, τα δύο χρόνια των μέτρων κοινωνικής απόστασης δημιούργησαν συνήθειες τις οποίες λίγοι από μας είναι έτοιμοι να απαρνηθούν. Προπάντων, αν και κατά τη διάρκεια της πανδημίας πολλοί άνθρωποι «έβγαιναν να περπατήσουν» για να πάρουν αέρα και να ξεμουδιάσουν, το αδρανές περπάτημα, ιδιαίτερα στη μεγαλούπολη, φαίνεται σπανιότερο από κάθε άλλη εποχή. 

Στο δοκίμιο “Street Haunting”, που δημοσιεύτηκε το 1927, η Virginia Woolf περιγράφει τους νυχτερινούς περιπάτους της στο Λονδίνο ως ένα είδος απόδρασης από τον ίδιο της τον εαυτό. Ο κάτοικος της μεγαλούπολης έλκεται από το σκοτάδι και το ασθενικό φως των φαναριών· βγαίνει στον δρόμο, βαδίζει μέσα στο μοναχικό, ανώνυμο πλήθος. Η ιδέα του περιπλανώμενου στην πόλη -του flâneur- γεννήθηκε μαζί με τη μεγαλούπολη και δημιούργησε μια ολόκληρη λογοτεχνική παράδοση που διέσχισε και υπερέβη τα είδη: από τον Charles Baudelaire, με τα δοκιμιακά του ποιήματα μέχρι τον W.G. Sebald, με τα δοκιμιακά του μυθιστορήματα, ο συγγραφέας εξερευνά τον ζωντανό χάρτη και τον εαυτό του· η αστική περιπλάνηση αντικατέστησε το ταξίδι με τα πόδια και τις άμαξες που τον 17ο, 18ο και 19ο αιώνα ήταν μέρος της μύησης των Ευρωπαίων και Αμερικανών νέων στον κόσμο των ενηλίκων. Κι αν ο Montaigne, ο Rousseau, ο Mark Twain, η Katherine Mansfield, ο D.H. Lawrence, η Edith Wharton, ακόμα και ο Richard Wright. γνώρισαν ταξιδεύοντας την άλλη πλευρά του πολιτισμού τους αναζητώντας το παρελθόν του, ο περιπλανώμενος της μεγαλούπολης έμοιαζε να αναζητεί το παρόν και το μέλλον. Ο Lawrence δεν ήταν flâneur: μπορούσε να παρατηρεί ακίνητος σε ένα παράθυρο, το βενετσιάνικο καρναβάλι: σίγουρα το οξυδερκές βλέμμα είναι σημαντικότερο για την περιπλάνηση από το να βάζεις το ένα πόδι μπροστά από το άλλο.

Αλλά ο ταξιδιώτης έγινε τουρίστας και ο flâneur δεν υπάρχει πια: οι άνθρωποι κυκλοφορούν στην πόλη για να κάνουν δουλειές ή τζόγκινγκ. Το τελευταίο μυθιστόρημα του Antonio Muñoz Molina με τίτλο «Περπατώντας μόνος στο πλήθος» είναι ένα είδος φόρου τιμής στη flânerie, αλλά μας προειδοποιεί για το τέλος της τέχνης του αδρανούς περιπάτου. Ο αστικός περίπατος συνοδεύεται συχνά με συνομιλίες στο κινητό τηλέφωνο· οι περισσότεροι από μας βαδίζουμε σε δρόμους που δεν προσέχουμε καν· τσεκάρουμε τα μηνύματά μας λες και έχουν συμπαντική σπουδαιότητα - κι αυτή η έγνοια της επικοινωνίας μάς αφαιρεί την επικοινωνία με τον αστικό χώρο. Ο Baudelaire περιπλανιόταν σ’ ένα φανταστικό Παρίσι κι ο De Quincey σ’ ένα φανταστικό Λονδίνο: οι πόλεις ήταν τοπία της ψυχής. Αλλά εμείς βγαίνοντας στον δρόμο βρίσκουμε την αποκαρδιωτική μονοτονία του smartphone. Εξάλλου, μας είναι δύσκολο να βγούμε στον δρόμο: ό,τι συμβαίνει συμβαίνει στις οθόνες μας. Αυτός είναι ο δημόσιος χώρος μας. Τέλος, είναι αδύνατο να χαθούμε: το Google Maps σε αποτρέπει να ακολουθήσει τη συμβουλή του Walter Benjamin και να χαθείς.