Αφιέρωμα ΕΚΕ και Περιβάλλον 2023: Η κατάσταση των ευρωπαϊκών δασικών οικοσυστημάτων
Στο άκουσμα της φράσης «ζωτική σημασία», ίσως δεν μας έρχονται πρώτα στο νου τα δάση ως τα πιο απαραίτητα φυσικά στοιχεία. Ωστόσο, τα δάση καλύπτουν το ένα τρίτο της χερσαίας μάζας της γης, επιτελώντας ζωτικές λειτουργίες, φιλοξενούν περισσότερα εκ των μισών από τα χερσαία είδη ζώων, φυτών και εντόμων στον κόσμο και υποστηρίζουν τα μέσα διαβίωσης 1,6 δισεκατομμυρίων ανθρώπων. Συγκεκριμένα, τα δάση της ΕΕ αποτελούν στην πλειονότητά τους ιδιωτικές ιδιοκτησίες (περίπου 60 % των δασικών εκτάσεων έναντι 40% δημόσιων δασών), εκτείνονται σε 158 εκατομμύρια εκτάρια και καλύπτουν το 37,7% της χερσαίας έκτασης με τα έξι κράτη μέλη με τις μεγαλύτερες δασικές περιοχές (Σουηδία, Φινλανδία, Ισπανία, Γαλλία, Γερμανία και Πολωνία) να αποτελούν τα δύο τρίτα των δασικών εκτάσεων. Από αυτά μάλιστα περίπου 37,5 εκατομμύρια εκτάρια δασικών εκτάσεων (το 23% των ευρωπαϊκών δασών) ανήκουν στο δίκτυο Natura 2000 για την προστασία της φύσης.
Τι ισχύει συνολικά στην Ευρώπη
Η δασική χερσαία κάλυψη όμως διαφέρει σημαντικά. Για παράδειγμα, αν και η Φινλανδία, η Σουηδία και η Σλοβενία καλύπτονται σε ποσοστό σχεδόν 60% από δάση, το ποσοστό αυτό είναι μόλις 8,9% στις Κάτω Χώρες. Σε αντίθεση με διάφορες περιοχές του πλανήτη όπου η αποψίλωση των δασών αποτελεί σημαντικό πρόβλημα, η δασική έκταση στην ΕΕ μεταξύ 1990 και 2010 αυξήθηκε περίπου κατά 11 εκατομμύρια εκτάρια – τόσο εξαιτίας της φυσικής εξάπλωσης των δασών όσο και των προσπαθειών αναδάσωσης. Σημαντικό είναι ακόμη, ότι μόνο το 4% συνολικά των δασών δεν έχουν αλλοιωθεί από τον άνθρωπο, το 8% είναι φυτείες ενώ το υπόλοιπο ανήκει στην κατηγορία των «ημιφυσικών», δηλαδή των δασών που έχουν διαμορφωθεί από τον ίδιο τον άνθρωπο.
Η υγεία, ωστόσο, των ευρωπαϊκών δασών αντιμετωπίζει όλο και περισσότερες προκλήσεις, όπως αναφέρει και ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος στην έκθεσή του με τίτλο «Ποια είναι η κατάσταση των ευρωπαϊκών δασικών οικοσυστημάτων;». Στην έκθεση τονίζεται ότι η φυλλόπτωση αυξάνεται, γεγονός που υποδηλώνει μια κρίσιμη κατάσταση. Πέρα από αυτό, η κλιματική αλλαγή αποτελεί ήδη σοβαρό πρόβλημα για τα ευρωπαϊκά δάση. Περίπου το 10% των ετήσιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου της ΕΕ-27 απορροφάται και αποθηκεύεται σε δασικά εδάφη και βιομάζα. Η αποψίλωση των δασών, μαζί με τη γεωργία και άλλες αλλαγές στις χρήσεις γης, είναι υπεύθυνη για το 25% περίπου των παγκόσμιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου σύμφωνα με τον ΟΗΕ, ενώ η ανεμοθύελλα, οι επιδημίες εντόμων –που έχουν διπλασιάσει τις ζημιές στη φύση τα τελευταία 20 χρόνια– επηρεάζουν επίσης την κλιματική αλλαγή.
Συνολικά, με τις συνεχώς αυξανόμενες απαιτήσεις για βιομάζα, τα δάση προβλέπεται ότι θα υποστούν περαιτέρω οικολογική πίεση τα επόμενα χρόνια. Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, κάθε χρόνο χάνονται 10 εκατομμύρια εκτάρια δάσους παγκοσμίως ενώ πρόβλημα αποτελούν και οι μεγάλης έντασης πυρκαγιές των τελευταίων ετών που έχουν φέρει την καταστροφή των δασών στο προσκήνιο του δημόσιου διαλόγου.
Όσον αφορά την Ελλάδα, εμφανής είναι και η επίπτωση των πυρκαγιών στο φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής. Με βάση το ετήσιο αρχείο συμβάντων του Πυροσβεστικού Σώματος Ελλάδος και τα δεδομένα του European Forest Fire Information System (EFFIS) (για τις καμένες δασικές εκτάσεις του έτους 2021), το σύνολο των καμένων δασικών εκτάσεων για τη χρονική περίοδο 2000-2021 ανέρχεται σε 930.483 εκτάρια. Από τα στοιχεία που προέκυψαν, τα έτη 2000, 2007 και 2021 ήταν ιδιαίτερα καταστροφικά αφού οι καμένες δασικές εκτάσεις ξεπέρασαν τα 100.000 εκτάρια όπως αναγράφεται και στη «Μελέτη χαρτογραφικής αποτύπωσης περιοχών που επηρεάστηκαν από τις δασικές πυρκαγιές της αντιπυρικής περιόδου 2021» της WWF Hellas.
Πιο συγκεκριμένα, μετά την αναθεώρηση του εθνικού καταλόγου των περιοχών του Δικτύου Natura, η Ελλάδα αριθμεί 446 περιοχές για τις οποίες το καθεστώς προστασίας είναι θεσμικά κατοχυρωμένο. Στο πλαίσιο της υψηλής βιοποικιλότητάς της, έχουν καταγραφεί 28 δασικοί τύποι οικοτόπων, αποτελώντας τον τρίτο μεγαλύτερο αριθμό τύπων οικοτόπων ανάμεσα σε όλα τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Σύμφωνα και με την Έκθεση «Η Ανθεκτικότητα των Ελληνικών Δασικών Οικοσυστημάτων στην Κλιματική Αλλαγή» που εκπονήθηκε από την Επιτροπή για την Ανθεκτικότητα των Ελληνικών Δασικών Οικοσυστημάτων στην κλιματική αλλαγή, αποτυπώνεται ότι η Ελλάδα διαθέτει υψηλή ποικιλότητα δασικών τύπων βλάστησης και εμφανίζει τον υψηλότερο αριθμό taxa και τον μεγαλύτερο αριθμό δασικών τύπων οικοτόπων ανά στρέμμα στην Ευρώπη. Όσον αφορά τις κύριες απειλές για τα δάση και τα δασικά οικοσυστήματα της χώρας είναι φυσικά οι δασικές πυρκαγιές, η αέρια ρύπανση, τα ακραία καιρικά φαινόμενα, οι προσβολές εντόμων και μυκήτων και τα εισβάλλοντα ξενικά είδη.
Στην Παγκόσμια Ημέρα Δασών, την 21η Μαρτίου, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε δύο κατευθυντήριες γραμμές για την προστασία και την αποκατάσταση των δασών της ΕΕ, τη βελτίωση της ποιότητάς τους και την ενίσχυση της ανθεκτικότητάς τους στην κλιματική αλλαγή.
Οι πρώτες κατευθυντήριες γραμμές της νέας δασικής στρατηγικής της ΕΕ παρέχουν πρακτικές υποδείξεις προς τις αρχές, τους ιδιοκτήτες, τους διαχειριστές δασών αλλά και τους πολίτες, για φιλικά προς τη βιοποικιλότητα έργα δάσωσης, αναδάσωσης και δενδροφύτευσης με στόχο την επίτευξη μιας βιώσιμης και κλιματικά ουδέτερης οικονομίας έως το 2050. Υποστηρίζουν επίσης τις δεσμεύσεις που ανέλαβε η ΕΕ βάσει του παγκόσμιου πλαισίου για τη βιοποικιλότητα Κουνμίνγκ-Μόντρεαλ.
Η προστασία, η αποκατάσταση και η διεύρυνση των δασών της ΕΕ για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής, και η διασφάλιση ανθεκτικών και πολυλειτουργικών δασικών οικοσυστημάτων θα επιτευχθεί μέσα από μια σειρά στόχων-δράσεων. Αναλυτικότερα, ενδείκνυται η προώθηση της βιώσιμης δασικής βιοοικονομίας για προϊόντα ξύλου μακράς διάρκειας ζωής, η εξασφάλιση της βιώσιμης χρήσης των πόρων με βάση το ξύλο για βιοενέργεια, η προώθηση της βιοοικονομίας που δεν βασίζεται στα δάση, συμπεριλαμβανομένου του οικοτουρισμού, η ανάπτυξη δεξιοτήτων και ενδυνάμωση των ανθρώπων για τη βιώσιμη βιοοικονομία με βάση τα δάση και την προστασία των τελευταίων εναπομείναντων πρωτογενών και αρχαίων δασών της ΕΕ. Μέσω καθορισμένων κριτηρίων ταυτοποίησής τους, βάσει ενός καταλόγου δεικτών ή αρχών και με τη χρήση ενός χρονοδιαγράμματος, θα υλοποιηθεί η αυστηρή προστασία τους.
Η εξασφάλιση της αποκατάστασης των δασών και η ενίσχυση της αειφόρου διαχείρισής τους για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, η αναδάσωση των βιοποικιλών δασών, θα συμβάλλει στον στόχο φύτευσης 3 δισεκατομμυρίων επιπλέον δέντρων έως το 2030. Η παροχή οικονομικών κινήτρων στους ιδιοκτήτες και διαχειριστές δασών για τη βελτίωση της ποσότητας και της ποιότητας των δασών της ΕΕ ανήκουν ακόμη, στους κύριους στόχους της στρατηγικής της ΕΕ.
Στους επιμέρους στόχους συμπεριλαμβάνεται η συλλογή δεδομένων, η υποβολή εκθέσεων, η ανάπτυξη ενός ισχυρού προγράμματος έρευνας και καινοτομίας για τη βελτίωση των γνώσεων γύρω από τα δάση, η εφαρμογής ενός περιεκτικού και συνεκτικού πλαισίου διακυβέρνησης των δασών της ΕΕ, η εντατικοποίηση της εφαρμογής και η επιβολή του υφιστάμενου κεκτημένου της ΕΕ.
Αν με λίγα λόγια επιτευχθεί η συνεργασία μεταξύ εθνικών εμπειρογνωμόνων, φορέων και των πολιτών, θα υλοποιηθούν οι στόχοι της στρατηγικής της ΕΕ για την αύξηση της ανθεκτικότητας των δασικών οικοσυστημάτων, τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Ευρώπη. Μέσα από το πλαίσιο, το οποίο έχει ήδη τεθεί στην Εθνική Στρατηγική για τα δάση, η αλλαγή μπορεί να επέλθει σταδιακά. Είναι γεγονός, η δενδροφύτευση μπορεί να ενισχύσει την αίσθηση του ανήκειν σε μια κοινότητα και να μας επιτρέψει να απολαμβάνουμε μια πράσινη κληρονομιά στο μέλλον.
