Συνέντευξη Δρ Έφη Ρούση: Jet streams και κλιματική αλλαγή

Οι ισχυροί καύσωνες, τους οποίους είδαμε φέτος στην Ευρώπη, σχετίζονται με τις ανωμαλίες στην ατμοσφαιρική κυκλοφορία μεγάλης κλίμακας, με την ξηρασία και το σχετικό έλλειμμα  υγρασίας στο έδαφος, με τα ωκεάνια ρεύματα και τις θερμοκρασίες στην επιφάνεια της θάλασσας. Πέραν αυτών, η ανθρωπογενής υπερθέρμανση του πλανήτη, κυρίως λόγω της αύξησης των αερίων του θερμοκηπίου, ενισχύει την ένταση και τη συχνότητα των κυμάτων καύσωνα, τόσο άμεσα όσο και έμμεσα, επηρεάζοντας τους ίδιους τους  παράγοντες της φυσικής μεταβλητότητας. Ζητήσαμε από την Δρ Έφη Ρούση, ερευνήτρια στο «Ινστιτούτο του Πότσνταμ (Γερμανία) για τις επιπτώσεις της Κλιματικής Αλλαγής» και μέλος της ομάδας η οποία δημοσίευσε σχετικό άρθρο στο περιοδικό Nature Communications, να μας εξηγήσει με δυο λόγια το φαινόμενο.

–Κατά τις τελευταίες δεκαετίες, η Ευρώπη έρχεται όλο και πιο συχνά αντιμέτωπη με ακραία κύματα καύσωνα. Τι λένε οι δικές σας μελέτες;

Ε.Ρ. : Ασφαλώς αναφέρεστε στη μελέτη που δημοσιεύτηκε πρόσφατα στο Nature Communications στην οποία διαπιστώνουμε πως οι καύσωνες στην Ευρώπη αυξάνονται σε ένταση και σε διάρκεια με μεγαλύτερο ρυθμό σε σχέση με τις υπόλοιπες περιοχές με μέσο γεωγραφικό πλάτος στο βόρειο ημισφαίριο. Ενώ δηλαδή είναι αναμενόμενο οι ακραία υψηλές θερμοκρασίες να αυξάνονται και αυτές, όπως ακριβώς και η μέση θερμοκρασία του πλανήτη κάτω από την επίδραση της ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής, υπάρχουν συγκεκριμένες περιοχές που βλέπουν μεγαλύτερη αύξηση από άλλες, αυτές  που ονομάζουμε «hotspots». Η επιστημονική κοινότητα προσπαθεί εδώ και χρόνια να καταλάβει γιατί συμβαίνει αυτό, μελετώντας διάφορους πιθανούς παράγοντες. Στην προαναφερθείσα μελέτη, η ερευνητική μας ομάδα ανέλυσε δεδομένα από την ανώτερη ατμόσφαιρα και τους λεγόμενους αεροχειμάρρους (jet streams) για τα καλοκαίρια των τελευταίων 42 ετών και βρήκε πως ένα συγκεκριμένο μοτίβο έχει γίνει πιο συχνό και με μεγαλύτερη διάρκεια. Πρόκειται για τους διπλούς αεροχειμάρρους (double jets), των οποίων η διάρκεια έχει διπλασιαστεί πάνω από την περιοχή της Ευρασίας σε σχέση με τέσσερεις δεκαετίες πριν.

–Τι είναι αυτοί οι «διπλοί αεροχείμαρροι»;

Ε.Ρ. : Κανονικά, στο βόρειο (αλλά και στο νότιο) ημισφαίριο της Γης, υπάρχουν πάντα είτε ένας, είτε δύο αεροχείμαρροι. Οι αεροχείμαρροι είναι ρεύματα δυνατών ανέμων (μπορεί και να ξεπεράσουν τα 250 χιλιόμετρα την ώρα) που πνέουν στην ανώτερη ατμόσφαιρα (το στρώμα που ονομάζεται τροπόσφαιρα), σε ύψος περίπου 10 με 15 χιλιόμετρα από την επιφάνεια της Γης, και περικυκλώνουν τον πλανήτη. Οι αεροχείμαρροι πνέουν πάντα από τα δυτικά προς τα ανατολικά. Κατά το χειμώνα οι αεροχείμαρροι είναι πιο ισχυροί και συνήθως είναι δύο στο βόρειο ημισφαίριο: ο πολικός που βρίσκεται περίπου στη ζώνη με γεωγραφικό πλάτος περίπου 60ο, και ο τροπικός, περίπου στις 30ο. Το καλοκαίρι οι αεροχείμαρροι είναι πιο ασθενείς και πιο συχνά συναντώνται σαν ένα ενιαίο ρεύμα αέρα που πνέει πάνω από τη βόρεια Ευρώπη. Όταν επικρατεί αυτός ο ενιαίος αεροχείμαρρος κατά το καλοκαίρι, οι περιοχές της δυτικής και βόρειας Ευρώπης βρίσκονται κάτω από την επίδραση μεταβλητού καιρού, με πιο ήπιες θερμοκρασίες και αρκετές βροχές. Σε πολλές άλλες περιπτώσεις όμως, επικρατούν οι διπλοί αεροχείμαρροι, με τον ένα να βρίσκεται πάνω από τη νότια Ευρώπη και τη Μεσόγειο και τον άλλο σε πιο βόρεια θέση, πάνω από τη βόρεια Σκανδιναβία. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, οι περιοχές της δυτικής και βόρειας Ευρώπης να δέχονται πιο υψηλές θερμοκρασίες, ξηρασία, και πιο έντονα και διαρκή κύματα καύσωνα, κάτι που συνέβη και φέτος, το καλοκαίρι του 2022, με πολλά ρεκόρ υψηλών θερμοκρασιών και ξηρασίας να σπάνε σε πόλεις της Αγγλίας, της Γερμανίας, της Ισπανίας κλπ.

–Γιατί αυξάνονται οι ημέρες επικράτησης των διπλών αεροχειμάρρων;

Ε.Ρ. : Εδώ μπορούμε μόνο να διατυπώσουμε υποθέσεις, μιας και το αίτιο δεν είναι ακόμη γνωστό. Μία υπόθεση, που φαίνεται να είναι βάσιμη, σχετίζεται με την ανθρωπογενή κλιματική αλλαγή και την αύξηση της θερμοκρασίας. Ο πολικός αεροχείμαρρος σχηματίζεται στην περιοχή που περιλαμβάνεται ανάμεσα στον Αρκτικό Κύκλο και τα χαμηλότερα γεωγραφικά πλάτη λόγω των μεγάλων διαφορών στη θερμοκρασία. Τις τελευταίες δεκαετίες, ο Αρκτικός Κύκλος θερμαίνεται με μεγαλύτερο ρυθμό από ό,τι οι πιο νότιες περιοχές. Όμως, ο Αρκτικός ωκεανός δεν έχει θερμανθεί τόσο, λόγω του γεγονότος ότι η επιπλέον ενέργεια που προκύπτει από την αύξηση των θερμοκηπιακών αερίων καταναλώνεται στο λιώσιμο των πάγων, και επίσης επειδή ο ωκεανός θερμαίνεται πιο αργά από την ξηρά λόγω μεγαλύτερης θερμοχωρητικότητας. Έτσι, η αντίθεση μεταξύ των θερμοκρασιών του ωκεανού και της ξηράς στον Αρκτικό Κύκλο γίνεται μεγαλύτερη και αυτό πιθανώς έχει ως αποτέλεσμα ο πολικός αεροχείμαρρος να διαρκεί περισσότερο από ό,τι στο παρελθόν.

–Τι λένε οι στατιστικές και οι παρατηρήσεις / μετρήσεις των προηγούμενων ετών;

Ε.Ρ. : Σε αυτή μας την έρευνα  συσχετίσαμε με στατιστικές μεθόδους τα δεδομένα αύξησης της έντασης και της διάρκειας των επεισοδίων καύσωνα με αυτά της αύξησης της συχνότητας και της διάρκειας των διπλών αεροχειμάρρων κατά το καλοκαίρι. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα, η αύξηση των διπλών αεροχειμάρρων μπορεί να εξηγήσει έως και το 30% της αύξησης στα κύματα καύσωνα στην Ευρώπη, ενώ είναι ιδιαίτερης σημασίας στη δυτική Ευρώπη, όπου μπορεί να εξηγήσει σχεδόν το 100% της αύξησης στους καύσωνες.

–Το συμπέρασμα;

Ε.Ρ. : Επομένως, οι αλλαγές στην ατμοσφαιρική κυκλοφορία μεγάλης κλίμακας και τους αεροχειμάρρους αναδεικνύονται ως υψηλής σημασίας για τις αλλαγές του καιρού στην επιφάνεια της Γης, και συγκεκριμένα για την εμφάνιση ακραίων καιρικών φαινομένων που μπορεί να έχουν επικίνδυνες επιπτώσεις στον άνθρωπο. Η μελέτη αυτή προτείνει έναν μηχανισμό που πιθανώς ευθύνεται για την αύξηση των κυμάτων καύσωνα σε μεγάλο μέρος της Ευρώπης και ανοίγει πολλά ενδιαφέρονται ερωτήματα, τα οποία η ερευνητική ομάδα φιλοδοξεί να απαντήσει στη συνέχεια. Συγκεκριμένα, τα ανοιχτά ερωτήματα είναι το κατά πόσο (και σε ποιo ποσοστό) οι αυξημένοι διπλοί αεροχείμαρροι είναι κυρίως αποτέλεσμα της ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής και, κατ’ επέκταση, κατά πόσο αναμένεται να αυξηθούν κι άλλο στο μέλλον. Ένα μέρος της απάντησης θα το πάρουμε ασφαλώς από την κατασκευή και τη χρήση νέων κλιματικών μοντέλων.

*Η Δρ. Έφη Ρούση έχει σπουδάσει Γεωγραφία στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου και Μετεωρολογία και Κλιματολογία στο ΑΠΘ. Εργάζεται ως ερευνήτρια στο Ινστιτούτο του Πότσνταμ για την Έρευνα των Επιπτώσεων των Κλιματικών Αλλαγών και ως επιμελήτρια στο επιστημονικό περιοδικό Nature Communications.

Δείτε περισσότερα άρθρα σχετικά με την κλιματική αλλαγή στο www.clima21.gr