Μπήκαμε στην Τράπεζα της Ελλάδος. Είναι πανέμορφη

Αν και πολύ συχνά περνάμε μπροστά από το επιβλητικό κτίριο της Τράπεζας της Ελλάδος (Πανεπιστημίου 21), το οποίο καταλαμβάνει ένα ολόκληρο τετράγωνο (Πανεπιστημίου, Εδουάρδου Λω, Ομήρου, Σταδίου) και δεσπόζει απέναντι από την Τριλογία, με την πρόσοψή του να θυμίζει τα Παλαιά Ανάκτορα (σήμερα Ελληνικό Κοινοβούλιο), δύσκολα μπορούμε να φανταστούμε την ομορφιά και την αρχοντιά που επικρατεί στο εσωτερικό του καθώς και τους ανυπολόγιστης αξίας πολιτιστικούς θησαυρούς που διατηρούνται μέσα σε αυτό.

Η Τράπεζα της Ελλάδος ιδρύθηκε σε συνέχεια του Πρωτοκόλλου της Γενεύης της 15ης Σεπτεμβρίου 1927 και άρχισε να λειτουργεί στις 14 Μαΐου του 1928 με πρώτο Διοικητή τον Αλέξανδρο Διομήδη. Έχει συσταθεί με τη μορφή ανωνύμου εταιρίας και πρωταρχικός της σκοπός είναι η διασφάλιση της νομισματικής σταθερότητας και της ευστάθειας του χρηματοπιστωτικού συστήματος.

Θεωρείται η Τράπεζα των Τραπεζών. Δέχεται καταθέσεις μόνο από τις εμπορικές τράπεζες που δραστηριοποιούνται στη χώρα (όχι από τους πολίτες) και δανείζει χρήματα μόνο σε αυτές. Εκδίδει και προμηθεύει τις εμπορικές τράπεζες με τραπεζογραμμάτια (ή χαρτονομίσματα) και κέρματα ευρώ που ζητούν απ’ αυτές οι πελάτες τους. Στην Τράπεζα της Ελλάδος γίνεται επίσης η απόσυρση και αντικατάσταση των φθαρμένων τραπεζογραμματίων. Από τον Ιανουάριο 2001 η Τράπεζα της Ελλάδος αποτελεί αναπόσπαστο μέλος του Ευρωσυστήματος, που απαρτίζεται από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (EKT) και τις Εθνικές Κεντρικές Τράπεζες των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) που ανήκουν στη ζώνη του ευρώ.

Απασχολεί περίπου 1.800 άτομα, εκ των οποίων 750 (42%) έχουν μεταπτυχιακό τίτλο σπουδών. Τέσσερις εκ των διοικητών της, Αλέξανδρος Διομήδης, Εμμανουήλ Τσουδερός, Ξενοφών Ζολώτας και Λουκάς Παπαδήμος, ανέλαβαν μετά το τέλος της θητείας τους το αξίωμα του πρωθυπουργού. Στην Τράπεζα της Ελλάδος εργάστηκαν επίσης οι συγγραφείς Ηλίας Βενέζης και Κική Δημουλά και ο εικαστικός Μιχαήλ Αξελός.

H Τράπεζα, όμως, εκτός από το οικονομικό της πρόσωπο έχει και ένα άλλο, ίσως άγνωστο στο ευρύ κοινό, το οποίο παίζει σημαντικότατο ρόλο στο πολιτιστικό «γίγνεσθαι» της χώρας. Και αυτό επιτυγχάνεται μέσω του Κέντρου Πολιτισμού, Έρευνας και Τεκμηρίωσης, μία ανεξάρτητη διεύθυνση η οποία δημιουργήθηκε τον Μάρτιο του 2013 σαν μία «πολιτιστική ομπρέλα», υπεύθυνη για τις Συλλογές, το Ιστορικό Αρχείο, τη Βιβλιοθήκη και το Μουσείο.

Όπως χαρακτηριστικά είπε ο κ. Π. Παναγάκης, διευθυντής του Κέντρου Πολιτισμού: «Το Κέντρο είναι ο πυλώνας με τον έξω κόσμο, είναι ο κατ’ εξοχήν φορέας εξωστρέφειας. Η Τράπεζα της Ελλάδος είναι ένας πάρα πολύ σοβαρός θεσμός ο οποίος δεν έχει ανάγκη από προβολή, αλλά διαθέτει πολιτιστικούς θησαυρούς που πρέπει σιγά-σιγά να γίνουν γνωστοί έξω απ’ αυτήν και μέσω αυτών να δοθεί στον κόσμο και μία άλλη οπτική για την Τράπεζα. Το Κέντρο έχει τη θερμή υποστήριξη όλων των διοικητών της Τράπεζας και όλοι όσοι ασχολούνται με αυτό το έχουν αγκαλιάσει από την πρώτη στιγμή με κέφι, μεράκι και καλή διάθεση».

Η ολιγομελής αυτή διεύθυνση απαρτίζεται από νέους κυρίως ανθρώπους, καταρτισμένους, εξειδικευμένους, με εμπειρία, ευέλικτους, έτοιμους να δουλέψουν. Όπως χαρακτηριστικά λέει ο κος Παναγάκης: «Η εντολή είναι: πάρτε τους καλύτερους».

Μιλώντας με τον κ. Παναγάκη και τον Σύμβολο Τύπου & Επικοινωνίας, κ. Φράγκο είναι δύσκολο να μην αισθανθείς τον ενθουσιασμό αλλά και την αγάπη που έχουν για αυτό που κάνουν, «με σταθερά, προσεκτικά και μελετημένα βήματα», όπως τονίζουν και οι δύο. «Δεν βιαζόμαστε. Έχουμε βάλει ψηλά τον πήχη, έχουμε βαρεθεί τα εύκολα. Το οικοδόμημα όμως θέλει κτίσιμο σιγά-σιγά, πρέπει να έχει ουσία και βάθος με απώτερο πάντα στόχο την παιδεία. Η παιδεία είναι το ζητούμενο, αυτό μένει και αυτό θέλουμε να μείνει. Από εκεί ξεκινάνε όλα. Και «παιδεία» δεν είναι να γνωρίζεις και να μιλάς για τον Πικάσο ή τον Μπρακ. Αυτό από μόνο του δεν σε καθαγιάζει ούτε σε χαρακτηρίζει ως άνθρωπο του πολιτισμού. Παιδεία είναι ο σεβασμός, η ευγένεια, η αγωγή... Είναι αυτό που μας λείπει».

Συνεχίζοντας, ο κ. Παναγάκης έδωσε μία συνοπτική περιγραφή της κάθε μίας δραστηριότητας που εντάσσεται στο πολιτιστικό αυτό περίγραμμα της Τράπεζας.

Η Βιβλιοθήκη άρχισε να λειτουργεί ταυτόχρονα με την Τράπεζα, το 1928. Θεωρείται η κορυφαία και η πιο ενημερωμένη οικονομική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος, η οποία υποστηρίζει, με τις πηγές και τις βάσεις δεδομένων της, το ερευνητικό έργο της Τράπεζας, καλύπτοντας ταυτόχρονα τις πληροφοριακές ανάγκες των χρηστών της. Έχει μεγάλη επισκεψιμότητα, φυσική και ηλεκτρονική, από οικονομολόγους όλων των επιπέδων. Συμμετείχε δε με μερικά σπάνια βιβλία της Συλλογής της σε εκδήλωση στο πλαίσιο των δράσεων Αθήνα 2018 Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου.

«Ο κάθε επισκέπτης για εμάς είναι μοναδικός» λέει η κ. Σεμερτζάκη, προϊσταμένη της βιβλιοθήκης και υποδιευθύντρια του Κέντρου Πολιτισμού, θέλοντας να τονίσει το ενδιαφέρον με το οποίο προσεγγίζουν τον κάθε επισκέπτη, αναγνώστη ή ερευνητή.

H συλλογή της περιλαμβάνει περίπου 170.000 τεκμήρια (βιβλία, εφημερίδες, περιοδικά, ηλεκτρονικές πηγές) καθώς και μία σημαντική συλλογή σπάνιων βιβλίων, η οποία αποτελείται από 1.000 τόμους, με το παλαιότερο αυτών να είναι τα «Άπαντα του Πλάτωνος», που εκδόθηκε στη Βασιλεία το 1534 και περιήλθε στη Συλλογή της Βιβλιοθήκης το 1952.

Το Ιστορικό Αρχείο είναι η παρακαταθήκη όλων των αρχείων, κυρίως των διοικητών. Χρονολογούνται από το 1928 και έχουν μεγάλη ιστορική σημασία. Υπάρχουν τα αρχεία των Τσουδερού, Βαρβαρέσου, Μαντζαβίνου, Ζολώτα κ.ά. και τον Μάιο πρόκειται να παρουσιαστεί το αρχείο του Γιάνκου Πεσμαζόγλου, ευγενής δωρεά της οικογένειάς του προς την Τράπεζα.

Έργο του Ιστορικού Αρχείου είναι η ανάδειξη του ρόλου και της συμβολής της Τράπεζας τόσο στην οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη της χώρας, όσο και στην ενίσχυση του πολιτιστικού αποθέματος ιστορικών πηγών.

Οι αρχειακές συλλογές έχουν ιδιαίτερα μεγάλη σημασία διότι παρέχουν σημαντικές πληροφορίες για το ιστορικό πλαίσιο μέσα στο οποίο έλαβαν χώρα διάφορα γεγονότα οικονομικής και κοινωνικής φύσης.

Tο Μουσείο, στην οδό Αμερικής 3, άνοιξε το 2010 και θεωρείται ένα από τα πιο σύγχρονα της ευρωζώνης. Έχει μεγάλη, καθημερινή επισκεψιμότητα, κυρίως από σχολεία και ειδικά από μαθητές του Λυκείου. Μία επίσκεψη στο Μουσείο ισοδυναμεί με ένα ταξίδι στην οικονομική και νομισματική ιστορία της νεότερης Ελλάδας. Αν και τα τελευταία χρόνια οι τράπεζες στοχοποιούνται και η κοινή γνώμη έχει υιοθετήσει μία επιθετική συμπεριφορά απέναντί τους, μόλις ο κόσμος μπει στο μουσείο η συμπεριφορά αλλάζει. Οι επισκέπτες εντυπωσιάζονται από αυτά που βλέπουν και αυτοί είναι οι ίδιοι που μεταλαμπαδεύουν μετά το μήνυμα, με την από «στόμα σε στόμα» επικοινωνία.

Στο Μουσείο, εκτός από τα 600 περίπου νομίσματα (αρχαία και όλα τα νομίσματα από καταβολής του νέου ελληνικού κράτους) και τα 250 τραπεζογραμμάτια από τη Νομισματική Συλλογή της Τράπεζας, εκτίθενται έργα γνωστών ζωγράφων και χαρακτών, οι οποίοι σχεδίαζαν νομίσματα, καθώς και εργαλεία και μηχανολογικός εξοπλισμός. Φιλοξενούνται περιοδικές εκθέσεις με την επόμενη να αφορά τους καινούργιους τρόπους ηλεκτρονικών και ψηφιακών πληρωμών.

Οι Συλλογές αφορούν 3.000 περίπου εξαιρετικά και σημαντικά έργα τέχνης ελλήνων καλλιτεχνών, από τα μέσα του 19ου αιώνα μέχρι σήμερα, τα περισσότερα εκ των οποίων έχουν αγοραστεί από τους εκάστοτε διοικητές για τη διακόσμηση των χώρων. Στη Συλλογή περιλαμβάνονται μεταξύ άλλων έργα του Κ. Βολανάκη, Κ. Μαλέα, Ν. Λύτρα, Ν. Γύζη, Γεραλή, Τσαρούχη κ.ά.

Υπάρχει άριστη σχέση και συνέργεια της Τράπεζας με μουσεία, ιδιωτικά και δημόσια, καθώς και άλλους πολιτιστικού φορείς. Πέρυσι πολλά έργα από τη συλλογή της Τράπεζας φιλοξενηθήκαν στο Μουσείο Μπενάκη, στο πλαίσιο του εορτασμού των 90 χρόνων από την ίδρυσή της και η συνεργασία μεταξύ Τράπεζας και Μουσείου ήταν άψογη.

Στο ίδιο πνεύμα και με εξαιρετικά καλή διάθεση ξεκίνησε πριν λίγους μήνες από το Μουσείο Μπενάκη η διοργάνωση της μεγάλης επετειακής έκθεσης «1821 πριν και μετά» για τη συμπλήρωση των 200 χρόνων από την Επανάσταση του 1821, με τη σύμπραξη της Τράπεζας της Ελλάδος, της Εθνικής Τράπεζας και της Alpha Bank.

Το φθινόπωρο του 2019, πίνακες από την εν λόγω συλλογή θα βρεθούν να «συνομιλούν» με τα εκθέματα του Αρχαιολογικού Μουσείου της Καβάλας.

Oι εκδόσεις είναι το πιο «νηπιακό» κομμάτι του Κέντρο Πολιτισμού. Αφορά καταλόγους και λευκώματα και αυτά είναι που μένουν μετά τις όποιες εκδηλώσεις. Όλα τυπώνονται και σχεδιάζονται από την Τράπεζα. Στο Μουσείο Μπενάκη πωλείται μόνο ο κατάλογος της έκθεσης, χωρίς όμως η Τράπεζα να κρατάει ούτε ένα ευρώ. Η πώληση των λοιπών εκδόσεων της Τράπεζας γίνεται από τα βιβλιοπωλεία του ΜΙΕΤ.

Όπως διευκρινίζει ο κ. Παναγάκης: «Σύμφωνα με το Καταστατικό της, η Τράπεζα δεν μπορεί να έχει κέρδη. Έτσι, λοιπόν, όλα τα κέρδη από τις εκδόσεις πηγαίνουν σε φιλανθρωπικά ιδρύματα. Αυτή είναι η προσφορά της Τράπεζας στην κοινωνία».

Έχει ξεκινήσει η συγγραφή και έκδοση ενός κύκλου βιογραφιών των διοικητών της Τράπεζας και αυτό έχει ανατεθεί στην ιστορικό και καθηγήτρια Κωνσταντίνα Μπότσιου. Υπάρχουν ήδη οι βιογραφίες των Τσουδερού και Βαρβαρέσου και έπονται του Ζολώτα, του Διομήδη και του Μαντζαβίνου.

Στο πλαίσιο της συμβολής της Τράπεζας στην οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική ζωή της χώρας, το Κέντρο Πολιτισμού έχει θεσμοθετήσει εδώ και τέσσερα χρόνια ένα καινούργιο είδος καταθέσεων, τις «Καταθέσεις Πολιτισμού». Οι καταθέσεις αυτές δεν γίνονται στα ταμεία αλλά στην αίθουσα Γενικών Συνελεύσεων του Κεντρικού Καταστήματος (2ος όροφος) με ανθρώπους των γραμμάτων, των τεχνών και της επιστήμης να συνομιλούν με έναν δημοσιογράφο-συντονιστή πάνω σε θέματα σχετικά με ακαδημαϊκό τους πεδίο.

Οι πετυχημένες αυτές καταθέσεις φέτος άρχισαν με την αναπληρώτρια καθηγήτρια Ιστορίας στο Εθνικό & Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Μαρία Ευθυμίου να συνομιλεί με τη δημοσιογράφο Κατερίνα Λυμπεροπούλου για την «Παγκόσμια κυριαρχία της Δύσης και του δυτικού πολιτισμού κατά την τελευταία 500ετία».

«Οι “Καταθέσεις Πολιτισμού” είναι πολύ “πιασάρικος” τίτλος. Θέλουμε να φέρουμε μέσα τον κόσμο. Με την κ. Ευθυμίου ο κόσμος ήταν τόσος πολύς, που αναγκαζόμαστε να διώχνουμε» λέει ο κ. Παναγάκης ικανοποιημένος από τη μεγάλη ανταπόκριση του κόσμου σε αυτές τις καταθέσεις, η επόμενη των οποίων θα είναι στις 8 Μαΐου με καλεσμένη της Κατερίνας Λυμπεροπούλου τη συγγραφέα Αμάντα Μιχαλοπούλου και θέμα συζήτησης «Το βίωμα και η επινόησή του: Γιατί είμαστε όλοι μυθιστορηματικοί ήρωες».

Και μετά απ’ όλα αυτά τα υπέροχα και πολύ ενδιαφέροντα που ακούστηκαν ακολούθησε μία ξενάγηση στο κτίριο. Περπατώντας στους ατελείωτους διαδρόμους των ορόφων με τις αμέτρητες αίθουσες, αισθάνεσαι έντονα την ατμόσφαιρα και την υψηλή αισθητική του μεσοπολέμου, όπως την έχεις διαβάσει στα βιβλία ή την έχεις δει σε ταινίες.

Φαίνεται ότι στην κατασκευή του κτιρίου έπεσε χρήμα αλλά, όπως λέει η κ. Παναγάκης, «η εκμετάλλευση του χρήματος έγινε με τον σωστό τρόπο και αυτό σημαίνει οικονομία. Το κτίριο είναι μεν ακριβό αλλά τελικά φθηνό. Αντέχει στον χρόνο και εκτός αυτού το συντηρούσαμε πολύ καλά από την αρχή, με σεβασμό πάντα στην ιστορία και τον σκοπό για τον οποίον έγινε».

Το κτίριο εκφράζει απόλυτα τη φιλοσοφία του οργανισμού τον οποίο φιλοξενεί, δηλαδή της Τράπεζας. Είναι «ήσυχο», χαμηλών τόνων, συντηρητικό, αλλά υψηλής ποιότητας και προδιαγραφών. Διαθέτει κύρος και μία πολυτελή απλότητα! Τα έργα τέχνης στους τοίχους, τα γλυπτά, τα υαλογραφήματα, οι ψηφιδωτές συνθέσεις στα δάπεδα, τα αυθεντικά μωσαϊκά και ξύλινα πατώματα, τα υπέροχα έπιπλα-αντίκες γνωστών οίκων, οι ξύλινες επενδύσεις των τοίχων, οι διακοσμητικές λεπτομέρειες στις πόρτες, αλλά και στις οροφές, η αίθουσα συμβουλίων με τα πορτρέτα των διοικητών, δίνουν την εντύπωση στον επισκέπτη ότι βρίσκεται μέσα σε ένα μουσείο και σε κάθε βήμα σταματάει για να θαυμάσει αυτά που βλέπει μπροστά του.

Aρχικά η Τράπεζα της Ελλάδος στεγαζόταν σε κτίριο της Κτηματικής Τράπεζας, στην οδό Πανεπιστημίου 28, και πολιτικοί και οικονομικοί κύκλοι της εποχής πίεζαν για την συγχώνευσή της με την Εθνική Τράπεζα. Το 1929 προκηρύχθηκε διαγωνισμός για την κατασκευή του κτιρίου των κεντρικών της γραφείων αλλά δεν δόθηκε βραβείο σε καμία από τις 21 υποψηφιότητες, παρά μόνο έπαινοι. Τελικά τα σχέδια ανατέθηκαν στους Νικόλαο Ζουμπουλίδη και Κωνσταντίνο Παπαδάκη και ο άγγλος μηχανικός O. Faber ανέλαβε τα θησαυροφυλάκια και τις εγκαταστάσεις θέρμανσης και αερισμού.

Στις 23 Νοεμβρίου 1933 τοποθετήθηκε ο θεμέλιος λίθος. Κατά την τελετή θεμελίωσης, ο τότε διοικητής Εμμανουήλ Τσουδερός, τηρώντας το έθιμο της λαϊκής οικοδομικής, τοποθέτησε στα θεμέλια «ως καλόν συμβολισμόν και οιωνόν» ένα δοχείο με χρυσά και αργυρά νομίσματα από διάφορες περιόδους της χώρας.

Το κτίριο εγκαινιάστηκε στις 4 Απριλίου του 1938, παρουσία του Ιωάννη Μεταξά, προέδρου της τότε κυβέρνησης, και προσωπικοτήτων της οικονομικής και πνευματικής ζωής της χώρας. Κατά τη διάρκεια των ετών και λόγω των αναγκών της Τράπεζας το κτίριο επεκτάθηκε διαδοχικά (1948, 1970) και με την προσθήκη ενός ορόφου το 1982 έλαβε τη σημερινή του μορφή. Το συνολικό του εμβαδόν είναι 6.025 τ.μ. και θεωρείται ένα από τα μεγαλύτερα δημόσια κτίρια της χώρας. Το 1989 χαρακτηρίστηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού, ιστορικό διατηρητέο μνημείο.

Από τα πιο ωραία σημεία του κτιρίου, πραγματικό κόσμημα, είναι η επιβλητική, κεντρική του σάλα ή «πλατεία», όπως τη λένε όλοι όσοι εργάζονται στη Τράπεζα, σχεδιασμένη από τον αρχιτέκτονα Δ. Τριποδάκη. Το ενδιαφέρον της τεράστιας αίθουσας με τα μάρμαρα Διονύσου και Πεντέλης και την ακριβή αλλά λιτή επίπλωση είναι το διπλό ύψος και η γοητεία της οι υπέροχες αναλογίες με τις 12 περιμετρικές κολόνες. Τα δύο καταπληκτικά ψηφιδωτά στο δάπεδο, σε σχέδια του Ν. Ζουμπουλίδη και κατασκευής Gianese Venezia, κρατάνε για ώρα το βλέμμα καρφωμένο πάνω τους.

Μεταξύ των οδών Πανεπιστημίου και Σταδίου υπάρχει μία ανισοσταθμία με αποτέλεσμα το Ισόγειο της Σταδίου να είναι υπόγειο στην Πανεπιστημίου και το Ισόγειο της Πανεπιστήμιου να είναι πρώτος όροφος στη Σταδίου.

Mεταβαίνοντας από το παλιό κτίριο στο καινούργιο έχεις την αίσθηση ότι μπαίνεις σε μία «χρονοκάψουλα», η οποία σε μεταφέρει από τη δεκαετία του 1930-1940 σ’ αυτή του 1950-1960 και οι χώροι, σχεδιασμένοι από τον Βουρέκα, θυμίζουν μοντέρνο ξενοδοχείο εποχής και πιο συγκεκριμένα το Χίλτον, έργο του ιδίου αρχιτέκτονα. Παρ’ όλα αυτά, οι επεμβάσεις ήταν ήπιες και έτσι το αποτέλεσμα της σύνδεσης του παλιού με το καινούργιο χαρακτηρίζεται από μία αρμονία.

Οι δύο μικρές λίμνες, εκατέρωθεν του κεντρικού κλιμακοστασίου του ισογείου της οδού Σταδίου, με τα μπλε πλακάκια που φιλοτέχνησε ο Μόραλης και κατασκεύασε η Ελένη Βερναδάκη, είναι από τις ωραιότερες λεπτομέρειες της εισόδου και δίνουν ένα ιδιαίτερο χρώμα στον χώρο.

Οι χώροι όπου βρίσκεται το θησαυροφυλάκιο δεν είναι, για ευνόητους λόγους, προσβάσιμοι στο κοινό. Αρκούμαστε στην περιγραφή του κου Παναγάκη, «η πόρτα έχει φοβερό design, χρονολογίας 1933-1938. Πρέπει να μπήκε 2-3 χρόνια πριν τελειώσει το κτίριο. Υπάρχει μία φωτογραφία της, ελαφρώς αλλαγμένη, στον υπόγειο χώρο του μουσείου».

Σ’ όλο το κτίριο, παλιό και καινούργιο, επικρατεί μία αρχοντιά και μία ποιότητα, χωρίς τίποτα να είναι κραυγαλέο ή υπερβολικό. Χαίρεσαι να περπατάς στους διαδρόμους και πραγματικά θεωρούνται τυχεροί όλοι όσοι εργάζονται μέσα σ’ αυτό το μοναδικό περιβάλλον.

Και βγαίνοντας από αυτό το καταπληκτικό κτίριο και με κατεύθυνση προς το Σύνταγμα, μία μαρμάρινη ταμπέλα στον τοίχο (Πανεπιστημίου & Ομήρου), εγχάρακτη αναφορά στην εκτέλεση τριών επονιτών από τους Γερμανούς στις 22/7/1943 κατά τη διάρκεια ενός μεγαλειώδους συλλαλητηρίου κατά της απόφασης επέκτασης της βουλγαρικής κατοχής στη Μακεδονία, ένα ακόμη σημάδι της μεγάλης ιστορίας του κτιρίου, επιβλητικού τοπόσημου της Αθήνας.

---

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Καρδαμίτση-Αδάμη Μάρω, Τράπεζα της Ελλάδος. Τα κτίρια, εκδ. Τράπεζα της Ελλάδος.
2. Ενημερωτικό υλικό από το Κέντρο Πολιτισμού Έρευνας & Τεκμηρίωσης, Μουσείο.
3. Ενημερωτικό υλικό από το Κέντρο Πολιτισμού Έρευνας & Τεκμηρίωσης, Η συλλογή Έργων Τέχνης
4. Ενημερωτικό υλικό από το Κέντρο Πολιτισμού Έρευνας & Τεκμηρίωσης, Ιστορικό Αρχείο.
5. Ενημερωτικό υλικό από το Κέντρο Πολιτισμού Έρευνας & Τεκμηρίωσης, Βιβλιοθήκη

Πολλές πληροφορίες δόθηκαν κατά την διάρκεια της συζήτησης και ξενάγησης από τον διευθυντή του Κέντρου Πολιτισμού Έρευνας και Τεκμηρίωσης, κο Παναγάκη και τον Σύμβουλο Τύπου & Επικοινωνίας, κο Σ. Φράγκο.

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

www.bankofgreece.gr/Pages/el/Bank/default.aspx

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ

• Όλες οι φωτογραφίες των έργων τέχνης προέρχονται από το φωτογραφικό αρχείο της Τράπεζας της Ελλάδος.
• Οι φωτογραφίες των κτιρίων ζητήθηκαν από την Τράπεζα της Ελλάδος και οι λεζάντες αυτών προέρχονται από το βιβλίο της κας Καρδαμίτση-Αδάμη, «Τράπεζα της Ελλάδος. Τα Κτίρια».
• Οι φωτογραφίες από την εκδήλωση «Καταθέσεις Πολιτισμού» καθώς και αυτές από το Μουσείο, είναι της αρθρογράφου.