Πειραιάς: Τα σημαντικά τοπόσημα, τα κρυμμένα μυστικά, τα αρχαιολογικά αξιοθέατα
Στα «Γεωγραφικά» του Στράβωνα θα τον συναντήσουμε ως νησί που αργότερα ενώθηκε με την Αττική, μετά τις αποθέσεις του Κηφισού και λοιπών ρεμάτων της περιοχής – πιο σύγχρονες γεωλογικές μελέτες θα συμφωνήσουν με τον Έλληνα φιλόσοφο. Στην πτυχιακή εργασία της Νικολίνας Μωυφά με τίτλο «Εγκαταλελειμμένες - αδόμητες εκτάσεις στον Δήμο Πειραιά και Πολιτική Διαχείρισης» θα τον δούμε να περιγράφεται ως «η τρίτη πόλη της Ελλάδας, μετά την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη». «Πόρτο Λεόνε» στους παλιούς διεθνείς ναυτικούς χάρτες, «Λιμάνι του Δράκου» για τους ιστοριογράφους και χαρτογράφους της Τουρκοκρατίας, ΠΕΙΡΑΙΕΥΣ περήφανη ονομασία προέλευσης στα φτερά των πλοίων που μας πηγαίνουν κάθε καλοκαίρι στα νησιά ή κουβαλάνε εμπορεύματα σε ολόκληρο τον κόσμο.
Ο Πειραιάς είναι το μεγαλύτερο επίνειο της χώρας και ένα από τα μεγαλύτερα λιμάνια της Ευρώπης και του κόσμου όσον αφορά την κίνηση εμπορευματοκιβωτίων και επιβατών. Δεν είναι όμως μόνο αυτό. Γύρω από τον σύγχρονο Πειραιά απλώνεται ένα πολύβουο και δαιδαλώδες αστικό κέντρο με μια εκπληκτική ποικιλία ερεθισμάτων για όλες τις αισθήσεις, με ήχους και γεύσεις και θορύβους και μυρωδιές. Γεμάτο σπίτια και γειτονιές κάθε χρώματος, από τα εντυπωσιακά κτίρια του Τσίλερ μέχρι τις εργατικές κατοικίες της Παλιάς Κοκκινιάς, με τοπόσημα που «φωνάζουν» δεκαετίες ιστορίας, από το σιλό μέχρι το Δημοτικό Θέατρο, με μέρη και εμπειρίες που αντέχουν στον χρόνο, από την Ιχθυόσκαλα του Κερατσινίου μέχρι την κεντρική αγορά του Πειραιά.
Τα τοπόσημα του Πειραιά
Παρά θιν’ αλός: Από τη Μαρίνα Ζέας στο Μικρολίμανο
Ως επίνειο και λιμάνι, ο Πειραιάς συνδέει αυτόματα την αίσθηση της θάλασσας και ό,τι αυτή συνεπάγεται. Με τα δύο από τα τρία φυσικά λιμάνια του να έχουν μεταμορφωθεί σε απόλυτους προορισμούς για all-day και all-night βόλτες, ο Πειραιάς προσφέρει μια απολαυστική περαντζάδα διαρκείας, μήκους 4-5 χιλιομέτρων, που ενώνει την ιστιοπλοϊκή καρδιά της πόλης στο Πασαλιμάνι με το κοσμοπολίτικο Μικρολίμανο και την Ακτή Μουτσοπούλου με την Ακτή Δηλαβέρη. Τα cocktail bars που βρίσκονται πάνω από τη μαρίνα Ζέας, μία από τις μεγαλύτερες μαρίνες της χώρας, συνομιλούν με τα εστιατόρια του Μικρολίμανου που ειδικεύονται στα θαλασσινά ανταλλάσσοντας εντυπώσεις, εμπειρίες και πληθυσμούς τουριστών, αλλά και ντόπιων. Κάπου στη μέση, η περίφημη πλαζ «Βοτσαλάκια» στη σκιά της Καστέλλας ανεξαρτήτως εποχής χαρίζει δροσιά στους κατοίκους του Πειραιά. Και όλον τον χρόνο, μαζί με τα πέριξ βραχάκια, λειτουργεί ως ιδανικό σκηνικό για πάσης φύσεως ραντεβού και μοναχικές ονειροπολήσεις.
Αθλοπαιδιές δίπλα στη θάλασσα
Κάτι ακόμα που μπορείς να κάνεις δίπλα στη θάλασσα στον Πειραιά –εκτός από το να πιεις το ποτό σου ή να κάνεις τη βόλτα σου– είναι να αθληθείς. Για την ακρίβεια, αυτή η ευνοϊκή γειτνίαση με το νερό κοσμεί την περιοχή με μερικές από τις ομορφότερες και πιο γραφικές αθλητικές εγκαταστάσεις – κι ας φλερτάρουν μερικές φορές με την πλήρη παρακμή περιμένοντας υπομονετικά στην ουρά της ανάπλασης. Από τις ναυταθλητικές εγκαταστάσεις του Ολυμπιακού στο Πασαλιμάνι (ιδιαίτερα δημοφιλείς στους λάτρεις της κωπηλασίας) μέχρι το ανακαινισμένο ανοιχτό γήπεδο μπάσκετ του Πορφύρα στη Φρεαττύδα κι από το Δημοτικό Κολυμβητήριο Πειραιάστα Βοτσαλάκια μέχρι τα παραπλήσια γήπεδα τένις, ο Πειραιάς προσφέρει την ευκαιρία σε όλους να αθληθούν χαζεύοντας τη θάλασσα.
Μια σπηλιά στη μέση του Πειραιά, που κάποτε λειτούργησε ως ένα ιδιότυπο speakeasy; Ναι, υπάρχει και είναι ένα από τα πιο γνωστά «άγνωστα» μυστικά του Πειραιά. Άλλος ένας λόγος να κάνει στάση στα Βοτσαλάκια όποιος είναι πρόθυμος να φανταστεί αλλοτινά φεγγαρόλουστα γλέντια σε ένα κέντρο λαξευμένο από τη φύση. Το «Σηράγγιο» είναι μια υπόγεια δίοδος – φυσικό σπήλαιο στη βραχώδη ακτή της ανατολικής πλευράς της Καστέλλας, με το αρχαιολογικό ενδιαφέρον γύρω του να ανάγεται μέχρι τους προϊστορικούς Μινύες. Γνωστή και ως «σπηλιά του Παρασκευά» από το όνομα του ιδιοκτήτη της ταβέρνας που βρισκόταν εκεί απ’ όπου παρέλασαν όλα τα μεγάλα ονόματα της ελληνικής νύχτας των ‘60s –από τον Μανώλη Χιώτη και τη Μαίρη Λίντα μέχρι τον Γρηγόρη Μπιθικώτση– έως το 1968, όταν σταμάτησε να λειτουργεί.
Μπορεί ο Πειραιάς να είναι το ναυτικό επίκεντρο της χώρας και το μεγαλύτερο λιμάνι της, αλλά κατέχει σημαντική θέση και στη σιδηροδρομική της ιστορία. Το εμβληματικό, πέτρινο κτίριο του παλιού σιδηροδρομικού σταθμού του Πειραιά στα όρια του λιμανιού, δίπλα από τον ναό του Αγίου Διονυσίου, χαρακτηρισμένο από το 2004 ως μνημείο από το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων, πρωταγωνίστησε στο όραμα του Χαρίλαου Τρικούπη για τη σιδηροδρομική σύνδεση Ελλάδας – Ευρώπης. Και εξακολουθεί να ορθώνεται σήμερα ως ένα από τα σημαντικότερα ιστορικά και αρχιτεκτονικά τοπόσημα της περιοχής περιμένοντας να φιλοξενήσει τις δραστηριότητες πολιτισμού και αναψυχής που σχεδιάζει ο Δήμος Πειραιά (μεταξύ άλλων ένα μουσείο - «Σπίτι του Ρεμπέτικου»). Τη νέα του ζωή περιμένει και ένας άλλος σημαντικός χώρος για τη σιδηροδρομική ιστορία του Πειραιά και της Ελλάδας. Προκειται για το παλιό μηχανοστάσιο του Πειραιά, τη Ροτόντα, όπου «αναπαύονται» βαγόνια και αμαξοστοιχίες από το σιδηροδρομικό παρελθόν της χώρας.
Οι δρόμοι πίσω και γύρω από το λιμάνι του Πειραιά σχηματίζουν ρυτίδες και αυλάκια σε ένα πρόσωπο που, τα τελευταία χρόνια, έχει ξεκινήσει να ακροβατεί μεταξύ δύο όψεων και δύο εποχών. Από τη μία τα παλιά σπίτια, τα παρατημένα μικρομάγαζα και οι αποθήκες πίσω από τον Άγιο Διονύσιο όπου μετανάστες, λίγοι ξεχασμένοι κάτοικοι και κάποιοι νέοι, φιλόδοξοι εργολάβοι συναντιούνται καθημερινά σε ένα σκηνικό βγαλμένο από παλιά ασπρόμαυρη ελληνική ταινία, που ίσως τα επόμενα χρόνια γίνει το νέο industrial φιλέτο μοντέρνων κατοικιών, γραφείων και πολυχώρων. Κι από την άλλη οι αποθήκες, που έχουν δει ήδη το έργο να συμβαίνει και να αποκτούν το νέο τους πρόσωπο – ωστόσο με τον απαραίτητο σεβασμό στην αρχιτεκτονική τους ιστορία. Μέρη όπως ο εντυπωσιακός εκθεσιακός χώρος του Piree στην Κάστορος ή το γειτονικό hidden gem wine bar του Γιάννη Καϋμενάκη, είναι καλά παραδείγματα για το πώς μια παλιά βιομηχανική και βιοτεχνική ζώνη μπορεί να αποκτήσει νέα ζωή χωρίς να αλλοιωθεί ανεπιστρεπτί – αρκεί να υπάρξουν οι δικλείδες ασφαλείας που θα επιτρέψουν την τήρηση ενός άριστου μέτρου και τη διατήρηση της ιστορικής γοητείας των δρόμων «πίσω απ’ το λιμάνι».
Πύργος Πειραιά: Ένα τοπόσημο της νέας εποχής
Σε επόμενα κεφάλαια της αρχιτεκτονικής ιστορίας, πλησιάζοντας πια στην αυγή της νέας χιλιετίας, συναντάμε τη δεύτερη αιχμή της πρωτεύουσας στην προσπάθειά της να προσεγγίσει τα ουρανοξυστικά πρότυπα των δυτικών μητροπόλεων: τον 84 μέτρων ύψους Πύργο του Πειραιά, συγγενή του Πύργου των Αθηνών, γνωστόν και ως Εμποροναυτιλιακό Κέντρο Πειραιά. Έχοντας ζήσει διάφορες «περιπέτειες» και μένοντας για χρόνια αναξιοποίητος, ένας πραγματικός «Κοιμώμενος Γίγαντας» πάνω από το λιμάνι, ο Πύργος Πειραιά ανανεώνεται με την πραγματοποίηση των έργων αναβάθμισης, ανακατασκευής και εκμετάλλευσής του, που εκκίνησαν την περίοδο 2019 – 2020 και έχουν αρχίσει να αποδίδουν φέτος τους πρώτους τους καρπούς. Ένα τοπόσημο της νέας εποχής, το πρώτο πράγμα που αντικρίζει όποιος αποβιβάζεται στο λιμάνι του Πειραιά, έχει ξαναζωντανέψει και περιμένει τους νέους ενοίκους του.
Πύργος Πειραιά
Ακτή Βασιλειάδη: Ένας νέος μουσειακός προορισμός
Στη βόρεια άκρη του προλιμένα του Πειραιά, στα όρια της περιοχής της Δραπετσώνας, απλώνεται η Ακτή Βασιλειάδη. Τη σημαδεύει, από τη δεκαετία του ’30, ένα από τα πιο σημαντικά μνημεία της βιομηχανικής κληρονομιάς του Πειραιά –το σιλό δημητριακών με τον χαρακτηριστικό πύργο ρολόι– το οποίο σήμερα κοσμείται από το εντυπωσιακό graffiti των Apset και Same84. Το Σιλό φύλαξε για χρόνια τις βιομηχανικές Θερμοπύλες του Πειραιά και στη νέα του εποχή θα ανταμειφθεί με έναν συμβολικό ρόλο στον μουσειακό χάρτη που θα διαμορφωθεί γύρω του με το Μουσείο Ενιάλιων Αρχαιοτήτων που πρόκειται να ανεγερθεί στην περιοχή. Πρόκειται για ένα φιλόδοξο project με εγκαταστάσεις σχεδόν 14 στρεμμάτων που θα περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων βιβλιοθήκη, αμφιθέατρο και αίθουσες πολυμέσων. Έναν χάρτη, τον οποίο συμπληρώνει το Πλωτό Ναυτικό Μουσείο του SS Hellas Liberty – ένα από τα τρία τελευταία εναπομείναντα πλοία τύπου Liberty στον κόσμο.
Δημοτικό Θέατρο Πειραιά: Ένας κόμβος πολιτισμού
Δεν μπορεί να μιλήσει κανείς για τον σύγχρονο Πειραιά χωρίς να αφιερώσει ένα ξεχωριστό κεφάλαιο στον σημαντικότερο πολιτιστικό του κόμβο, που έχει γράψει χρυσό success story αποκατάστασης και επαναλειτουργίας. Το εμβληματικό νεοκλασικό κτίριο τουΔημοτικού Θεάτρου Πειραιά, έργο του αρχιτέκτονα Ιωάννη Λαζαρίμου από το 1884, ανακηρυγμένο ως προστατευόμενο μνημείο από το 1980, γεφυρώνει αιώνες ιστορίας και καλλιτεχνικής δημιουργίας. Ο αρχαίος ναός του Διονύσου (όπως μαρτυρούν τα αρχαιολογικά ευρήματα που ήρθαν στο φως κατά την ανέγερσή του) έδωσε τη θέση του σε μια αριστουργηματική μπαρόκ σκηνή –ένα από τα ελάχιστα σωζόμενα δείγματα αυτήν τη στιγμή στην Ευρώπη– πάνω στην οποία περπάτησαν και δημιούργησαν ο Δημήτρης Ροντήρης και ο Μιχάλης Κουνελάκης, ο Αιμίλιος Βεάκης και ο Μάνος Κατράκης, η Κυβέλη και ο Δημήτρης Χορν.
Σήμερα, μετά την απόλυτα επιτυχημένη αποκατάστασή του, το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά αποτελεί ένα πραγματικό στολίδι για την πόλη συνεχίζοντας να παντρεύει την ιστορία με την τέχνη και να δίνει στον Πειραιά τις πολιτιστικές ανάσες που έχει ανάγκη: με σπουδαίες παραστάσεις από κορυφαίους δημιουργούς της Ελλάδας και του εξωτερικού, με παράλληλες εκθέσεις και δράσεις, με το ιστορικό, εντυπωσιακό φουαγιέ του σε πλήρη λειτουργία και άνθηση, με την εμβληματική πλατεία του στην οποία πια κουμάντο κάνουν τα πιτσιρίκια με τα skateboards τους. Κόμβος πολιτισμού και ανθρώπων, ανθρώπων και πολιτισμού.
