Η νυχτερινή Λεωφόρος Αλεξάνδρας βυθίζεται κάτω από την γκρίζα σκιά του γηπέδου του Παναθηναϊκού. Οι πολυκαιρισμένες λινάτσες και τα «πράσινα» graffiti δεν στέκονται ικανά να καλύψουν τα δύσμορφα μπετά που χάσκουν απ’ όλες τις ορατές πλευρές του. Το αιωνόβιο γήπεδο «Απόστολος Νικολαΐδης» καταρρέει. Κι όμως, αυτό πρόκειται να αλλάξει.
Η άδεια για την ανάπλασή του έχει μόλις κατατεθεί, ώστε μέσα στους επόμενους 18 μήνες, η όψη όσο και το εσωτερικό του θα λειτουργούν κάτω από μια εντυπωσιακή μεταλλική μάσκα – ένα εγχείρημα ολικής μεταμόρφωσης του γηπέδου. Οι αρχιτέκτονες που υπογράφουν το έργο, Ανδρέας Κούρκουλας και Μαρία Κοκκίνου, το περιγράφουν με τον ήπιο όρο του «φορέματος ενός ρούχου» στο υφιστάμενο κέλυφος. Η παρέμβασή τους όμως θα είναι καταλυτική για την ανάδειξη του κτιρίου. Το έργο, όπως εξηγούν, ορίζεται από μια εξωτερική επένδυση με υλικό λαμαρίνας (ντε πλουαγιέ) το οποίο θα ντύσει, σε μικρή απόσταση από τους τοίχους, όλο το οικοδόμημα. Το πλέγμα, που θα ενισχύει και τη στατικότητα της παλιάς κατασκευής (η οποία έχει χτιστεί σε διάφορες φάσεις κι από διάφορα υλικά), θα φωτιστεί εσωτερικά, δίνοντας μια εντελώς νέα εικόνα βάθους και οργάνωσης για το γήπεδο.
Επιπλέον θέσεις
Στο εσωτερικό του η αναβάθμιση περιλαμβάνει την προσθήκη κερκίδων 5.000 θέσεων –ισόποσα μοιρασμένες από το μέτωπο της Αλεξάνδρας και της οδού Τσόχα, αυξάνοντας τη χωρητικότητα σε 20.000 θεατές–, τη δημιουργία πύργων που θα φιλοξενούν σουίτες ιδιωτικής παρακολούθησης των αγώνων και δύο στεγάστρων επενδυμένων με ειδική μεμβράνη που φωτισμένα θα προκαλούν διάθλαση προς τα πάνω, άρα και άλλη θέαση του γηπέδου από ψηλά. Ο εκσυχρονισμός του γηπέδου θα ολοκληρωθεί με την αντικατάσταση όλων των παλαιών καθισμάτων, την ανακαίνιση των αποδυτηρίων, των μπαρ, των υπόγειων χώρων προπόνησης και με τη δημιουργία ενός πολυτελούς εστιατορίου προς την υπερυψωμένη πλευρά της Αλεξάνδρας, με θέα προς τον Λυκαβηττό.
Οι υψηλές ενεργειακές απαιτήσεις του θα καλυφθούν, σε μεγάλο βαθμό, από την εγκατάσταση φωτοβολταϊκών πάνελ στις, εκτεθειμένες στον ήλιο, επιφάνειες. Ο σχεδιασμός περιελάμβανε αρχικά και φύτευση του μεταλλικού ενδύματος του γηπέδου, προκειμένου να είναι ακόμα φιλικότερο προς την πόλη· ωστόσο ο διαρκής φόβος των επεισοδίων με τα οποία είναι συνδεδεμένα το ελληνικό ποδόσφαιρο, το αναχαίτισε. Το έργο πάντως παραμένει πολυπρισματικό. «Επιδιώκουμε το γήπεδο του Παναθηναϊκού να αντιστρέψει τα χαρακτηριστικά που έχει σήμερα και να μετατραπεί από μια ασυνέχεια στον αστικό ιστό σε κτίριο της καθημερινότητας. Να αξιοποιήσει όλα εκείνα τα δυναμικά στοιχεία που εκπροσωπεί ένα γήπεδο μέσα στην πόλη» εξηγούν οι δύο αρχιτέκτονες.
Η ανάπλαση του γραφείου Κούρκουλα - Κοκκίνου (σε συνεργασία με τον αρχιτέκτονα Νικόλα Παπλωματά, τον πολιτικό μηχανικό Μάνο Κυριαζή, το μηχανολόγο Παντελή Αργυρό και τον αρχιτέκτονα Δημήτρη Κορρέ από τη θέση συμβούλου του έργου) δεν έρχεται μόνο για να αποκαταστήσει την εικόνα του γηπέδου και τη σχέση του με το κρίσιμο δίπολο Αθήνα - φίλαθλοι, αλλά να συνομιλήσει με ένα στοίχημα για κάθε σύγχρονο αστικό κέντρο: την επανάχρηση. Η κλίμακα του έργου όσο και η ιστορικότητα του κτιρίου επαναφέρουν την, ξεχασμένη στην Αθήνα της οικονομικής ύφεσης, συζήτηση για την «ανακύκλωση» του χτισμένου υλικού της. «Η κρίση μάς αναγκάζει να ξαναδούμε αυτή τη λύση γιατί μέχρι πριν από λίγα χρόνια γκρεμίζαμε ή εγκαταλείπαμε κτίρια για να φτιάξουμε κάτι άλλο. Η αντιμετώπιση αυτή γύρω από το καινούργιο πρέπει να τελειώσει» εισηγείται ο κ. Κούρκουλας.
Η πρακτική της επανάχρησης
Το, προ δεκαετίας, σχέδιο της διπλής ανάπλασης –που προέβλεπε την κατεδάφιση του γηπέδου «Απόστολος Νικολαΐδης» και τη δημιουργία ενός πάρκου στη θέση του σε συνδυασμό με την ανέγερση νέας ποδοσφαιρικής έδρας για τον ΠΑΟ στην περιοχή του Βοτανικού– έχει από καιρό «παγώσει». Για τη διοίκηση του Παναθηναϊκού, σύμφωνα με το διευθυντή επικοινωνίας του Σταμάτη Γαρρή, η λύση αυτή φαντάζει ουτοπική για οικονομικούς λόγους που αφορούν στον Σύλλογο μα και στη χώρα ολόκληρη. Ο προϋπολογισμός 60-70 εκατομμυρίων ευρώ που απαιτεί ένα τέτοιο έργο το καθιστά αυτομάτως ανέφικτο, με την ομάδα να προσανατολίζεται στη διαφύλαξη της έδρας της στη «Λεωφόρο» ως τόπο ιστορικής και συναισθηματικής αξίας. Προς το παρόν, έχει εξασφαλίσει τη χρήση της για τα επόμενα πέντε χρόνια. «Το γήπεδο φέρει ανεπίσημα το όνομα ενός δρόμου της πόλης, είναι η Λεωφόρος. Έχει δώσει χαρακτήρα σ’ έναν οδικό άξονα, είναι η κορύφωσή του. Συμβαίνει εκεί μια πύκνωση γεγονότων και συναισθημάτων που δεν είναι καθόλου ασήμαντη για το συλλογικό υποσυνείδητο της πόλης, λειτουργεί ως τοπόσημο. Και η Αθήνα έχει ανάγκη από τέτοια τοπόσημα και αστικούς πυκνωτές, στοιχεία σταθερά που τη βοηθούν να παραμένει αναγνωρίσιμη μέσα στο χρόνο – αλλιώς η πόλη, η κάθε πόλη, θα ήταν ένα ακατανόητο σύνολο» συνηγορεί ο Ανδρέας Κούρκουλας.
Η πρακτική της επανάχρησης έχει επανέλθει στην αρχιτεκτονική εμπειρία της Δύσης, ακόμα και για τις αθλητικές χωροθετήσεις που στο παρελθόν δεν θεωρούνταν συμβατές με τον αστικό ιστό. «Αυτό έχει ανατραπεί πια» παρατηρούν οι υπεύθυνοι αρχιτέκτονες του έργου. «Όλα τα σχέδια στις μεγάλες πόλεις της Ευρώπης και της Αμερικής προβλέπουν τη βελτίωση ή την άρδην τροποποίηση των γηπέδων σε εξωστρεφείς οργανισμούς. Τα γήπεδα ενεργοποιούν θετικά μια περιοχή, είναι κτίρια πολυλειτουργικά και ζωντανεύουν την πόλη χωρίς να την παραλύουν. Ειδικά το γήπεδο του ΠΑΟ είναι ευνοημένο ως προς αυτό γιατί βρίσκεται σε κόμβο μέσων μαζικής μεταφοράς ώστε η χρήση του αυτοκινήτου να καθίσταται περιττή».
Βασισμένοι στη διαδεδομένη εφαρμογή ότι τα γήπεδα ταυτίζονται με παράλληλες χρήσεις - εμπορικές δραστηριότητες για όλο το 24ωρο, ξενοδοχειακές μονάδες ακόμα και κατοικίες ενσωματωμένες στο κέλυφός τους – ο Ανδρέας Κούρκουλας και η Μαρία Κοκκίνου δρομολογούν την, σε δεύτερη φάση, κατασκευή εμπορικών χρήσεων στο μέτωπο της Λεωφόρου ώστε το γήπεδο «να αποκτήσει πόρτες και “στόματα” προς την πόλη».
Ο Δήμος Αθηναίων πάλι, ως ιδιοκτήτης του χώρου, έχει διαφορετική άποψη. Χωρίς φυσικά να απειλεί την έδρα του Παναθηναϊκού –αφού ύστερα και από απόφαση του Συμβουλίου Επικρατείας η εξασφάλιση νέας προηγείται της όποιας μετακόμισης– και δηλώνοντας πως θα διευκολύνει την ανασκευή του υφιστάμενου με κάθε τρόπο, δεν παραλείπει να επισημάνει πως η περιοχή των Αμπελοκήπων δεν είναι κατάλληλη για μια τέτοια χρήση. Προτάσσοντας δε και την αναγκαιότητα των ελεύθερων χώρων σε μια πυκνοδομημένη αστική ζώνη, όπως αυτή.
Το επιχείρημα βεβαίως αντικρούουν οι αρχιτέκτονες του έργου, παραπέμποντας στην ανεκμετάλλευτη νεκρή ζώνη πίσω από το γήπεδο του Παναθηναϊκού που φτάνει ως τον περιφερειακό του Λυκαβηττού και την «πλάτη» της Αμερικανικής Πρεσβείας. «Πρόκειται για μια τεράστια έκταση γεμάτη παραπήγματα και χωματόδρομους, μια κατάσταση no man’s land, με ασαφές ιδιοκτησιακό καθεστώς, με το οποίο δεν έχει ασχοληθεί κανείς. Θα μπορούσε όμως να αξιοποιηθεί, να ξεμπλοκάρουν οι όποιες χρήσεις υπάρχουν εκεί και να δημιουργηθεί ένα τεράστιο πάρκο, σε συνέχεια των κήπων των νοσοκομείων και του Μεγάρου Μουσικής. Φανταστείτε όλο αυτό το πράσινο να αποδοθεί στον κόσμο της Αθήνας. Αντί λοιπόν να σκεφτούμε πώς μπορεί ο Λυκαβηττός να “κατέβει” προς την πόλη –από τον οποίο σημειωτέον είναι αποκλεισμένοι οι κάτοικοι των Αμπελοκήπων– εστιάζουμε την προσοχή μας στο γήπεδο» επισημαίνει η κ. Κοκκίνου.
Οι αρχιτέκτονες μάλιστα προτείνουν να διατηρηθεί το παλιό οικοδόμημα μέσα από μια πιο ελαφριά αθλητική χρήση (για ερασιτεχνικές ομάδες και τα παιδιά του κέντρου) ακόμα κι αν, στο μέλλον, μεταφερθεί η έδρα του Παναθηναϊκού.
Το κόστος του έργου που, παρόλα αυτά, παίρνει μπροστά, υπολογίζεται στα 15-16 εκατομμύρια ευρώ και θα υλοποιηθεί σε δύο φάσεις. Ξεκινώντας από το προσεχές καλοκαίρι μέχρι και το τέλος του 2017 – συμβιβασμένο πάντα με τις αγωνιστικές υποχρεώσεις του Παναθηναϊκού στην Ελλάδα και το εξωτερικό.
16°
