Σαν ελληνικές ταινίες. Με τους εμπόρους και τους επαγγελματίες να τρέχουν να προλάβουν τις δουλειές τους, τις δεσποινίδες και τις κυρίες να κάνουν τα ψώνια και τη βόλτα τους, σχηματίζοντας όλοι μαζί μικρές, ετερόκλητες αθηναϊκές κοινωνίες. Άλλες γυαλιστερές και μοντέρνες σαν πανάκριβα καλοσυσκευασμένα δώρα και άλλες παρηκμασμένες και αφημένες στην τύχη τους, οι στοές των Αθηνών ακολουθούν την εξέλιξη της πόλης και των ανθρώπων της. Και όπως συμβαίνει με όλες τις ιστορίες, κάποιες έχουν happy end και κάποιες άλλες όχι...
Περαστικός από το κέντρο
«Καλησπέρα. Ξύρισμα». «Καθίστε. Θέλετε κάτι να πιείτε»; Μπροστά ένα τασάκι και δύο σουβέρ από το κατάστημα μπαρ «Κούκλος» (Πατήσια), για όσους θέλουν να καπνίζουν και να πίνουν τον καφέ τους την ώρα που ο Αιμίλιος Καρουσιώτης θα επιμελείται το κούρεμά τους. Μάστορας ο Αιμίλιος, έμαθε τη δουλειά δίπλα στον πατέρα του, ο οποίος άνοιξε το κουρείο του το 1972 σε αυτήν εδώ τη στοά, στο Μέγαρο Αγίου Κωνσταντίνου 12, που κατασκευάστηκε το 1957. Μασάζ με ζεστό νερό για να μαλακώσουν τα γένια, αριστοτεχνικό άπλωμα της σαπουνάδας με το πινέλο, το ξυράφι στο χέρι και ο Αιμίλιος διηγείται: «Από παιδάκι είμαι εδώ.
Αλλά οι δουλειές δεν πάνε και τόσο καλά. Οι άνθρωποι αποφεύγουν να έρχονται στην Ομόνοια, ειδικά μετά τις 4. Εγώ δουλεύω σχεδόν αποκλειστικά με πελάτες μου, πολύ σπάνια θα μπει κάποιος τυχαία». Η στοά, εκτός του κουρείου στεγάζει δύο καφενεδάκια, ένα τυπογραφείο, ένα γραφείο ταξιδίων και στους ορόφους του Μεγάρου φιλοξενούνται τα γραφεία δικηγόρων και συμβολαιογράφων, η εφημερίδα «Αυγή», το Σπίτι του Ηθοποιού, η Ομοσπονδία Πινγκ Πονγκ. «Εδώ είμαστε μια μικρή γειτονιά» λέει ο θυρωρός Φώτης Σιδηρόπουλος. «Κάνουμε τα αστεία μας, νοιαζόμαστε ο ένας για τον άλλον».
Παλιότερα, λέει, πριν τη δεκαετία του ’80, στα διαμερίσματα των 85 τ.μ. του Μεγάρου που βρίσκονται στους πάνω ορόφους, ζούσαν οικογένειες με τις υπηρεσίες τους. Αιμίλιος: «Τη φαβορίτα;». «Άσ’ τη μέχρι λίγο κάτω από το αυτί». «Εντάξει. Έτοιμος να κυκλοφορήσεις». Με πασπάλισε με κολόνια Μενούνος, με χαιρέτισε με μια αυθεντική λαϊκή χειραψία, 5 ευρώ το ξύρισμα. Μύριζα φρέσκο λεμόνι 50 μέτρα από την Ομόνοια.
«Η πόλη των Αθηνών», λέει η αρχιτέκτονας Μαρία Θεοδώρου, μέλος της ομάδας SARCHA (School of Architecture 4 All), «είδε τις πρώτες της στοές να εντάσσονται στον ιστό της τα τελευταία χρόνια του 18ου αιώνα, ακολουθώντας το παράδειγμα άλλων ευρωπαϊκών μεγαλουπόλεων, όπως του Παρισιού και του Λονδίνου». Από τότε έως και σήμερα, στην Αθήνα και αλλού, οι στοές είχαν ένα σκοπό: να δημιουργήσουν έναν προστατευμένο χώρο που θα εξυπηρετήσει αφενός το εμπόριο και αφετέρου «την αναζήτηση της απόλαυσης στην πόλη, μέσω περιπάτων και άλλων ευχάριστων ψυχαγωγιών», όπως αναφέρει ο Walter Benjamin στο βιβλίο του «The Arcades Project», που άρχισε να γράφει το 1834 και δεν ολοκλήρωσε ποτέ.
«Μαύρο;» «Δεν θέλω, φίλε». Αλλά επέμενε. Φαίνεται ότι σε λίγους αρέσει να κοντοστέκονται στην Ομόνοια. Στην Πατησίων 5 βρίσκεται η είσοδος της Στοάς Τρικούπη, που βγάζει κατευθείαν στην Ομόνοια. Εδώ έμενε κάποτε ο Τρικούπης. Τη λένε και στοά της Πείνας, από τα πολλά φαγάδικα που βρίσκονταν εδώ, αλλά σήμερα έχει μείνει μόνο ένα, και στοά Πιγκουίνου, από το σουβλατζίδικο που κι αυτό έχει κλείσει. Ο Παντελής διαφημίζει ότι μπορεί να επισκευάσει τακούνι σε 5 λεπτά και τα βάζει με τους χρήστες, με τους άστεγους και με τους άστεγους-χρήστες. «Με το που κλείσουν οι δημόσιες υπηρεσίες», λέει, «δεν περνάει κανείς. Φοβούνται». «Εσύ δεν φοβάσαι»; «20 χρόνια είμαι εδώ». Απέναντι, στη βάση της Σταδίου, βρίσκεται η μία είσοδος της Στοάς Ειρηνοδικείου, που βγάζει στη Λυκούργου 10. Πλήρης εγκατάλειψη. Το 90% των καταστημάτων που βρίσκονταν εδώ έφυγαν, λόγω της απόφασης να αναπαλαιωθεί η στοά, απόφαση που στο μεταξύ κόλλησε στην οικονομική κρίση.
Η εντυπωσιακά αφημένη στην τύχη της Στοά Ειρηνοδικείου.
Η μεταφορά του Ειρηνοδικείου τον Σεπτέμβριο του 2010 έδωσε το τελειωτικό χτύπημα και σήμερα, στην πάλαι ποτέ «καρδιά» της Αθήνας, δύο τσαγκάρηδες, ένας τύπος με καφετέρια, ένας χρυσοχόος κι ένας τυροπιτάς απέμειναν να καπνίζουν. Θα είχαν φύγει κι αυτοί αν, στο μεταξύ, δεν είχε ληφθεί η απόφαση η στοά να κλείνει με σιδεριές το απόγευμα, εξέλιξη που μετέφερε την πιάτσα κάπου αλλού. Ένας άνθρωπος εδώ, που εργάζεται και κινείται στα πέριξ της Ομόνοιας 50 χρόνια, διστάζει να πει επώνυμα ότι «αφού η αναπαλαίωση της στοάς δεν πρόκειται να γίνει άμεσα, γιατί να μη νοικιαστούν σε καλές τιμές τα κλειστά καταστήματα, να βγάλει το κράτος κάποια χρήματα και παράλληλα να αποκτήσει και πάλι η στοά λίγη ζωή;». Ύστερα από μια ολόκληρη ζωή φοβάται περισσότερο τις κρατικές υπηρεσίες στις οποίες ανήκουν τα πάντα στη στοά, παρά τη σημερινή εικόνα της περιοχής.
Γεράνι
Έμποροι, μεσοαστοί, βιοτέχνες, ένα πλήθος ανθρώπων να τριγυρίζει, να εργάζεται και να ζει στις περισσότερες από 50 εγκάρσιες στοές (έτσι λέγονται αυτές που είναι κάθετες στο δρόμο, είτε είναι διαμπερείς είτε όχι) της περιοχής του Γερανίου, η οποία περικλείεται από την Ομόνοια και τις οδούς Αθηνάς, Ευριπίδου, Επικούρου και Πειραιώς. Παλιές ελληνικές ταινίες γυρίστηκαν εδώ, χιλιάδες εσωτερικοί μετανάστες βρήκαν το καταφύγιό τους στις δεκαετίες του ’50 και του ’60, μια ολοζώντανη ανθρώπινη κυψέλη που σήμερα αποτελεί τον ορισμό της υποβάθμισης.
Η ομάδα SARCHA ολοκλήρωσε το 2010 μια μεγάλη μελέτη για την περιοχή και η Μαρία Θεοδώρου λέει για τις στοές της: «Οι περισσότερες είναι κλειστές ακόμα και την ημέρα, κλειδωμένες, δεν υπάρχει πρόσβαση σε αυτές. Και πολλές φορές χρησιμοποιούνται για παράνομες δραστηριότητες, ως χώροι αποθήκευσης ειδών παραεμπορίου. Είδα με τα μάτια μου να πωλούνται ακόμα και κλοπιμαία». Σχεδόν όλες, πλην ελαχίστων. Όπως η στοά που βρίσκεται στη Σοφοκλέους 47 και βγάζει στην πλατεία Θεάτρου. Εδώ, όπου στα τέλη της δεκαετίας του ’90 είχε τα γραφεία της η εφημερίδα «Αθηναϊκή» και του ’80 η λέσχη φίλων Παναθηναϊκού Green Cockney Club - Θύρα 13, οι επιγραφές είναι πολύχρωμες, γραμμένες στα ινδικά, τα πακιστανικά, τα μπαγκλαντεζιανά, οι φυσιογνωμίες εξωτικές, οι μυρωδιές ερεθιστικές. Θα μπορούσε να λέγεται και στοά Βαβέλ.
Βιτρίνες, ενοικιάζονται, κάπνα
Έμοιαζε με Γιαπωνέζο και έβγαζε φωτογραφίες. Μεταξύ της Πανεπιστημίου και της Σταδίου, ανάμεσα στις οδούς Αρσάκη και Πεσμαζόγλου, στη Στοά Αρσακείου. Ολοκληρωμένη το 1907 από τον αρχιτέκτονα Ερνέστο Τσίλερ, η στοά εντυπωσιάζει με τη γυάλινη οροφή της, στο κέντρο της οποίας διαμορφώνεται ένας επίσης γυάλινος θόλος, ο οποίος αφήνει το φως να διαχέεται στο χώρο.
Η γειτονιά, μαζί και οι στοές, αλλάζει όσο ανεβαίνει κανείς από την Ομόνοια προς το Σύνταγμα. Η πολυτελής Στοά Σπυρομήλιου, City Link σήμερα (δες κεντρική φωτό), ανακαινισμένη από το γραφείο του Γιάννη Κίζη, με ένα καταπληκτικό γυάλινο αίθριο σου δίνει την αίσθηση ότι έχεις μεταφερθεί σε μια μεγαλούπολη της δυτικής Ευρώπης. Όπως και η πρότυπη ακόμα και για τα ευρωπαϊκά δεδομένα Στοά του Βιβλίου (Πεσμαζόγλου 5), η οποία ιδρύθηκε το 1996 από τη Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία. Είναι οι «καλές» στοές της πόλης, οι «βιτρίνες» της. Τέτοιες ήταν και οι στοές Πεσμαζόγλου (Πανεπιστημίου 39), Νικολούδη (Πανεπιστημίου 41), Κοραή, στην ομώνυμη πλατεία, η Στοά Atrium, που ενώνει τη Χαριλάου Τρικούπη με την Ιπποκράτους, αλλά «βγάζει» και στην Πανεπιστημίου, μέχρι το βράδυ της 12ης Φεβρουαρίου, τη νύχτα «της φωτιάς». Δυο μήνες μετά δεν έχουν ακόμα συνέλθει.
Στοά Κοραή. Ένα «κέντρο» μες στο κέντρο της πόλης.
Στη στοά Πεσμαζόγλου ο Νίκος Ξυλούρης άνοιξε το 1978 ένα δισκοπωλείο, το οποίο σήμερα κρατάει ο γιος του, ο Γιώργος, χαρίζοντάς του τη φήμη του πιο ενημερωμένου δισκοπωλείου έντεχνης και παραδοσιακής μουσικής. Σε αντίθεση με τα μισά καταστήματα της στοάς που κάηκαν ολοσχερώς, το δισκοπωλείο «Νίκος Ξυλούρης» άντεξε. «Καταστράφηκαν από τη φωτιά οι τζαμαρίες και οι ταμπέλες, και το 1/4 των βιβλίων από την κάπνα. Είχαμε τα προβλήματα που αντιμετωπίζει όλη η Ελλάδα λόγω της κρίσης, αλλά αυτό ήρθε και μας ισοπέδωσε. Η στοά είναι εργοτάξιο, φτιάχνεται από την αρχή. Εμείς είμαστε ανοιχτοί, αλλά ποιος θα μπει μέσα όταν θα δει κόκκινες κορδέλες, σκαλωσιές, σκοτάδια; Ελπίζουμε μέχρι το Πάσχα να λειτουργήσει ξανά και να μπορέσουμε να δουλέψουμε» λέει ο Γιώργος Ξυλούρης. Στην ίδια ακριβώς κατάσταση βρίσκεται και η Στοά Νικολούδη, όπως και το Atrium, στην πλευρά της Χαριλάου Τρικούπη.
Στην άλλη της άκρη, που βγαίνει στην Πανεπιστημίου, εκεί που είναι πιο γνωστή ως Στοά Χατζηχρήστου, η καταστροφή δεν έφτασε και ο Τάκης Μπαγιάτης, ιδιοκτήτης του θεάτρου «Ορφέας», πρώην Χατζηχρήστου, θυμάται: «Ζήσαμε μεγάλες στιγμές δίπλα στον Χατζηχρήστο, έναν σπουδαίο τύπο κι έναν από τους καλύτερους Έλληνες κωμικούς ηθοποιούς. Εδώ που βρίσκεσαι και περπατάς έχει περάσει το σύμπαν του ελληνικού θεάτρου». Αναφέρει, μάλιστα, ότι το θέατρο γεμίζει σχεδόν σε κάθε παράσταση του μιούζικαλ «Η Παναγία των Παρισίων», που θα ανεβαίνει έως 8/4. Όμως η ίδια ευφορία δεν συναντάται και στα εμπορικά καταστήματα που βρίσκονται ακόμα και στις πιο αναγνωρίσιμες στοές της πόλης.
Ο Γιάννης Δεληγιάννης, ιδιοκτήτης του καταστήματος «Μεταξάς», με δερμάτινα είδη, βρίσκεται στη Στοά Αρσακείου από το 1985. «Έχω ζήσει τη στοά στις μεγάλες της δόξες. Ήταν αυτό που λέμε μαγαζί γωνία. Παραμένει πανέμορφη και, για εμένα, η καλύτερη της Αθήνας, υπάρχει όμως το γενικότερο πρόβλημα της οικονομίας. Η εμπορική κίνηση έχει πέσει δραματικά, τουλάχιστον κατά 50% από το 2009. Φανταστείτε ότι ακόμα κι εδώ θα βρείτε 4-5 ξενοίκιαστα μαγαζιά. Παραεμπόριο, έλλειψη ρευστού από τις τράπεζες, αδυναμία του κόσμου να καταναλώσει, δημιουργούν ένα εκρηκτικό πρόβλημα» λέει. Οι εξελίξεις δεν κάνουν διακρίσεις και το ντεκόρ, ακόμα και στις «γυαλιστερές» στοές, αρχίζει να γίνεται κίτρινο. Στο χρώμα των «Ενοικιάζεται».
Η πρώτη στοά της σύγχρονης Αθήνας διασώζεται και σήμερα, αλλά θα χρειαστεί να την ψάξει κανείς προσεκτικά. Κατασκευάστηκε το 1883, βρίσκεται στην οδό Ερμού 54, δίπλα στη βυζαντινή εκκλησία της Καπνικαρέας, και πήρε το όνομά της από τον επιχειρηματία της εποχής Βασίλη Μελά.
Η αρχαία Στοά του Αττάλου, στην Αρχαία Αγορά, που χτίστηκε γύρω στο 150 π.Χ. από το βασιλιά της Περγάμου Άτταλο Β΄, αναστηλώθηκε μεταξύ 1953 και 1956 από την Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών. Φυσικά, «πρωτότυπα υλικά της» βρίσκονται μόνο στα θεμέλιά της.
Ερώτηση: Οι χώροι ενοικίασης σε στοές είναι πιο ακριβοί ή πιο φθηνοί; Απαντά ο μεσίτης Μπάμπης Ζεπίδης: «Δεν βλέπω γιατί ένα κατάστημα που βρίσκεται εντός στοάς να ενοικιάζεται πιο ακριβά από ένα που βρίσκεται σε πρόσοψη στην αντίστοιχη περιοχή. Μάλλον συμβαίνει το αντίθετο».
Ποτό σε στοές: Στην Αμπάριζα και στο Capu, στη Στοά Λέκκα, μεταξύ Κολοκοτρώνη & Καραγιώργη Σερβίας. Στο Bartesera, στη Στοά Πραξιτέλους (Κολοκοτρώνη 25). Στο Galaxy, στη Στοά Λαιμού, Σταδίου 10. Στο Black Bird, Κλεισόβης, Εξάρχεια, Στοά Πανταζόπουλου.
Οι ιδιαίτερες: Στοά Πειραιώς. Έχει την είσοδό της στην αρχή της Πειραιώς, στην Ομόνοια, και βγάζει στη Λυκούργου. Μπορείτε να βρείτε καταστήματα με πάμφθηνα γυαλιά ηλίου, καπέλα και ένα μικρό ουζερί. Στοά Κυπριακής Αγοράς. Με είσοδο από τη Σταδίου 39, είναι γεμάτη παραδοσιακά μαγαζάκια, κάποια εκ των οποίων ειδικεύονται στη συλλογή/πώληση γραμματοσήμων. Η πιο κρυφή, ίσως, στοά της πόλης είναι αυτή που βρίσκεται στο τέλος της μικρής οδού Ρόμβης και καταλήγει στην Ερμού 36. Η ιδιομορφία της είναι ότι στη μέση της υπάρχει μια πόρτα, η οποία λειτουργεί… αποτρεπτικά, αν και ευκολότατα ανοίγει και από τις δύο πλευρές, διευκολύνοντας τους διαβάτες.
Έχουμε φάει τόσες φάπες, τόση ανασφάλεια και πίεση πανταχόθεν, που αναζητάμε πια λίγη χαρά, λίγη χριστουγεννιάτικη τρέλα, λίγο τζέρτζελο, απ’ όπου κι αν προέρχεται
11°
