Οδηγός Πρακτικών Συμβουλών μετά από νόσηση από COVID-19

Η Εταιρεία Γενικής/ Οικογενειακής Ιατρικής Ελλάδος ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ ανέπτυξε τον Οδηγό Πρακτικών Συμβουλών με σκοπό την υποστήριξη της ανάρρωσης και την ενδυνάμωση, ατόμων που έχουν νοσήσει από COVID-19.

Ο Οδηγός μπορεί να προσφέρει πληροφορίες και στους επαγγελματίες υγείας στην Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας για να ενισχύσει το λειτούργημα τους στην ολοκληρωμένη φροντίδα του ατόμου και της οικογένειας στην κοινότητα. Οι πληροφορίες που παρέχει ο Οδηγός είναι βασισμένες σε σύγχρονες συστάσεις αναγνωρισμένων διεθνών και Ελληνικών επιστημονικών φορέων.

Γενική κατάσταση υγείας

Υπάρχουν κάποιες γενικές συστάσεις οι οποίες ισχύουν για όλες τις ιώσεις, τόσο κατά την διάρκεια της νόσου, όσο και στην ανάρρωση.

Εδώ θα αναφερθούμε λίγο πιο αναλυτικά σε τρεις βασικούς κανόνες βελτίωσης και διατήρησης της γενικής κατάστασης υγείας:

• Καλή διατροφή
• Καλή ενυδάτωση (λήψη υγρών)
• Καλή ξεκούραση

Η τήρηση αυτών των κανόνων είναι σημαντική για την ενίσχυση της αντοχής του ατόμου που ασθενεί και για την ομαλή επιστροφή στην φυσιολογική του λειτουργικότητα.

Από την άλλη, τα ακατάστατα γεύματα, ή έλλειψη των απαραιτήτων θρεπτικών στοιχείων, οι λίγες ώρες ξεκούρασης και η ανεπαρκής ενυδάτωση μπορούν να εξαντλήσουν το σώμα ακόμα περισσότερο.

Μη ξεχνάτε ότι η κινητοποίηση και η άσκηση βελτιώνουν γενικά την υγεία. Μαζί με την σωματική ενδυνάμωση, έχουν θετική επίδραση στο ανοσοποιητικό σύστημα, βελτιώνουν την εξέλιξη σοβαρών χρόνιων νοσημάτων (πχ Αρτηριακή Υπέρταση, Σακχαρώδης Διαβήτης, ΧΑΠ κοκ), βελτιώνουν τη διάθεση και τη λειτουργικότητα.

Καλή διατροφή

Είναι πιθανό να διαπιστώσετε αλλαγές στην γεύση κατά την διάρκεια της COVID-19 λοίμωξη ή μετά. Ωστόσο είναι πολύ σημαντικό να διατηρείτε μια σωστή διατροφή και την κατάλληλη ενυδάτωση.

Κατά την διάρκεια αλλά και μετά από την νόσο, οι ημερήσιες ανάγκες πρόσληψης τροφής αυξάνονται. Οι βασικές αιτίες είναι:

• Η ανορεξία είναι ένα από τα χαρακτηριστικά συμπτώματα της COVID-19 νόσου
• Η αύξηση του μεταβολισμού για την αναπλήρωση της αυξημένης κατανάλωσης ενέργειας λόγω της ασθένειας
• Οι αυξημένες ανάγκες για την διατήρηση της μυϊκής μάζας

Η επιλογή τροφών με υψηλή περιεκτικότητα πρωτεΐνης και παράλληλα η σταδιακή επιστροφή στα φυσιολογικά επίπεδα δραστηριοτήτων θα σας βοηθήσουν να ανακτήσετε τις δυνάμεις σας.

Τι να αποφεύγουμε;

Την υπερβολική πρόσληψη ενέργειας, κορεσμένων λιπαρών (όπως τα πλήρη γαλακτοκομικά προϊόντα, τα γλυκά τα αρτοπαρασκευάσματα, οι πίτες, το πρόχειρο φαγητό, τα τηγανητά, οι επεξεργασμένες τροφές, τα συσκευασμένα προϊόντα), ζάχαρης και αλατιού

Τι να προτιμάμε;

Την καθημερινή κατανάλωση διάφορων φρούτων και λαχανικών (φρέσκα, στον ατμό, σε χυμό) όπως και προϊόντων ολικής άλεσης.

Γενικά, συστήνεται η Μεσογειακού τύπου διατροφή, με ισορροπημένη πρόσληψη τροφίμων από όλες τις ομάδες.

Οι ατομικές ανάγκες ποικίλλουν, ακόμη περισσότερο όταν υπάρχουν και υποκείμενα νοσήματα. Στην περίπτωση αυτή είναι προτιμότερο να απευθυνθείτε στον Οικογενειακό ιατρό σας ή σε Διαιτολόγο/ Διατροφολόγο.

Καλή ενυδάτωση

Το 60-70% του σωματικού μας βάρους αποτελείται από υγρά.

Υπολογίζεται ότι με τις φυσιολογικές λειτουργίες του σώματος καθημερινά χάνουμε από 2 έως 4 λίτρα υγρών. Έτσι, είναι απαραίτητο να διατηρούμε την υδατική ισορροπία του οργανισμού, δηλαδή κάθε μέρα να προσλαμβάνουμε τουλάχιστον τόσα υγρά όση η ποσότητα που χάνουμε.

Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων για παράδειγμα, η ημερήσια συνολική ποσότητα νερού που πρέπει να πίνουν οι άνδρες είναι 2,5 λίτρα και οι γυναίκες 2 λίτρα

Είναι σημαντικό να μη φτάνουμε σε σημείο να διψάμε για να πίνουμε νερό και άλλα υγρά (αποφεύγουμε τα αναψυκτικά και άλλα ροφήματα με συντηρητικά και ζάχαρη).

Η συχνότητα λήψης νερού πρέπει να γίνεται ακόμα πιο συχνή σε περίπτωση πυρετού.

Για την καλύτερη προσαρμογή των συστάσεων στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε ατόμου, απευθυνθείτε στον Οικογενειακό ιατρό σας.

Καλή ξεκούραση

Διαχείριση της αδυναμίας (κόπωσης)

Μετά από την νόσο COVID-19 είναι αναμενόμενο η ενέργεια σας να μη είναι στα ίδια επίπεδα κάθε μέρα.

Για αυτό θα πρέπει να προσαρμόσετε την καθημερινή σας ρουτίνα με σκοπό την διατήρηση της ενέργειας σας. Η προσαρμογή μπορεί να περιλαμβάνει:

• Οργάνωση της καθημερινής ρουτίνας, έτσι ώστε οι βασικές δραστηριότητες, όπως ψώνια, μαγείρεμα, καθαριότητα στο σπίτι, κηπουρική, να πραγματοποιούνται όταν αισθάνεστε ότι βρίσκεστε στο μεγαλύτερο επίπεδο ενέργειας.
• Υπολογίστε τις απαιτήσεις σωματικής ενέργειας της δραστηριότητας πριν διαθέσετε δυνάμεις για την πραγματοποίηση της.
• Διατηρήστε τα συχνότερα χρησιμοποιούμενα αντικείμενα όπως τηλέφωνο, γυαλιά, βιβλία, περιοδικά, άλλα αγαπημένα αντικείμενα, σε σημεία εύκολα προσβάσιμα
• Προγραμματίστε αρκετό χρόνο για τη δραστηριότητα, εξασφαλίστε συχνά διαλείμματα
• Πραγματοποιείτε τις δραστηριότητες με μέτριο ρυθμό, αποφεύγετε τη βιασύνη.
• Εξασφαλίστε αρκετό χρόνο για ανάπαυση και χαλάρωση.
• Αναπνεύστε σωστά κατά την πραγματοποίηση των δραστηριοτήτων.
• Απαλλαχθείτε από μη απαραίτητες δραστηριότητες, δουλειές, αναζητήστε πιο εύκολες λύσεις, χαλαρώστε τους κανόνες.
• Να είστε ευέλικτοι στην καθημερινή σας ρουτίνα, επικεντρωθείτε σε αυτά που σας αρέσουν, μη τα χάνετε λόγω της κόπωσης.

Ύπνος

Ο σταθερός ύπνος για τουλάχιστον 8 ώρες την ημέρα είναι απαραίτητος για τη γρήγορη σωματική και ψυχική αποκατάσταση από μια σοβαρή ασθένεια.

Ουσιαστικά αποτελεί μια περίοδο σωματικής και νοητικής ανάπαυσης ζωτικής σημασίας για την υγεία και την ευεξία του ατόμου.

Υπάρχουν πιο αναλυτικές συστάσεις για το πόσο ύπνο χρειάζονται οι ενήλικες διάφορων ηλικιακών ομάδων. Ωστόσο, ο ύπνος θεωρείται επαρκής όταν κατά τη διάρκεια της ημέρας δεν υπάρχει υπνηλία ή μειωμένη λειτουργικότητα.

Σωματική άσκηση

Η λέξη-κλειδί είναι «χαλαρά».

Μετά από κάθε σοβαρή νόσο, περίπου 70% των ασθενών βιώνουν μυϊκή αδυναμία, αναπνευστική δυσχέρεια, δυσκολία στο περπάτημα.

Η καλύτερη τακτική είναι η ομαλή έναρξη της κινητοποίησης, με σύντομα διαστήματα πιο έντονων ασκήσεων. Πρέπει να δώσετε στο σώμα σας τον χρόνο που χρειάζεται για να προσαρμοστεί.

Η σωματική άσκηση είναι ιδιαίτερα σημαντική για τους ηλικιωμένους, διότι είναι γενικά πιο επιρρεπείς σε λοιμώξεις και είναι η πιο ευπαθής ομάδα όσον αφορά την νόσο COVID-19.

Οι ασκήσεις που συστήνονται είναι:

• Ασκήσεις αναπνοής για την ενδυνάμωση των θωρακικών μυών
• Μυικής ενδυνάμωσης λόγω απώλειας μυικής μάζας μετά από μακροχρόνια ασθένεια
• Περπάτημα: 1η εβδομάδα – 5 λεπτά 5 φορές την ημέρα 2η εβδομάδα – 10 λεπτά 3 φορές την ημέρα 3η εβδομάδα – 15 λεπτά 2 φορές την ημέρα
• Συχνή αλλαγή θέσεων του σώματος
• Ενδυνάμωση σας λεμφικής ροής για την απομάκρυνση τοξικών ουσιών από το σώμα: διατάσεις, βάδιση, ποδηλασία, τρέξιμο

Είναι σημαντικό να διευκρινίσουμε τι σημαίνει σωματικά δραστηριότητα και τι η σωματική άσκηση:

• Σωματική δραστηριότητα – οι σωματικές κινήσεις που σχετίζονται με κατανάλωση ενέργειας (δουλειές του σπιτιού, ψώνια, εργασία).
• Σωματική άσκηση – οι σχεδιασμένες επαναλαμβανόμενες κινήσεις για την βελτίωση σας φυσικής κατάστασης και σας υγείας.

Ψυχική υγεία

Η εμπειρία σας COVID-19 ασθένειας μπορεί να είναι πολύ τρομακτική. Είναι κατανοητό ότι αυτό μπορεί να έχει έντονες συναισθηματικές επιπτώσεις.

Ανεξάρτητα από την βαρύτητα των συμπτωμάτων σας λοίμωξης, υπάρχουν κάποιες κοινές δυσκολίες:

• Αίσθημα άγχους λόγω σας δύσπνοιας
• Ανησυχία για την υγεία, για την πιθανότητα να νοσήσουν μέλη σας οικογένειας ή φίλοι
• Διαταραχές του ύπνου
• Αν έχετε νοσηλευτεί λόγω σας COVID-19 μπορεί να βιώσετε σας και:
• Άσχημες εικόνες από την παραμονή σας στο νοσοκομείο
• Εφιάλτες
• Αίσθηση πανικού σε κάθε αναφορά σε νοσοκομείο

Τι μπορεί να βοηθήσει;

Να αποφεύγεται υπερβολική παρακολούθηση ειδήσεων, μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Εάν σας προκαλούν άγχος, προσπαθήστε να περιοριστείτε στην παρακολούθηση των ειδήσεων μια φορά την ημέρα

• Μιλήστε σε συγγενείς, σε φίλους
• Επικεντρωθείτε σε ευχάριστες και χαλαρωτικές δραστηριότητες
• Μην είστε αυστηροί με τον εαυτό σας αν κάτι σας δυσκολεύει, μη ξεχνάτε ότι η ανάρρωση απαιτεί χρόνο
• Επικεντρωθείτε σε αυτά που μπορείτε να ελέγξετε, πχ τη σωστή διατροφή
• Εάν εξακολουθείτε να αισθάνεστε καταβεβλημένοι από τα συμπτώματα, απευθυνθείτε στον Οικογενειακό σας ιατρό

Κάπνισμα και COVID-19

• Το κάπνισμα αυξάνει τον κίνδυνο λοίμωξης λόγω των βλαβών που προκαλεί στο ανοσοποιητικό σύστημα και στους πνεύμονες
• Σχετίζεται με χειρότερη πρόγνωση της COVID-19 λοίμωξης
• Ποτέ δεν είναι αργά για διακοπή
• Μετά τη διακοπή, μέσα σε 24 ώρες θα αισθανθείτε καλύτερα.

Χρόνος και ρυθμός ανάρρωσης

Είναι σημαντικό να μη βιάζεστε να γίνετε γρήγορα καλά, διότι η υπερβολική πίεση μπορεί να είναι καθοριστική για την χρονική διάρκεια της ανάρρωσης. Το σώμα σας ακόμα καταπολεμά την φλεγμονή, όχι μόνο στους πνεύμονες αλλά και σε άλλα όργανα και συστήματα.

Η εμφάνιση δύσπνοιας, μυαλγιών, κόπωσης μπορεί να είναι ένδειξη ότι πρέπει να επιβραδύνετε τους ρυθμούς σας, να κάνετε ένα διάλειμμα μερικών ημερών.

Τι να κάνω αν τα συμπτώματα μου δεν βελτιώνονται;

Ο χρόνος ανάρρωσης είναι διαφορετικός για κάθε άτομο, για μερικούς θα είναι μέρες, για άλλους εβδομάδες ή μήνες.

Όσο πιο σοβαρά είναι τα συμπτώματα, τόσο περισσότερο χρόνος χρειάζεται για την επιστροφή στους φυσιολογικούς για σας ρυθμούς.

Ωστόσο εάν μετά από 5 - 6 εβδομάδες έχετε συμπτώματα και δεν αισθάνεστε καλά, επικοινωνήστε με τον Οικογενειακό σας ιατρό για εκτίμηση της κατάστασης.

Μερικές ασκήσεις για την βελτίωση της αναπνοής

Οι παρακάτω χειρισμοί (ασκήσεις) μπορεί να σας βοηθήσουν να βελτιώσετε την αναπνοή σας και είναι χρήσιμοι τόσο στην ανάπαυση όσο και στην κινητοποίηση:

• Χαλαρή καθιστική θέση
• Ημικαθιστική θέση στο κρεβάτι
• Σκύψιμο του σώματος μπροστά σε καθιστική θέση
• Οπίσθια κλίση του σώματος σε όρθια θέση

Έλεγχος της αναπνοής

• Εισπνεύστε αργά από την μύτη
• Προσπαθήστε να χαλαρώσετε τους ώμους και την πλάτη
• Γεμίστε με αέρα τους πνεύμονες με εισπνοές από την βάση προς την κορυφή του θώρακα
• Απαλή εκπνοή με κλειστό στόμα (σαν να φυσάτε κερί) για να δημιουργήσετε χώρο για την επόμενη εισπνοή

Έλεγχος της αναπνοής στο περπάτημα

• Σε ομαλό έδαφος, σκάλες, σε ανηφόρα. Προσπαθήστε να χαλαρώσετε τους ώμους και το πάνω μέρος του θώρακα και εφαρμόστε τον έλεγχο της αναπνοής.
• Συγχρονίστε την αναπνοή με το βάδισμα:
• Εισπνοή: 1 – 2 βήματα
• Εκπνοή: 1 – 2 – 3 – 4 βήματα

Αναπνοή σε ορθογώνιο

Βρείτε μια βολική θέση. Αναζητήστε κάποιο ορθογώνιο σχήμα μέσα στο δωμάτιο, πχ παράθυρο, πόρτα ή οθόνη τηλεόρασης.

Ακολουθήστε το σχήμα με το βλέμμα σας:

• Εισπνοή στις μικρότερες πλευρές
• Εκπνοή στις μεγαλύτερες πλευρές

Τεχνική αναπνοής σε ενεργό κύκλο, Active Cycle of Breathing Technique (ACBT)

Αποτελείται από τρεις ασκήσεις οι οποίες συνδυαστικά βοηθούν στην απομάκρυνση εκκρίσεων και απελευθέρωση του θώρακα.

Η άσκηση εκτελείται για τουλάχιστον 10 λεπτά, αλλά όχι για πάνω από 30 λεπτά

1. Έλεγχος Αναπνοής

• Απαλή, χαλαρή αναπνοή με χαλαρούς ώμους

2. Βαθιά αναπνοή

• Αργή και βαθιά εισπνοή
• Απαλή εκπνοή, όχι δυναμική
• Επανάληψη 3 – 4 φορές μόνο (περισσότερες μπορεί να προκαλέσουν αίσθημα ζάλης)

3. Δυναμικές τεχνικές εκπνοής («φύσημα», Huff)

• Μια μέτρια σε δύναμη εισπνοή
• Γρήγορη δυναμική εκπνοή
• Κρατήστε το στόμα ανοιχτό και χρησιμοποιείστε το στομάχι και τους θωρακικούς μυς
• Σκεφτείτε πως «φυσάτε» έναν καθρέπτη για να τον καθαρίσετε
• Επανάληψη 1 – 2 φορές
• Πάντα τελειώνετε με βήχα ή «φύσημα»

Χειρισμοί για την απελευθέρωση του θώρακα από εκκρίσεις (φλέματα):

Η αλλαγή της θέσης του σώματος βοηθάει αποτελεσματικά στην ανακούφιση από τις εκκρίσεις (φλέματα) που συσσωρεύονται σε διάφορα σημεία των πνευμόνων: κατώτερες πρόσθιες ανώτερες οπίσθιες πλάγιες περιοχές πνευμόνων

Μην εκτελείτε τους χειρισμούς εάν έχετε:

• Αίσθημα ζάλης, ναυτία
• Γάστρο-οισοφαγική παλινδρόμηση
• Αίσθηση σοβαρής δυσκολίας στην αναπνοή
• Παρατηρείτε αίμα στα πτύελα
• Πρόσφατο τραυματισμό/ κάκωση του θώρακα, της πλάτης, των πλευρών

Σύνοψη               

Η COVID 19 είναι μια νέα νόσος, μια σημαντική πρόκληση για τους ασθενείς και τις οικογένειες τους, για το υγειονομικό προσωπικό, για τα συστήματα υγείας των κρατών. Είναι μια μεταδοτική ασθένεια η οποία μπορεί να εξελιχθεί σε ιδιαίτερα σοβαρές και απειλητικές για την ζωή καταστάσεις.

Ωστόσο, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η πορεία της για την πλειονότητα των προσβεβλημένων είναι ήπια, ακόμα και ασυμπτωματική. Η ανάρρωση και η επιστροφή στη κανονική για το άτομο λειτουργικότητα και ποιότητα ζωής είναι η πιο συχνή έκβαση μετά από νόσηση.

Η συστηματική και καλά σχεδιασμένη εφαρμογή απλών πρακτικών είναι τελικά ιδιαίτερα αποτελεσματική σε σχέση με την ενίσχυση και διατήρηση της σωματικής και ψυχικής ευεξίας των ατόμων σε ανάρρωση.

Τέλος, ο δρόμος της ανάρρωσης του ατόμου δεν είναι μοναχικός. Επικοινωνήστε με τον Οικογενειακό σας ιατρό, μη διστάζετε να συζητήστε μαζί οτιδήποτε σας προβληματίζει, συνεργαστείτε στην διαμόρφωση της σταδιακής επιστροφής στην φυσιολογική ροή της ζωής σας.

---

Βιβλιογραφικές πηγές:

1. Εθνικός Οργανισμός Δημόσιας Υγείας. ΕΟΔΥΥ
2. ACERS Post COVID-19 Patient information pack, NHS 2020
3. Home and Community-Based Physical Therapist Management of Adults With Post–Intensive Care Syndrome James M Smith, et al,Physical Therapy April 2020
4. Coronavirus Recovery, WebMD Medical Reference Reviewed, Michael W. Smith, April 2020
5. Clinical Progression and Recovery of Patients with COVID-19, March 2020
6. Improving the quality of life of people with advanced respiratory disease and severe breathlessness, Practice-Focused Education for Respiratory Professionals, Breathe 2019
7. WHO Coronavirus Official Data
8. Centers for Disease Control and Prevention (CDC)

Κατεβάστε τον Οδηγό Πρακτικών Συμβουλών με σκοπό την υποστήριξη της ανάρρωσης και την ενδυνάμωση, ατόμων που έχουν νοσήσει από COVID-19 εδώ.