Ανώτατη Εκπαίδευση: Η αποτυχία του συστήματος και οι αλλαγές που πρέπει να γίνουν στην υπάρχουσα νομοθεσία
Η έλλειψη τεκμηριωμένης αντιπαράθεσης με την κυβέρνηση εκ μέρους σύσσωμης της αντιπολίτευσης και η εμμονή της με τις παρακολουθήσεις, τα Τέμπη και την καταγγελτική πολιτική έχει – ευτυχώς - υποκατασταθεί από τη δημόσια προβολή προτάσεων για την βελτίωση της πολιτικής της κυβέρνησης και την υπόδειξη των αβελτηριών της, από όλους εκείνους που προερχόμαστε από την Αριστερά και στηρίζουμε τον σημερινό πρωθυπουργό.
Από το 2018 έχει γίνει σαφές ότι οι προτεραιότητες στις μεταρρυθμίσεις είναι πολλές και σημαντικές. Την επομένη των Εθνικών Εκλογών του Ιουνίου 2023 διατυπώθηκε η εξής άποψη:
«Η κυβερνητική θητεία αρχίζει να μετρά αντίστροφα από την επομένη των εκλογών. Πιστεύω ότι ο πρωθυπουργός γνωρίζει πολύ καλά τις προτεραιότητες και τις δυσκολίες που έχει να αντιμετωπίσει. Εκτός από τους τομείς της προσέλκυσης παραγωγικών επενδύσεων, τη μείωση της ανεργίας, την αύξηση των μισθών, την πάταξη της φοροδιαφυγής, την αναμόρφωση του ΕΣΥ, την ασφάλεια της χώρας, διακρίνουμε τρία πεδία, τα οποία χρίζουν άμεσης διόρθωσης. Αυτά είναι (α) ο Δημόσιος Τομέας με την κατάργηση χιλιάδων άχρηστων οργανισμών, την αξιολόγηση δομών και υπαλλήλων και την ολοκλήρωση του έργου που άρχισε ο Κυριάκος Πιερρακάκης, (β) Η διόρθωση του μισθολογίου γιατρών και υγειονομικού προσωπικού των νοσοκομείων και κέντρων υγείας, ώστε να προσελκυστούν οι ικανοί και οι άριστοι και (γ) Η αναμόρφωση του Εκπαιδευτικού Συστήματος. Η επιβολή της αξιολόγησης οριζοντίως σε όλο το φάσμα, η ενθάρρυνση της αξιοκρατίας και η επιβράβευση της αριστείας πρέπει να αποτελέσουν τους πυλώνες πάνω στους οποίους οφείλει να χτιστεί το Νέο Εκπαιδευτικό Σύστημα. Θα πρέπει να διατηρήσει τα σημαντικά επιτεύγματα, όπως είναι η Ελάχιστη Βάση Εισαγωγής, η Ελληνική PISA, το Ολοήμερο Σχολείο, αλλά ο νέος υπουργός οφείλει να προβεί σε ενέργειες άμεσης εφαρμογής της αξιολόγησης δομών και προσωπικού, στην επαναφορά της Τεχνολογικής Εκπαίδευσης που για δημαγωγικούς λόγους κατήργησε ο ΣΥΡΙΖΑ, να προβεί σε αναμόρφωση του Χωροταξικού Σχεδιασμού των πανεπιστημίων, να διορθώσει τις ατέλειες του νόμου 4957/2022 για την λειτουργία των πανεπιστημίων και να αναθεωρήσει το άρθρο 16, προϊόν αναχρονισμού και δογματικής επιμονής της Αριστεράς και των λαϊκιστών».
Θα πρέπει να υπενθυμίσουμε ότι το 2014 ήταν η χρονιά που όριζε ο νόμος 4009/2011 ως ανώτατο χρονικό όριο εκκαθάρισης του μητρώου των φοιτητών. Όμως, ο τότε υπουργός παιδείας (προερχόμενος από το ΠΑΣΟΚ) με εγκύκλιό του παρέκαμψε τον νόμο, αναφέροντας ότι λόγω αδυναμίας εκ μέρους των Γραμματειών των πανεπιστημίων να επισημάνουν τους λιμνάζοντες φοιτητές, οι διαγραφές θα γίνουν... κατόπιν αιτήματός τους. Έτσι ναυάγησε η εφαρμογή του νόμου.
Τον Νοέμβριο 2024 διατυπώθηκαν προτάσεις για πολλοστή φορά (και παραδοθηκε κατάσταση με τις ελάχιστες επιβαλόμενες μεταρρυθμίσεις) στον νόμο 4957/2022 (νόμος Κεραμέως), οι οποίες έχουν ως ακολούθως:
1. Το Συμβούλιο Διοίκησης (ΣΔ) του ν. 4957/2022 ελέγχει και εκλέγει τον πρύτανη μεταξύ των έξι εσωτερικών μελών που είναι καθηγητές του ιδρύματος, και ο οποίος πρύτανης προεδρεύει του Συμβουλίου, της Συγκλήτου, της Επιτροπής Ερευνών, του ΔΣ της Εταιρείας Αξιοποίησης της Περιουσίας του Ιδρύματος και του Κέντρου Επιμόρφωσης & Δια Βίου Μάθησης. Όπως αντιλαμβανόμαστε, ο πρύτανης θα είναι ένας υπεράνθρωπος και ανεξέλεγκτος παντοκράτωρ εντός του πανεπιστημίου. Όμως, όπως συμβαίνει σε όλο τον δυτικό κόσμο με τα Boards of Trustees ή τα Boards of Governors, το Συμβούλιο θα πρέπει να ελέγχει τον πρύτανη, ο οποίος με τον ισχύοντα νόμο προεδρεύει του ελέγχοντος οργάνου. Προτείνεται: Το Συμβούλιο Διοίκησης αποτελείται από οκτώ εσωτερικούς καθηγητές και επτά εξωτερικά μέλη (το πλήθος πρέπει να είναι μονός αριθμός ώστε να υπάρχει αποτέλεσμα στις ψηφοφορίες).
Πρόεδρος εκλέγεται ένας εκ των εξωτερικών μελών. Το Συμβούλιο προκηρύσσει την εκλογή πρύτανη (πρέπει να είναι μέλος ΔΕΠ του ιδρύματος, ώστε να γίνει αποδεκτός και να έχει μισθό από το ίδρυμα ανάλογο των ευθυνών και αρμοδιοτήτων του), συγκροτεί επιτροπή επιλογής, επιλέγει έως τρεις εκ των υποψηφίων και ορίζει ημέρα εκλογής από το εκλεκτορικό σώμα, το οποίο αποτελείται από όλα τα μέλη ΔΕΠ του ιδρύματος. Η εκλογή διεξάγεται με ηλεκτρονική ψοφοφορία. Ο πρύτανης δεν μπορεί να είναι μέλος του ΣΔ αλλά συμμετέχει χωρίς ψήφο στις εργασίες του. Ο πρύτανης στη συνέχεια ορίζει τους αντιπρυτάνεις.
2. Το άρθρο 8 του νόμου 4009/2011 προέβλεπε ότι όλα τα τμήματα της ίδιας Σχολής λειτουργούν στην ίδια πόλη. Και αυτό προκειμένου να υπάρχουν οικονομίες κλίμακος σε υλικοτεχνική υποδομή, σε καθηγητές και σε εργαστηριακούς βοηθούς, καθώς και αλληλεπίδραση μεταξύ προσωπικού και φοιτητών όλων των τμημάτων. Αυτό όχι μόνον δεν προβλέπεται στον νόμο 4957/2022, αλλά θεωρήθηκε από κάποιους ως ιερό τοτέμ που δεν αγγίζουμε. Λάθος που στοιχίζει τόσο οικονομικά όσο και ακαδημαϊκά. Προτείνεται η επαναφορά του άρθρου για λόγους τόσο εξοικονόμησης πόρων όσο και ακαδημαϊκής λειτουργίας.
3. Το 2019 η κυβέρνηση του Αλέξη Τσίπρα με υπουργό παιδείας τον Κ. Γαβρόγλου κατήργησε όλα τα ΤΕΙ και τα προήγαγε σε πανεπιστήμια με τον νόμο 4610/2019. Φυσικά χωρίς ίχνος αξιολόγησης. Η κατάργηση της βαθμίδας της Τεχνολογικής Εκπαίδευσης είχε ως αποτέλεσμα να προαχθούν σε πανεπιστημιακά τμήματα ακόμη και τμήματα επεξεργαστών ξύλου, κατασκευαστών μουσικών οργάνων, ανθοκομίας κ.α. Η προηγούμενη κυβέρνηση δεν άγγιξε αυτό το κεφαλαιώδες θέμα. Συμφωνώ ότι η αλλαγή του σημερινού καθεστώτος και η επαναφορά των ΤΕΙ είναι ένα πολύ δύσκολο εγχείρημα. ¨Όμως, η επαναφορά της τριετούς Τεχνολογικής Εκπαίδευσης είναι εκ των ων ουκ άνευ. Μετά από αξιολόγηση εκ μέρους της ΕΘΑΑΕ, καταργούνται τμήματα όπως τα ανωτέρω και ιδρύονται είτε στην Τεχνολογική Εκπαίδευση, είτε στα ΙΕΚ. Σημειωτέον, η Ελλάδα είναι τελευταία σε Τεχνολογική Εκπαίδευση μεταξύ των 68 μελών του ΟΟΣΑ, ενώ η Γερμανία είναι πρώτη (OECD Indicators: Education at a glance 2024).
4. Ο νόμος 4957/2022 δίνει τη δυνατότητα οργάνωσης εντός του ίδιου πανεπιστημίου σχολών Τεχνολογικών Εφαρμοσμένων Επιστημών, με 3,5 έτη σπουδών. Ως παράδειγμα αναφέρω ότι ένα πανεπιστήμιο (π.χ. ΑΠΘ, ΔΠΘ, Παν. Θεσσαλίας, Παν. Πατρών, ΕΜΠ) μπορεί να λειτουργεί Πολυτεχνική Σχολή που θα απονέμει διπλώματα μηχανικών 5ετούς φοίτησης, αλλά και Σχολή που θα απονέμει διπλώματα μηχανικών 3,5 ετών φοίτησης. Και όλοι αυτοί (τόσο εκείνοι που έχουν σπουδές πέντε ετών όσο και εκείνοι που έχουν σπουδές 3,5 ετών) θα ενταχθούν στο έκτο (6ο) επίπεδο του Εθνικού & Ευρωπαϊκού Πλαισίου Προσόντων (άρθρο 47, νόμος 4763/2020). Έχει τονισθεί κατ' επανάληψη ότι οι τεχνολογικές σπουδές αποτελούν εφαρμογές των επιστημών και πρέπει να αποτελούν ξεχωριστή βαθμίδα εκπαίδευσης τριετούς διάρκειας, εκτός πανεπιστημίων.
5. Εκλογή μέλους ΔΕΠ: ο νόμος 4009/2011 (άρθρο 18, παρ. 5) προέβλεπε ότι κάποιος που έλαβε Διδακτορικό Δίπλωμα (ΔΔ) από ένα πανεπιστήμιο δεν μπορεί να υποβάλει υποψηφιότητα για πρόσληψη σε οιαδήποτε θέση στο ίδιο πανεπιστήμιο, πριν παρέλθουν τουλάχιστον τρία (3) χρόνια. Επιπλέον, εάν είχε ολοκληρώσει και τους τρεις κύκλους σπουδών στο ίδιο πανεπιστήμιο, προκειμένου να υποβάλει υποψηφιότητα για θέση μέλους ΔΕΠ ή εντεταλμένου διδάσκοντος, θα έπρεπε να έχει υπηρετήσει σε άλλο ομοταγές πανεπιστήμιο ή ερευνητικό κέντρο της ημεδαπής ή της αλλοδαπής. Στο άρθρο 143, παρ. 4 του νόμου 4957/2022 έχει απαλειφθεί η υποχρέωση τουλάχιστον 3ετούς υπηρεσίας σε άλλο ίδρυμα, προκειμένου να έχει τη δυνατότητα να προσληφθεί σε οιαδήποτε θέση στο ίδιο ΑΕΙ. Δηλαδή ένας που ολοκλήρωσε και τους τρεις κύκλους σπουδών στο ίδιο πανεπιστήμιο μπορεί να παραμείνει στο ίδιο ίδρυμα για τρία χρόνια ως συμβασιούχος διδάσκων, ή ως συμμετέχων σε κάποιο ερευνητικό πρόγραμμα και στη συνέχεια να υποβάλλει υποψηφιότητα για θέση ΔΕΠ. Αυτή είναι η επιτομή της υβριδικής αναπαραγωγής του σώματος των καθηγητών.
6. Ο νόμος 4009/2011 προέβλεπε στο άρθρο 58 την ίδρυση ενός Ν.Π.Ι.Δ., του οποίου το ΔΣ ορίζει το Συμβούλιο Ιδρύματος με τριετή θητεία. Ρόλος του ΝΠΙΔ είναι (α) η διαχείριση της περιουσίας του ΑΕΙ, (β) η διαχείριση των ερευνητικών προγραμμάτων, (γ) η διαχείριση των start ups που ιδρύουν καθηγητές και post docs. Προτείνεται η επαναφορά του άρθρου για λόγους ευελιξίας στην λειτουργία του ιδρύματος.
7. Προτείνεται η ίδρυση τριών (3) κεντρικών γραφείων μεταφοράς τεχνολογίας στη χώρα (Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Κρήτη) ως Νομικά Πρόσωπα Ιδιωτικού Δικαίου, ώστε να προσλαμβάνουν κορυφαία καλοπληρωμένα στελέχη από τον εγχώριο ή διεθνή ιδιωτικό τομέα και να είναι καλά στελεχωμένα με ανθρώπους της αγοράς, οι οποίοι γνωρίζουν τον χώρο της καινοτομίας. Ενσωμάτωση υπό ένα φορέα όλων των χρηματοδοτήσεων έρευνας του Δημοσίου κάθε μορφής (βασική/εφαρμοσμένη). Σήμερα υπάρχει μεγάλη απώλεια κονδυλίων σε θολές και ανούσιες δραστηριότητες ασυντόνιστης και κατ' επίφαση έρευνας.
Αντιλαμβανόμαστε ότι εάν αυτές οι μεταρρυθμίσεις δεν υλοποιηθούν τώρα από τον σημερινό πρωθυπουργό, δεν θα υλοποιηθούν από τις επόμενες κυβερνήσεις, δεδομένου ότι η σημερινή αυτοδυναμία του κυβερνώντος κόμματος υπό τον Κυριάκο Μητσοτάκη δεν θα είναι δεδομένη και μετά το 2027. Είναι γνωστή η σύμφωνη γνώμη του πρωθυπουργού για την υλοποίηση περαιτέρω μεταρρυθμίσεων. Είναι όμως εξίσου σαφές και μαθηματικά αποδεδειγμένο ότι εάν συνεχίσουμε να κλείνουμε τα μάτια στα προβλήματα της Ανωτάτης Εκπαίδευσης, αγνοώντας ότι δεκάδες τμήματα δεν έχουν λόγο ύπαρξης και χιλιάδες νέων ανθρώπων δεν έχουν θέση πλέον στα πανεπιστήμια με την ιδιότητα του «αιώνιου φοιτητή», το επίπεδο των πανεπιστημίων μας θα συνεχίσει να φθίνει αφήνοντας λίγες νησίδες αριστείας, οι οποίες θα επιβεβαιώνουν απλώς τον κανόνα της καθοδικής πορείας αυτών των ιδρυμάτων.
Ο Κ. Μητσοτάκης και η ΝΔ κυβερνούν τη χώρα μια εξαετία και, πέρα από κάποιες επί μέρους αλλαγές, δεν επέφεραν καμιά ριζική αλλαγή στα όσα συνθέτουν το εγχώριο κοινωνικό και οικονομικό παράδειγμα
28°
