Τα σιωπηλά ναυάγια των γιορτών

«Όταν ευρέθη ο πνιγμένος, ακριβώς κάτω από τον βράχον του Κοιμητηρίου, ανάμεσα εις την Μεγάλην Άμμον κ᾿ εις τον Ταρσανάν, ολίγον ακόμη ήθελε να βασιλέψη ο ήλιος, ή μάλλον να κρυφθή οπίσω από το γείτον βουνόν αντικρύ». Έτσι ξεκινά ο «Νεκρός ταξιδιώτης» του Παπαδιαμάντη.

Το μικρό αυτό διήγημα μιλά για έναν Σκιαθίτη ναυτικό που χάνει τη ζωή του στη θάλασσα μερικές δεκάδες μίλια μακριά από την πατρίδα του. Θέλεις όμως η τύχη, θέλεις το τάμα που είχε κάνει «να ταφή εις το χώμα της μικράς νήσου του, εκεί επάνω εις τον θαλασσόπληκτον βράχον, όπου τα κύματα φαίνονται να τραγουδούν μυστηριώδες νανούρισμα εις τους νεκρούς», η επιθυμία του γίνεται πραγματικότητα. Το σώμα του ταξιδεύει δίχως να βυθίζεται. Τα κύματα το ακολουθούν στον πένθιμο δρόμο του. Τα δελφίνια το παρακάμπτουν ευλαβικά και τα σκυλόψαρα υποχωρούν στο πέρασμά του. Ο θαλασσοπόρος νεκρός, σαν να είχε ακόμη πυξίδα και πηδάλιο, δεν χάνει ποτέ την κατεύθυνσή του. Διαπλέει όλο το νότιο πλάτος του μικρού νησιού του και στρίβει ξανά ώσπου «έβαλε πλώρην κατά τον βορράν, και ήρχισε να εισπλέη τον λιμένα της πατρίδος του…»

Οι άνθρωποι που πνίγηκαν αυτές τις γιορτινές μέρες στις ελληνικές θάλασσες δεν είχαν ανάλογη «τύχη». Τρία πολύνεκρα ναυάγια σε τρεις μέρες είχαμε την προηγούμενη εβδομάδα. Ένα στο Πρασονήσι, κοντά στα Αντικύθηρα (11 νεκροί), ένα κοντά στη Φολέγανδρο (3 νεκροί και ένας αδιευκρίνιστος αριθμός αγνοουμένων – μπορεί και πάνω από 30) και ένα στα ανοιχτά της Πάρου, την παραμονή των Χριστουγέννων. Στην τελευταία περίπτωση, οι Παριανοί ψαράδες που, όπως τότε με το Σάμινα, έσπευσαν αμέσως να βοηθήσουν, κατάφεραν να σώσουν εξήντα τρεις ανθρώπους. Δεκαέξι πτώματα βρέθηκαν στη γύρω περιοχή, ενώ ένα ακόμη ταξίδεψε, όμοια με τον νεκρό ταξιδιώτη του Παπαδιαμάντη, κάπου τριάντα μίλια βόρεια, ώσπου έφτασε λίγες μέρες μετά σε στερεό έδαφος, στα Κιόνια της Τήνου – πολύ μακριά όμως από τη δική του πατρίδα. Οχτώ άνθρωποι αγνοούνται ακόμη.

Είναι το αποτέλεσμα της νέας τακτικής που ακολουθείται από τους μετανάστες και τα κυκλώματα τα οποία τους εκμεταλλεύονται. Για να αποφύγουν τα ακριτικά νησιά μας με ό,τι συνεπάγεται μια άφιξη εκεί (εγκλεισμός σε φριχτά στρατόπεδα, πολύμηνη παραμονή σε καθεστώς πλήρους αβεβαιότητας κ.λπ.) επιχειρούν το ακόμη πιο επικίνδυνο ταξίδι απευθείας από τα τουρκικά παράλια για τη νότια Ιταλία. Αυτή τη στιγμή, περίπου το 16% των αφίξεων στην Ιταλία αφορούν ανθρώπους που έκαναν τη συγκεκριμένη διαδρομή. Απόδειξη ότι όσα συρματοπλέγματα και εμπόδια και να στήνονται, οι «κολασμένοι της Γης» θα συνεχίσουν να ριψοκινδυνεύουν τη ζωή τους αναζητώντας μια ευκαιρία για ανθρώπινη ζωή – ή συχνά απλά για ζωή. Είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο, ένα πολύπλοκο πρόβλημα που ξεπερνά τις δυνάμεις μας. Και όποιος ισχυρίζεται πως έχει τη λύση είναι στην καλύτερη περίπτωση αφελής και στη χειρότερη κοινός απατεώνας.

Τι απομένει λοιπόν σε εμάς τους απλούς και, για την ώρα, μερικώς βολεμένους ανθρώπους; Τίποτε άλλο από το να νοιαστούμε. Να συμπεριφερθούμε όπως οι Παριανοί ψαράδες και οι άλλοι κάτοικοι του νησιού που άφησαν το γιορτινό τους τραπέζι και έτρεξαν στην ακτή για να βοηθήσουν τους ναυαγούς και να τους δώσουν κουβέρτες, στεγνά ρούχα και φαγητό. Και να τιμήσουμε τους νεκρούς, έστω καθυστερώντας για λίγο το ατέρμονο σκρολάρισμά μας μέχρι να διαβάσουμε την είδηση.

«Μή μ' άκλαυτον, άθαπτον ιών όπιθεν καταλείπειν… Σήμα τε μοι χεύαι πολιής επί θινί θαλάσσης», λέει η ψυχή του Ελπήνορα στον Οδυσσέα όταν ο τελευταίος τη συναντά στον Άδη – είναι και οι στίχοι που δανείζεται ο Παπαδιαμάντης για να κλείσει την ιστορία του δικού του νεκρού ταξιδιώτη. Μη φύγεις και μ’ αφήσεις άταφο και άκλαυτο. Βάλε τουλάχιστον ένα σημάδι για χάρη μου στην αμμουδιά.