Η Βάσω Κιντή γράφει για την ανάγκη μιας υπεύθυνης στάσης των σοσιαλδημοκρατικών συστημικών κόμματων
Εδώ και τουλάχιστον δύο δεκαετίες συζητούνται η υποχώρηση, η περιθωριοποίηση, το ξεθώριασμα, η εξασθένιση, η κρίση, η παρακμή, η πτώση, η ήττα, η κατάρρευση, το τέλος, ο θάνατος της σοσιαλδημοκρατίας στην Ευρώπη. Μια πορεία χωρίς επιστροφή. Η σοσιαλδημοκρατία δεν υπάρχει περίπτωση να αναστηθεί (is beyond resurrection) αναφέρεται σε βιβλίο με τίτλο «The Death of Social Democracy» (Routledge 2008), ενώ μόλις την προηγούμενη άνοιξη, δηλαδή μόνο λίγους μήνες πριν, ο ιστορικός Donald Sassoon έγραφε στο βιβλίο του με τίτλο «Morbid Symptoms» (Verso 2021) ότι το 2020 είχε γίνει πλέον φανερό, ακόμη και στους αριστερούς, για τους οποίους η αισιοδοξία είναι αναγκαίος όρος, ότι η ρεφορμιστική ή παραδοσιακή σοσιαλδημοκρατία είχε ολοκληρωτικά ηττηθεί, όχι μόνο σε όλη την Ευρώπη, αλλά σχεδόν παντού στον κόσμο! Οι κρίσεις αυτές βασίζονταν σε στοιχεία που αποτύπωναν βαθιές δομικές αλλαγές και τάσεις δεκαετιών στην οικονομία και στην κοινωνία, σε ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο (για παράδειγμα, παγκοσμιοποίηση, νεοφιλελεύθερη οικονομία, συρρίκνωση των εργατικών συνδικάτων, κ.λπ.).
Κι όμως, η σχετικά απροσδόκητη, σε αυτό το φόντο, πρωτιά του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος της Γερμανίας τον Σεπτέμβριο μαζί με την παρουσία σοσιαλιστικών κομμάτων σε αρκετές ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, καθώς και τα νέα δεδομένα που έφερε στο προσκήνιο ο ενάμισης χρόνος της πανδημίας, ήταν αρκετά για να ξεχαστούν –προσωρινά τουλάχιστον– οι παραπάνω μακροχρόνιες εκτιμήσεις και να ανάψει η σπίθα της ελπίδας και της συζήτησης για το κατά πόσον μπορεί η σοσιαλδημοκρατία να επανακάμψει. Να επανέλθει από τη χώρα των νεκρών, όπως έλεγε χαρακτηριστικά editorial του Guardian τον Μάρτιο του 2021. «Η σοσιαλδημοκρατία, που κάποιοι την είχαν ξεγραμμένη, χαίρει άκρας υγείας», είπε τον Οκτώβριο ο σοσιαλιστής Ισπανός πρωθυπουργός.
Αυτές οι παλινωδίες στις εκτιμήσεις δείχνουν ότι κάτι δεν πήγε καλά. Ότι μπορεί κάτι σοβαρό να αγνοήθηκε όταν όλοι συνέτασσαν τις νεκρολογίες της σοσιαλδημοκρατίας. Ότι μπορεί να επηρεάζονται από τις άμεσες συνέπειες συγκυριακών γεγονότων. Ή ότι οι κοινωνικές επιστήμες δίνουν συχνά εκ των υστέρων εξηγήσεις για να «σώσουν τα φαινόμενα». Αλλά μπορεί επίσης να δείχνουν πόσο ρευστή και ασταθής είναι η κατάσταση στον χώρο της πολιτικής, όπου η παραμικρή αλλαγή στα πρόσωπα, στα εκλογικά συστήματα, στα γεγονότα της συγκυρίας μπορεί να φέρει τα πάνω κάτω και να ανακόψει, ή και να ανατρέψει, τάσεις δεκαετιών.
Ρευστές, ωστόσο, είναι επίσης και οι έννοιες. Η σοσιαλδημοκρατία, στη διαδρομή ενός αιώνα, άλλαξε και εξελίχθηκε μέσα από διάφορα κόμματα που σχηματίστηκαν, αναπτύχθηκαν και έδρασαν σε πολλές διαφορετικές χώρες του κόσμου, αντιμετωπίζοντας διαφορετικές προκλήσεις και νέα προβλήματα. Έτσι, οι σοσιαλδημοκρατικές προτεραιότητες, η μέριμνα για τους άλλους (λόγω της έμφασης στη συλλογικότητα σε σχέση με το μεμονωμένο άτομο) και η στάση ευθύνης απέναντι στα σημερινά προβλήματα (μεταρρυθμίσεις αντί για παραπομπή των λύσεων σε ένα απώτατο κομμουνιστικό μέλλον) εκφράζονται από διαφορετικούς κομματικούς σχηματισμούς και παίρνουν νέες μορφές.
Η σοσιαλδημοκρατία έχει ιστορικά δικαιωθεί απέναντι στους προαιώνιους αντιπάλους της στα αριστερά (ο ρεφορμισμός ή μεταρρυθμισμός δεν θεωρείται πλέον στίγμα αλλά επίτευγμα), ενώ η λογική της και η οπτική της του σεβασμού των δημοκρατικών θεσμών έχουν διαποτίσει και τις παρατάξεις που βρίσκονται τόσο δεξιά όσο και αριστερά της. Η συμμετοχή της σε συμμαχικές κυβερνήσεις με συντηρητικά ή φιλελεύθερα κόμματα δεν είναι έκπτωση αρχών ή παραχώρηση αλλά θέση ευθύνης. Έχουν να αντιμετωπίσουν προβλήματα και να αναζητήσουν λύσεις που θα βελτιώσουν τη ζωή των πολιτών. Τα σοσιαλδημοκρατικά είναι συστημικά κόμματα και ως τέτοια αποτελούν πυλώνες της σύγχρονης δημοκρατίας. Αυτό το στοιχείο, δηλαδή η υπεύθυνη στάση τους απέναντι στα εκάστοτε προβλήματα και η δυνατότητα που έχουν να αλλάζουν για να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις των καιρών, είναι εκείνο το χαρακτηριστικό που κρατάει πάντα ζωντανή τη σοσιαλδημοκρατία, τουλάχιστον στις δυτικού τύπου δημοκρατίες. Όσο τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα πολιτεύονται ως δυνάμεις ευθύνης, οι πολίτες θα τα εμπιστεύονται.
*Η Βάσω Κιντή είναι καθηγήτρια Φιλοσοφίας στο ΕΚΠΑ.
