Τα προβλήματα του Αφγανιστάν με την άνοδο των Ταλιμπάν και η Δημοκρατία
Όταν ήμουν μικρός είχα μια θεία, εξαιρετική γυναίκα, από τους πιο γλυκούς και συνάμα δυναμικούς ανθρώπους που έχω γνωρίσει. Απόφοιτος της Νομικής σε εποχές που λίγες γυναίκες σπούδαζαν, προοδευτική στη ζωή της, αγοροκόριτσο την έλεγε ο παππούς μου και αθεράπευτα «δημοκρατική» όπως ήταν τότε ο όρος που χρησιμοποιούσαμε. Σε ένα ήταν αμετάπειστη: έχοντας ζήσει για κάποια χρόνια στην Αφρική, θεωρούσε πως σε αυτούς τους λαούς δεν χωρούσε η Δημοκρατία. Ήταν βέβαια η εποχή που ο Ζαμπέτας τραγουδούσε τον «μαύρο, τον αράπη, τον μπλακ, ταμ, ταμ» κι ο Μούτσιος βαμμένος μαύρος, τρόμαζε τις νοικοκυρές, χωρίς να ενοχλείται κανείς. Παρεμπιπτόντως οι ταινίες εξακολουθούν να προβάλλονται, χωρίς και πάλι την παραμικρή ενόχληση. Άλλωστε είναι γνωστό οι Έλληνες δεν είμαστε ρατσιστές.
Ας είναι. Τότε πάντως οι απόψεις της δεν προκαλούσαν εντύπωση. Αυτό που προκαλεί όμως εντύπωση είναι ότι οι ίδιες απόψεις επαναλαμβάνονται και σήμερα και θεωρούνται περίπου φυσικές. Υποπτεύομαι ότι είναι και πλειοψηφικές. Φυσικά με πολύ πιο κομψό τρόπο. Δεν είναι ζήτημα βιολογίας, λένε, αλλά διαφορετικού πολιτισμού και θρησκείας. Αυτά εξηγούν το μάταιο του αμερικανικού εγχειρήματος στοΑφγανιστάν. Είναι λαοί με διαφορετικές αξίες από τις δικές μας, διαψεύδουν την ιδέα της προόδου και τις ψευδαισθήσεις μας πως «είτε με την οικονομία είτε με τα όπλα, είτε με την εκπαίδευση, ο κόσμος είναι καταδικασμένος να φθάσει στο σημείο που βρισκόμαστε εμείς». Αυτό, λένε, είναι το πραγματικό μάθημα του Αφγανιστάν.
Η αντίφαση είναι προφανής. Όλος ο Δυτικός πολιτισμός στηρίχθηκε στην ιδέα ότι αντιπροσωπεύει πανανθρώπινες αξίες, ανθρώπινα δικαιώματα και όχι δικαιώματα των λευκών ή των μαύρων. Όταν έρχεται η στιγμή της κρίσης ωστόσο τότε ανακαλύπτουμε τις πολιτισμικές διαφορές που κάνουν την υπεράσπισή τους αδύνατη. Διαφορές που φυσικά οι μετανάστες οφείλουν να εγκαταλείψουν αν θέλουν να έρθουν στις δικές μας κοινωνίες.
Στο συναρπαστικό της βιβλίο για την φιλοσοφία της Ιστορίας η Βάσω Κιντή σημειώνει ότι σε ορισμένες περιπτώσεις τα γεγονότα μπορεί να οδηγούν σε διαφορετικές, ακόμα και ανταγωνιστικές θεωρίες για την ερμηνεία τους. Σε αυτές τις περιπτώσεις οι αξίες αποκτούν αποφασιστικό ρόλο. Κάτι τέτοιο μοιάζει να ισχύει για το Αφγανιστάν. Για την αποτυχία των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ σίγουρα μπορεί να διατυπωθούν πολύ διαφορετικές, ακόμα και ανταγωνιστικές προσεγγίσεις. Η σκοπιά από την οποία βλέπουμε τα πράγματα επηρεάζει καθοριστικά την κρίση μας. Αυτό ωστόσο δεν σημαίνει ότι όλες οι προσεγγίσεις είναι ισότιμες. Πολύ περισσότερο όταν δεν προσπαθούμε να ερμηνεύσουμε τα γεγονότα αλλά τα χρησιμοποιούμε για να δικαιώσουμε τις θέσεις μας. Όπως στη συγκεκριμένη περίπτωση.
Άλλωστε μια προσπάθεια πιστής αποτύπωσης της κατάστασης που επικρατεί θα έδειχνε ότι η εικόνα είναι πολύ πιο σύνθετη από μια απλή σύγκρουση πολιτισμών. Οι χιλιάδες γυναίκες που διεκδίκησαν μια διαφορετική θέση στην αφγανική κοινωνία όλα αυτά τα χρόνια, οι πρόσφυγες που αναζητούν καλύτερη τύχη στη Δύση όχι στους μουσουλμάνους γείτονες αλλά και οι διαδηλωτές που βγήκαν στους δρόμους της Καμπούλ, δείχνουν ότι οι αξίες «της Δύσης» δεν έχουν κοπιράιτ. Είναι το καταφύγιο όλων που αντιστέκονται στους κάθε λογής αυταρχισμούς. Ούτε φυσικά η Δύση είναι άτρωτη στην επίθεση της βαρβαρότητας και του ανορθολογισμού. Χρειαζόμασταν τον Τραμπ για να κατανοήσουμε το μέγεθος της απειλής αλλά και το πόσο εύθραυστος είναι ο «Δυτικός πολιτισμός».
Οι χιλιάδες γυναίκες που διεκδίκησαν μια διαφορετική θέση στην αφγανική κοινωνία όλα αυτά τα χρόνια δείχνουν ότι οι αξίες «της Δύσης» δεν έχουν κοπιράιτ
Όλα αυτά προφανώς δεν κάνουν την Δημοκρατία εξαγώγιμο προϊόν, μια λύση πασπαρτού που εφαρμόζεται με εγχειρίδια. Οι συγκεκριμένες συνθήκες που επικρατούν σε κάθε χώρα ορίζουν τις προϋποθέσεις για την επικράτησης της. Ακριβώς γι αυτό ωστόσο είναι πολύ πιο παραγωγικές προσεγγίσεις που στηρίζονται στις πολιτικές ανεπάρκειες του εγχειρήματος. Προσεγγίσεις οι οποίες εξηγούν πολύ καλύτερα την επικράτηση των Ταλιμπάν. Πώς δηλαδή διαδοχικές Αφγανικές κυβερνήσεις στηρίχθηκαν απλώς στα αμερικανικά όπλα και απέτυχαν να συνδιαλλαγούν και να ενσωματώσουν τους παράγοντες και τις ομάδες που συνθέτουν το μωσαϊκό της αφγανικής κοινωνίας. Χωρίς την δική τους στήριξη και συμμετοχή κάθε απόπειρα εκδημοκρατισμού ήταν καταδικασμένη.
Όσο για τον Μπάιντεν η κριτική δεν γίνεται τόσο για την αποχώρηση των στρατευμάτων, όσο για το πώς έγινε. Σε άλλες εποχές οι ΗΠΑ θα μπορούσαν να διεκδικήσουν τον ρόλο του παγκόσμιου χωροφύλακα. Έχει αποδειχθεί επανειλημμένα ότι πια, ούτε μπορούν ούτε θέλουν. Το αν αυτό κάνει τον κόσμο ασφαλέστερο είναι άλλο ζήτημα. Κάποια στιγμή λοιπόν θα έφευγαν. Κανείς δεν περίμενε ωστόσο ότι θα το κάνουν χωρίς την παραμικρή συνεννόηση με τους συμμάχους τους στο ΝΑΤΟ που στήριξαν το εγχείρημα όλα αυτά τα χρόνια. Τους αιφνιδίασαν όπως αιφνιδίασαν και την αφγανική κυβέρνηση. Μια τέτοια συμπεριφορά την περίμεναν από τον Τραμπ, όχι από τον Μπάιντεν. Και όχι χωρίς να προστατεύσουν όσους συνεργάστηκαν μαζί τους. Μετά τους Κούρδους είναι η δεύτερη φορά που αποδεικνύονται αναξιόπιστοι. Είναι σίγουρα ένα καλό μάθημα για την Ευρώπη και την ανάγκη να στηρίξει την ασφάλειας της στις δικές της δυνάμεις. Ένα μάθημα ενδεχομένως και για εμάς, να μην ενθουσιαζόμαστε τόσο πολύ με τα ελικόπτερα στο Βόλο ή τα αεροπλανοφόρα στη Σούδα.
