Ποιος είναι ο βραβευμένος γενετιστής Στυλιανός Αντωναράκης;

Κάθομαι στα σκαλιά του σπιτιού του Καποδίστρια, στην παλιά πόλη της Γενεύης στο νούμερο 10 της Rue de la Hotel de Ville, το σούρουπο πέφτει, ψιλοχιονίζει, οι φανοστάτες, που ανάβουν ένας-ένας, δημιουργούν μια μυσταγωγία στην ατμόσφαιρα. Συλλογίζομαι ότι πέρασε ένας χρόνος και ακόμη είμαστε δέσμιοι ενός ιού. 

Το μυαλό μου πηγαίνει στον διεθνώς καταξιωμένο καθηγητή Στυλιανό Αντωναράκη, αυτόν τον παγκοσμίως αναγνωρισμένο γενετιστή και συμπατριώτη μας, που το 2019 πήρε το μεγαλύτερο βραβείο γενετικής Allan Αward! Συνειδητοποιώ την ανάγκη να μιλήσω με αυτόν τον σπουδαίο άνθρωπο, να διδαχθώ από τις γνώσεις του, και η διάθεσή μου αυτόματα αλλάζει… είναι περίεργο με εμένα, αλλά τα ωραία έρχονται και με βρίσκουν, όταν όλα είναι δύσκολα! 

Αναλογίζομαι πόσα γνωρίζω για το έργο του, είναι ομότιμος καθηγητής Γενετικής Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης, μέλος της Ελβετικής Ακαδημίας Επιστημών, πρώην πρόεδρος του διεθνούς οργανισμού Ανθρωπίνου Γονιδιώματος (HUGO). Στο Johns Hopkins πριν 40 χρόνια άρχισε η φανταστική πορεία του στην έρευνα για τη μοριακή βάση των γενετικών παθήσεων που περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων τη μεσογειακή αναιμία, την αιμορροφιλία, την τρισωμία 21, δηλαδή τη γενετική ανωμαλία που προκαλεί το σύνδρομο Down, και τη σχιζοφρένεια. Η έρευνά του είναι τόσο σημαντική ώστε του ανατίθεται η ανάλυση του χρωμοσώματος 21 στο πλαίσιο της μεγαλύτερης πολυεθνικής μελέτης για την ανάλυση του ανθρώπινου γονιδιώματος (Human Genome Project), που άρχισε το 1990 και ολοκληρώθηκε το 2004. Το 2006, με πρωτοβουλία του, καθιερώθηκε η 21η Μαρτίου ως «Παγκόσμια Ημέρα για το Σύνδρομο Down», προκειμένου να ευαισθητοποιηθεί και να ενημερωθεί η διεθνής κοινότητα. Είναι μέλος της Ακαδημίας Αθηνών και κάτοχος του μεταλλίου του Τάγματος του Φοίνικα της Ελληνικής Δημοκρατίας (2007), ενώ έχει δημοσιεύσει σε επιστημονικά περιοδικά 650 άρθρα, αριθμό ρεκόρ. Δεν σας κρύβω ότι ρίχνω στις καλένδες την τεχνολογία για skype κ.λπ., είναι ίδιον του χαρακτήρα μου να μην μπορώ να αποδώσω σε μια συνέντευξη, αν δεν γνωρίσω προσωπικά αυτόν που θέλω να μιλήσω. 

Συναντηθήκαμε ένα πρωινό στο κέντρο της Γενεύης, ήρθε παρέα με το αγαπημένο του ποδήλατο. Διασχίζουμε την πόλη και κατευθυνόμαστε προς την Όπερα, η διαδρομή ήταν μια έκπληξη, ο καθηγητής χαμογελαστός, φιλικότατος, αποδείχθηκε ο τέλειος ξεναγός. Φτάνουμε στο μεγάλο πάρκο Parc de Βastions, μου δείχνει την προτομή του Jean Piaget,  του μεγάλου Ελβετού φιλοσόφου που ασχολήθηκε ιδιαίτερα με την ψυχολογία των παιδιών, συνεχίζουμε με την ξενάγηση στο πανεπιστήμιο, και μετά στο κέντρο του πάρκου για να συναντήσω τον Καλβίνο και την παρέα του, τον Beze, τον πρώτο λέκτορα του πανεπιστημίου τον Farel και τον Knox. 

Καταλήξαμε στο πολύ οργανωμένο τμήμα της Γενετικής, ένα κομμάτι ανήκει στο πανεπιστήμιο και ένα άλλο στο πανεπιστημιακό νοσοκομείο, εργάζονται εκεί 65 άνθρωποι και χωρίζεται στο διαγνωστικό τμήμα, που εξυπηρετεί ανάγκες του πληθυσμού, και στο ερευνητικό. Στο ισόγειο βρίσκεται έκθεση με εξαιρετικά εκθέματα της χαρτογράφησης της ζωής και του γονιδιώματός μας. Απεικονίζεται, όπως βλέπετε και στη φωτογραφία με τον καθηγητή, η εγκυκλοπαίδεια της ζωής, 46 βιβλία σε χρώματα μπλε και κόκκινο για να διαχωρίζονται τα γονιδιώματα του πατέρα (3,2 δις) και άλλα (3,2 δις) της μητέρας, σύνολο 6,4 δισεκατομμύρια γράμματα. Απέναντί μου υπάρχει ένας φωτεινός ηλεκτρονικός πίνακας, όπου τρέχει με δύο γράμματα το δευτερόλεπτο  το κείμενο της ζωής, το DNΑ, ο φορέας των γενετικών πληροφοριών που κυλούν στα κύτταρά μας και ευθύνονται για τη μοναδικότητα της γενετικής μας ταυτότητας. Το ασύλληπτο και θαυμαστό σε αυτό τον πίνακα είναι, όπως μου εξηγεί, πως ένα γράμμα να αλλάξει στη σειρά των γραμμάτων αυτό μπορεί να επιφέρει μια μεγάλη αρρώστια. Η έκθεση, πολύ χρήσιμη για τους φοιτητές και τα σχολεία, που την επισκέπτονται σ’ ένα εντυπωσιακό, περίοπτο μέρος του κτιρίου, είναι δημιούργημα του καθηγητή και των συνεργατών του. 

Περνώντας στον επάνω όροφο μου εξήγησε ότι το «ομότιμος» έφερε και την αλλαγή σε μικρότερο γραφείο. Προσωπικά μου αρέσει περισσότερο, είναι ένα τόσο φωτεινό, γεμάτο από το πάτωμα μέχρι το ταβάνι με βιβλία. Σ’ αυτό το χώρο αντίκρισα όλη τη σοφία της ζωής του και αναρωτήθηκα πώς γίνεται σ’ αυτούς τους τόσο μεγάλους ερευνητές, που ερευνούν όσο ζουν, να σφραγίζεται η επιστήμη τους με ένα ομότιμος!

Ποιος είναι ο Στυλιανός Αντωναράκης, γνωρίστε μου τον άνθρωπο.
Είμαι σαν ένα παιδί τριών χρονών, που το βάζεις σε ένα πάρκο, ψάχνει, σηκώνει πέτρες να δει εάν υπάρχουν ζουζούνια, αγγίζει τα φύλλα, εξετάζει το χρώμα τους, τα συγκρίνει, είμαι ένας άνθρωπος που ψάχνει συνέχεια, ένας αιώνιος φοιτητής, ένας ονειροπόλος, όπως με αποκαλεί η γυναίκα μου. Γεννήθηκα στην Αθήνα, οι ρίζες μου κρατάνε από την Κρήτη και τη Μικρά Ασία, μου αρέσουν οι εναλλαγές της ζωής, ταξιδεύω συνέχεια για να συλλέγω εμπειρίες και γνώσεις, είμαι τυχερός που έχω τέσσερα παιδιά, τρία αγόρια, ένα κορίτσι, και επτά εγγόνια. 

Σε αυτό το σημείο τα μάτια του λάμπουν, καθώς μου περιγράφει με πολύ τρυφερότητα την οικογένειά του, τη γυναίκα του, τη Γρηγορία που είναι 44 χρόνια μαζί. Ο πρώτος του γιος, ο Μανώλης, έχει σπουδάσει Ογκολογία, είναι καθηγητής στο πανεπιστήμιο Johns Hopkins στη Βαλτιμόρη, ο δεύτερος γιος του, ο Γρηγόρης, αναπληρωτής καθηγητής Οδοντιατρικής στο πανεπιστήμιο της Γενεύης, ο τρίτος, ο Αλέξανδρος, αναπληρωτής καθηγητής Περιβάλλοντος και Ενέργειας στο πανεπιστήμιο του Essex στην Αγγλία. Η κόρη του, η Χριστίνα, σπούδασε θέατρο στο Παρίσι και μετά φιλοσοφία στη Γενεύη, αλλά η μεγάλη της αγάπη παραμένει το θέατρο.

Τον ρωτώ γελώντας εάν το γονίδιό του ήταν αυτό που υπερίσχυσε έναντι της συζύγου του. «Η γυναίκα μου είναι πιο προσγειωμένη , είναι το αντίβαρο στην οικογένεια. Είναι πολύ δυνατή, σπουδαία. Κατάγεται από την Αρκαδία, μεγάλωσε τέσσερα παιδιά, έχει αρκετές δραστηριότητες με την ελληνική κοινότητα στη Γενεύη, λατρεύει την ελληνική γλώσσα, τη διδάσκει στο ελληνικό σχολείο, και ενώ φύγαμε από την Ελλάδα το 1980, τα παιδιά μας, τα εγγόνια μας, ομιλούν άπταιστα ελληνικά». 

Από τα επιτεύγματά του στη Γενετική είναι φανερό ότι η επιστήμη είναι ολόκληρη η ζωή του, αναρωτιέμαι τι άλλο τον τραβάει το ίδιο πολύ. Μου απαντάει ότι μια άλλη μεγάλη αδυναμία του είναι η Ελλάδα. «Ασχολούμαι πολύ με τον ελληνικό σύλλογο. Στη Γενεύη ζούνε πολλοί συμπατριώτες μας, στον σύλλογο είναι γραμμένες πάνω από 1.000 οικογένειες. Πολύ τακτικά φέρνουμε αξιόλογους ανθρώπους, που μιλάνε στην ελληνική κοινότητα. Ασχολούμαστε πολύ με τις γιορτές, τα ήθη και τα έθιμα της Ελλάδας. Επίσης μου αρέσει ιδιαίτερα το θέατρο, δημιουργήσαμε ένα θεατρικό οργανισμό Ελλήνων Γενεύης. Έχουμε ανεβάσει αρκετές τραγωδίες, αλλά και νεοελληνικά έργα, όπως την “Αυλή των Θαυμάτων” του Καμπανέλλη. Με αφορμή την επέτειο των 200 χρονών από το 1821 προετοιμάζουμε ένα νέο θεατρικό έργο, τη ζωή του Καποδίστρια, που έζησε στη Γενεύη από το 1822 έως το 1827. Ελπίζουμε, ιού επιτρέποντος, να το ανεβάσουμε τον Απρίλιο». Μου εξηγεί ότι υποδύεται τον Άνθιμο Γαζή, στις δε τραγωδίες συνήθως παίρνει το ρόλο του αγγελιοφόρου, καθώς είναι μονόλογος και τον μαθαίνει, όταν ταξιδεύει, λόγω έλλειψης χρόνου.  

Αποζητώντας να τον γνωρίσω περισσότερα τον ρωτώ ποια βιβλία αγαπά, τι μουσική ακούει. «Διαβάζω ελληνική και ξένη λογοτεχνία, αγαπώ τον Πρεβελάκη, που είναι και Kρητικός, αλλά υπάρχουν τόσοι συγγραφείς στην Ελλάδα, που πραγματικά δεν ξέρω ποιον να πρωτοαναφέρω. Η  ποίηση όμως είναι η αδυναμία μου. Θαυμάζω στους τρεις πυλώνες της ελληνικής ποίησης, Σολωμό, Κάλβο, Καβάφη, το ότι η ελληνική δεν ήταν μητρική τους γλώσσα (ο πρώτος μιλούσε ιταλικά, οι άλλοι δύο αγγλικά), έμαθαν ελληνικά ζυμώνοντας τη γλώσσα για την ποίησή τους. Μου αρέσει η κλασική μουσική αλλά η προτίμησή μου είναι η όπερα η οποία αναδεικνύει όλα τα είδη της τέχνης, μουσική, τραγούδι, θέατρο. Μετά τα 45 μου κριτήριο για τα συνέδρια που επιλέγω, είναι να υπάρχει όπερα στις μεγάλες πόλεις». 

Ποιο ήταν το συναίσθημά σας όταν πήρατε το μεγαλύτερο βραβείο γενετικής, το Allan Award;
Ήταν ένα Σάββατο μεσημέρι του 2019, όταν μου τηλεφώνησε ο πρόεδρος της επιτροπής να μου ανακοινώσει ότι πήρα το βραβείο της Γενετικής! Μου πήρε κάποια δευτερόλεπτα για να συνειδητοποιήσω τι άκουσα… μα αυτό το βραβείο το πήρε ο τάδε, η τάδε, τα είδωλά μου στην επιστήμη, μάλιστα κάποιοι ήδη είχαν πάρει βραβείο Νόμπελ, δεν πίστευα ότι μπήκα σ’ αυτή τη λίστα, ήταν μια μοναδική στιγμή. Μετά από εμένα, το 2020, το βραβείο το πήρε η Mary-Claire King, η οποία βρήκε το γονίδιο του καρκίνου του μαστού. Ήμουν τυχερός, είχα άξιους συνεργάτες, όπως μου έλεγε ο αείμνηστος Φώτης Καφάτος, ο πατέρας της μοριακής βιολογίας στην Ελλάδα και διεθνώς, το μεγαλύτερο στοιχείο μιας επιτυχίας είναι να προσλαμβάνεις ανθρώπους καλύτερους από σένα. Όταν οι άνθρωποι είναι κατώτεροι διατηρείς το κοντρόλ, αλλά δεν προσθέτουν κάτι στο εργαστήριό σου, όταν είναι καλύτεροι δεν έχεις control, είναι αυθύπαρκτοι, χτίζουμε όλοι μαζί. Η επιστήμη είναι ιδέες, δεν είναι ιεραρχία.

 
Ένας γενετιστής πιστεύει στον Θεό;
Προέρχομαι από μια θρησκευόμενη μητέρα, είχα και έχω αρκετό δεσμό με τα εκκλησιαστικά πράγματα στην Ελλάδα. Το θέμα της πίστης είναι εντελώς προσωπικό, δεν έχει να κάνει με το εάν είσαι γενετιστής ή όχι. Γενετιστής είναι ένας επιστήμονας που μελετάει ένα κομμάτι της ζωής έχοντας γνώση όχι μόνο για τη σημασία του γονιδιώματος στην ανθρώπινη εξέλιξη, ένας γενετιστής έχει τη δυνατότητα να δει το άγνωστο της θεολογίας. Πριν τη θεία κοινωνία λέει ο ιερέας ένα κομμάτι, που έχει παρθεί από αυτούς που ονομάζονται αποφατικοί θεολόγοι. Είναι αυτοί που αναφέρουν ότι τον Θεό δεν τον ξέρουμε, δεν μπορούμε να τον γνωρίσουμε… “Σύ Θεός Απερινόητος Αόρατος Ακατάληπτος...”. Ο γενετιστής βλέπει το άπιαστο του Θεού. Όταν τελείωσα την ιατρική το ενδιαφέρον μου ήταν στη θεολογία, γράφτηκα στη σχολή, δεν την τελείωσα, έκανα μόνο δύο χρόνια κι έφυγα. Σε ένα μοναστήρι στο Μεγάλο Μετέωρο γνώρισα έναν ιδιαίτερα φωτισμένο άνθρωπο. Του είπα ότι θέλω να ασχοληθώ με την επιστήμη μου, θέλω να μελετήσω την αλήθεια. Μου απάντησε ότι αν αυτό είναι που μου αρέσει, τότε αυτό πρέπει να κάνω. Κι αν μέσα από την έρευνά μου ανακαλύψω ότι δεν υπάρχει θεός; “Ο Θεός εάν υπάρχει δεν φοβάται, άμα δεν υπάρχει καλύτερα να μας αποδείξει πως δεν υπάρχει. Εάν υπάρχει δεν φοβάται την έρευνά σου. 

Προσωπικά δεν σας κρύβω ότι ακόμη προβληματίζομαι πάνω σε αυτό… αλλά συνεχίζω ακάθεκτη… Υπάρχει ψυχή;
Εάν υπάρχει πρέπει να τη βρούμε. Η επιστήμη δεν την έχει βρει ακόμη, είναι μακριά από εμάς. Εμείς σήμερα ερευνάμε αυτά που κρίνουμε ότι μπορούμε να απαντήσουμε. 

Σε συνέντευξή σας παλιότερα έχετε αναφέρει ότι η μακροζωΐα είναι πολύ πιο πιθανή από την αθανασία.
Νεότεροι σίγουρα δεν μπορούμε να γίνουμε, αλλά είμαστε ικανοί να παρατείνουμε χρονικά τη ζωή μας. Οπότε η μακροζωΐα είναι πολύ πιο πιθανή από την αθανασία. Κι αυτό έχει να κάνει με τη δυνατότητα της αναπαραγωγής. Εξελικτικά το είδος μας πεθαίνει με την εμμηνόπαυση. Ύστερα απ’ αυτό δεν έχει σημασία αν θα ζήσεις εκατό ή διακόσια χρόνια.

Τι σας κρατάει περισσότερο στην Ελβετία;
Υπάρχουν κάποιοι λόγοι που προτιμώ να μένω στην Ελβετία. Η χρηματοδότηση της έρευνας και η σημασία που έχει στην καθημερινή ζωή του πολίτη. Η έρευνα εδώ δεν είναι πολυτέλεια ούτε κατασπατάληση του δημοσίου χρήματος, αναγνωρίζονται οι άνθρωποι που προωθούν την έρευνα για τη ζωή, την έρευνα την τεχνολογία, την υγεία, εδώ η κοινωνία έχει καταλάβει καλά ότι αν σταματήσει η έρευνα θα σταματήσει η εξέλιξη της ζωής. Ένας άλλος λόγος είναι ότι εδώ υπάρχει άμεση δημοκρατία, ο πολίτης έχει διαρκή λόγο, όχι μόνο κάθε 4 χρόνια ψηφίζοντας. Η δημοκρατία υποστηρίζεται, από τις συνεχείς ψηφοφορίες και τα δημοψηφίσματα, που γίνονται έως και 20 φορές τον χρόνο για θέματα της κοινότητας, της πόλης, του κράτους, μαζεύοντας υπογραφές ανάλογα με το θέμα που θέτουν σε ψηφοφορία, η οποία είναι δεσμευτική για τις κυβερνήσεις των καντονιών και την ομοσπονδιακή κυβέρνηση. Επίσης εάν ο νομοθέτης θεσπίσει ένα νόμο και ο λαός κάνει ένα δημοψήφισμα να το καταργήσει, ο νόμος καταργείται. Συμπέρασμα, η δημοκρατία προωθείται και εξελίσσεται κυρίως από του πολίτες, αυτοί αποφασίζουν πώς θα κυβερνηθεί η χώρα τους, κι ας θυμηθούμε ότι οι Ελβετοί αυτό το χρωστάνε και στον Καποδίστρια, που έσωσε τη χώρα τους από τον γαλλικό δεσποτισμό και συνέβαλε καθοριστικά στη δημιουργία του ελβετικού Συντάγματος. 
 
Κοιτάζω έξω από το παράθυρο, η μέρα συνεχίζει ηλιόλουστη, δεν αναζητώ όμως τις βόλτες, λαχταρώ να μάθω περισσότερα, τον ρωτάω για τον Covid που συνεχίζει να κρατάει τις ζωές μας σε ομηρία. Μου ξεκαθαρίζει ότι δεν είναι επιδημιολόγος, ούτε ιολόγος, είναι γενετιστής. 

Αντιληφθήκατε άμεσα πόσο επικίνδυνος είναι αυτός ο ιός;
Στην αρχή δεν είχα καταλάβει ότι θα μπορούσε να επεκταθεί τόσο εύκολα. Στις δυτικές κοινωνίες η κατάργηση των συνόρων διευκολύνει τις ζωές μας στις μετακινήσεις, αλλά όταν πρόκειται για ιούς μας κάνει εντελώς ανίσχυρους. 

Ποια ήταν η πιο σωστή και ποια η πιο λάθος κίνηση της κυβέρνησης από την αρχή της επιδημίας;
Είναι δύσκολο να κρίνω την κυβέρνηση, δεν ζω στην Ελλάδα, δεν μπορώ να γνωρίζω το πολιτικό κόστος, αυτό που μπορώ να πω είναι ότι έγινε σωστά το πρώτο lockdown, αργότερα πιστεύω ότι καθυστέρησαν ίσως λόγω τουρισμού. Εκείνο που τονίζω με βεβαιότητα είναι ότι ο ιός είναι πιο δυνατός από την πολιτική, δεν είναι όμως πιο δυνατός από την επιστήμη. 

Τι άποψη έχετε για τα αντιικά φάρμακα; Γιατί έγινε τόση πρόοδος στα εμβόλια ενώ αντίστοιχα τα φάρμακα έμειναν πίσω;
 Πιστεύω ότι και οι δύο προσπάθειες θα έπρεπε να είναι το ίδιο σημαντικές και να χρηματοδοτηθούν το ίδιο. Βέβαια τα αντισώματα δουλεύονται από λιγότερες εταιρείες καθώς είναι θεραπευτικά και δεν απευθύνονται στους πολλούς, γι’ αυτό οι μεγάλες εταιρείες προτιμούν τα εμβόλια που είναι για όλους και έχουν το κέρδος. Τα μονοκλωνικά αντισώματα πρέπει να δίνονται όταν διαπιστωθεί η ύπαρξη του ιού και ο ασθενής κάνει πυρετό, προτού ο ιός καταβάλει τον οργανισμό, όπως συνέβη με τον Τραμπ. Εκείνο που είναι ενθαρρυντικό από τα φάρμακα είναι η κολχικίνη, που εντάσσεται στο θεραπευτικό πρωτόκολλο κατά του ιού, είναι φάρμακο δοκιμασμένο σε αρκετές παθήσεις και μειώνει τη φλεγμονώδη αντίδραση του οργανισμού, πρέπει να χορηγείται αφού προηγηθεί θετικό μοριακό τεστ και συνταγογράφηση από γιατρό. 

Πού οφείλονται οι αποκλίσεις στην τιμή των εμβολίων από 1,8 λεπτά μέχρι 18 ευρώ;
Έχει να κάνει με το πόσα εκατομμύρια έχει ξοδέψει η εταιρεία για να αναπτύξει το εμβόλιο και μετά είναι το εύρος κέρδους και το πόσο κοστίζει για να διατεθεί το εμβόλιο στον κόσμο, εκεί διαμορφώνεται η τιμή. 

Θα προτιμήσετε κάποιο συγκεκριμένο εμβόλιο και τι ακριβώς συμβαίνει με τις υπογραφές που μαζεύουν στη Γενεύη οι αντιρρησίες του εμβολιασμού;
Το βασικό είναι τα εμβόλια που θα γίνουν στην Ευρώπη να είναι εγκεκριμένα από τον ΕΟΦ. Στην Ελβετία θα διατεθεί απ’ όσο γνωρίζω είτε της Pfizer είτε της Μoderna. Μέχρι στιγμής έχουν μαζέψει περίπου 70.000 υπογραφές, εάν περάσουν τις 100.000 θα γίνει συζήτηση, θα τεθεί ακριβώς το ερώτημα το οποίο δεν γνωρίζω, αλλά φαντάζομαι ότι αφορά την ασφάλεια του εμβολίου ζητώντας περισσότερα στοιχεία, φοβούμενοι τις παρενέργειες. 

Στους αντιρρησίες των εμβολίων, τι θα λέγατε, κινδυνεύει το DNA μας (γονιδίωμα) από το RNA (μόριο που περιέχει την πληροφορία για τη δημιουργία των ιικών πρωτεϊνών στις οποίες ο οργανισμός μας αναπτύσσει αντισώματα);
Ο κόσμος χρειάζεται κατανόηση, επηρεάζεται καθημερινά από χιλιάδες δημοσιεύματα, είναι επόμενο να μπερδεύεται. Θα προσπαθήσω όσο πιο κατανοητά να σας ενημερώσω. Το RNA δεν εισχωρεί στον πυρήνα των κυττάρων και επομένως ο κίνδυνος για να επηρεάσει το γονιδίωμα ή τα κύτταρά μας είναι μηδενικός. Επίσης καλό είναι να θυμόμαστε ότι και ο ιός έχει ένα μεγάλο μόριο RNA, πολύ μεγαλύτερο από το μικρό μόριο που περιλαμβάνει το εμβόλιο. Επομένως η μόλυνση με τον ιό θα μας εκθέσει σε ακόμα μεγαλύτερο μόριο RNA. Τι προτιμάτε, λοιπόν; Να εμβολιαστείτε με ένα μικρό κομμάτι RNA, που δεν θα σας προκαλέσει σχεδόν κανένα σύμπτωμα αλλά εμποδίζει τη μόλυνση από τον ιό, ή να μολυνθείτε από ένα τεράστιό μόριο RNA (29.000 νουκλεοτίδια) του ιού μαζί με όλες τις πιθανές άσχημες επιπλοκές; Μέχρι στιγμής έχουν εμβολιαστεί 6 εκατομμύρια άνθρωποι, παρατηρήθηκαν 3-4 θάνατοι είτε λόγω προχωρημένης ηλικίας ή άλλων νοσημάτων. Ο κορωνοϊός όμως συνεχίζει με την ίδια σφοδρότητα να σκοτώνει καθημερινά στον πλανήτη 10.000 ανθρώπους. Όσοι αμφιβάλλουν ή φοβούνται, ας τα τοποθετήσουν όλα σε μια ζυγαριά κι ας αποφασίσουν, η ιατρική δεν υποχρεώνει κανέναν, ο θάνατος, που παραμονεύει, υποχρεώνει! 

Θα συνυπάρχουμε πολλά χρόνια με τον Covid19; Ο εμβολιασμός θα επαναλαμβάνεται συχνά;
Αυτό θα εξαρτηθεί από την αποτελεσματικότητα των εμβολίων, τον αριθμό του πληθυσμού που θα εμβολιαστεί και τις μεταλλαγές του ιού. Εάν εμβολιαστεί το 70-80 % τότε ο γενικός πληθυσμός θα αποκτήσει ισχυρή ανοσία και θα απαλλαγούμε από την πανδημία. Επειδή ο ιός μεταλλάσσεται συνεχώς, όπως όλα τα έμβια όντα, θα πρέπει να καταλάβουμε την ταχύτητα των μεταλλαγών και τον ρυθμό τους. Ο ιός αυτός μεταλλάσσεται πιο αργά από τον ιό της γρίπης. Έχει υπολογιστεί ότι γίνεται μια μεταλλαγή, που έχει κάποιο εξελικτικό πλεονέκτημα για τον ιό, περίπου κάθε δύο μήνες. Πολλές μεταλλαγές εξαφανίζονται, καθώς ή είναι αρνητικές για τον ιό, ή ουδέτερες. Επίσης ο ιός διαθέτει ένα ένζυμο, που όταν αντιγράφει το RNA του και συμβεί κάποιο λάθος, τότε το ένζυμο αυτό το διορθώνει. Αντίθετα ο ιός της γρίπης δεν διαθέτει αυτό το ένζυμο, μεταλλάσσεται πολύ πιο γρήγορα και πιο συχνά. Όσον αφορά πόσο συχνά θα επαναλαμβάνεται ο εμβολιασμός, κρίνω ότι είναι νωρίς να το πούμε, αλλά μάλλον θα είναι σε μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα από ότι στη γρίπη. 

Η επιστημονική κοινότητα το τελευταίο διάστημα είναι ιδιαίτερα ανήσυχη για τις μεταλλαγές του ιού και ειδικά αυτή της νοτιοαφρικανικής μετάλλαξης Sars-CoV-2, που δείχνει να μην καλύπτεται από τα υπάρχοντα εμβόλια. Θα χρειαστεί πιθανώς ανασχεδιασμός των εμβολίων και πόσο πίσω θα μας οδηγήσει αυτή η εξέλιξη;
Όσον αφορά τις μεταλλαγές θα χρειαστούν μερικά κλικ στο πληκτρολόγιο του κομπιούτερ για να αλλάξει η αλληλουχία RNA ώστε να περιλαμβάνει τις νέες μεταλλαγές. Έτσι τα εμβόλια δεύτερης ή τρίτης γενιάς θα παράγουν αντισώματα και για τις νέες μεταλλαγές. Όσον αφορά τη μεταλλαγή της νότιας Αφρικής τα νέα δεν είναι ευχάριστα, όπως ήδη γνωρίζετε η μετάδοση είναι ευκολότερη και η θνησιμότητα που προκαλεί. Επίσης τα φυσικά αντισώματα των ανθρώπων, που έχουν ήδη μολυνθεί με τον ιό, δεν ανταποκρίνονται τόσο καλά στο συγκεκριμένο στέλεχος. Το σοβαρότερο είναι ότι δεν γνωρίζουμε ακόμη πόσο τα νέα στελέχη καλύπτονται από τα αντισώματα των εμβολίων. Βέβαια ακόμη κι αν ανακαλύψουμε μειωμένη αποτελεσματικότητα των εμβολίων εξαιτίας των μεταλλαγών είναι δυνατή ταχεία, όπως προανέφερα, ανάπτυξη δεύτερης γενιάς εμβολίων. Το πρόβλημα που ίσως προκύψει, είναι να είναι χρονοβόρα η διαδικασία αδειοδότησης. 

Από τη στιγμή που το κάθε ατομικό γονιδίωμα αντιδρά διαφορετικά, τα εμβόλια θα καλύπτουν την ποικιλομορφία των γονιδιωμάτων ή θα έχουμε δυσάρεστες εκπλήξεις;
Οι γενετιστές κοιτούν τον κάθε άνθρωπο ξεχωριστά, όπως είπαμε ο καθένας μας έχει το δικό του ιδιαίτερο γονιδίωμα στον κόσμο, είμαστε μοναδικές προσωπικότητες, εκτός από τα μονογενή δίδυμα, που στην αρχή της ζωής τους έχουν το ίδιο, αλλά στην πορεία αλλάζει το μεταξύ τους γονιδίωμα με τις σωματικές μεταλλαγές, δηλαδή αυτές που συμβαίνουν σε μερικά μόνο κύτταρα του σώματος. Από την άλλη μεριά βρίσκεται η ασφάλεια της δημόσιας υγείας, ο εμβολιασμός είναι σαν ένα ζευγάρι παπούτσια που φορούν όλοι τα ίδια, ανεξάρτητα μεγέθους. Όμως κάποιοι έχοντας ιδιαίτερα γονιδιώματα αντιδρούν διαφορετικά στο εμβόλιο και αυτό δεν είναι περίεργο καθώς ο οργανισμός κάποιων συνανθρώπων μας αντιδρά σπανίως διαφορετικά σε περιβαλλοντικά ερεθίσματα. Τα μήλα, που είναι υγιεινή τροφή, σε ανθρώπους με δυσανεξία στη φρουκτόζη είναι βλαβερά. Τα κουκιά είναι βλαβερά στα αγόρια με έλλειψη του ενζύμου G6PD. Η έκθεση στον ήλιο είναι βλαβερή σε παιδιά με μια κληρονομική πάθηση xeroderma pigmantosum. Δεν θα εκπλαγώ εάν ένας στους 20.000 ή 30.000 ανθρώπους, που θα εμβολιαστούν, παρουσιάσουν παρενέργειες. Αυτός όμως δεν είναι λόγος για να μην εμβολιαστούν οι υπόλοιποι. 

Είναι δυνατόν να γνωρίζουμε ποιο γονιδίωμα θα μπορούσε να μην προσληφθεί από τον ιό; Αυτό είναι ένα ερώτημα που είναι δύσκολο να απαντηθεί με μικρούς αριθμούς παρατηρήσεων αλλά μπορούμε να ξέρουμε εάν μελετήσουμε π.χ. 100.000 ανθρώπους, που εκτέθηκαν στον ιό και δεν αρρώστησαν, και αντίστοιχα άλλους τόσους που είχαν την ίδια έκθεση και αρρώστησαν, να συγκρίνουμε αυτές τις δύο ομάδες γονιδιωμάτων που είχανε την ίδια έκθεση για να βρούμε στα γονίδια τις ιδιαίτερες μεταλλαγές του καθενός, ούτως ώστε να καταλήξουμε ποιες περιοχές ή ποικιλομορφίες του γονιδιώματος μας προστατεύουν από τον Covid. Ήδη υπάρχουν κάποια αποτελέσματα, πολύ λίγες είναι οι θέσεις που έχουν αναγνωρισθεί στο γονιδίωμα που μας κάνουν να είμαστε ανθεκτικοί ή αντίθετα υπερευάλωτοι. Στους νέους ανθρώπους που πεθαίνουν, πρέπει να βρούμε τη γενετική προδιάθεση που προκαλεί τη βαριά νόσο και με ποιους μοριακούς μηχανισμούς ο ιός είναι θανατηφόρος.

Τα παιδιά με το σύνδρομο DOWN ανήκουν στις ευπαθείς ομάδες;
Το επιστημονικό περιοδικό Science δημοσίευσε ότι οι ενήλικες με σύνδρομο DOWN εισάγονται 10 φορές περισσότερο από τους άλλους στα νοσοκομεία. Οι συνάνθρωποί μας με το σύνδρομο είναι ευπαθής πληθυσμός. Και πρέπει να εμβολιάζονται άμεσα δίνοντάς τους προτεραιότητα. Το ανοσολογικό τους σύστημα είναι πιο ευάλωτο στον ιό διότι το χρωμόσωμα 21 έχει επάνω του τα γονίδια ιντερφερόνης, που είναι σημαντικά για τους ιούς. Πολύ σύντομα θα κυκλοφορήσει ένα άρθρο από τους επιστήμονες πάνω σ’ αυτό. Πρόσφατα επικοινώνησα με τους αρμόδιους στον μεγαλύτερο σύλλογο της Θεσσαλονίκης για τα άτομα με σύνδρομο DOWN και θα προσπαθήσουμε να πείσουμε τις υπηρεσίες υγείας της κυβέρνησης να δοθεί άμεση προτεραιότητα στον εμβολιασμό. 

Κάποιος που γνωρίζει τον εαυτό του τόσο καλά, όπως εσείς, φοβάται περισσότερο τις αρρώστιες; 
Φοβούνται περισσότερο αυτοί που έχουν άγνοια, η γνώση μειώνει τον φόβο, όποιος έχει βαθιές γνώσεις ειδικά βιολογίας δεν φοβάται. 

Σε πόσες ημέρες διαβάσατε το γονιδίωμά σας;
Σε δύο εβδομάδες το διάβασα ολόκληρο, αλλά κατάλαβα μόνο 1%. Το γονιδίωμά μας είναι πεπερασμένο, έχει αρχή και τέλος, για να το καταλάβουμε πλήρως θα πάρει πολλά χρόνια και, όπως λέει ο Αντόνιο στη «Τρικυμία» του Σαίξπηρ: «Αυτό που έχει συμβεί είναι μόνο ο πρόλογος, ό,τι έχουμε καταφέρει μέχρι σήμερα είναι μόνο πρόλογος». 

Μένοντας στον πρόλογο έρχεται ο επίλογος, σ’ αυτή τη συνέντευξη... Κοιτάζοντάς τον να ανεβαίνει στο ποδήλατό του και να απομακρύνεται, σκέφτομαι ότι όσο πιο σπουδαίος είναι κάποιος άνθρωπος τόσο πιο σεμνός είναι. Τελικά σήμερα είχα μια τυχερή ημέρα.

---

Το βραβείο William Allan Αward, που δόθηκε από την Αμερικανική Εταιρεία Ανθρώπινης Γενετικής, ιδρύθηκε το 1961 στη μνήμη του William Allan, ενός από τους πρώτους αμερικανούς γιατρούς που διεξήγαγε εκτενή έρευνα στην ανθρώπινη γενετική.