Το παράδοξο του Solow, ο κορωνοϊός και η επόμενη μέρα της ψηφιακής οικονομίας στην εποχή της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης.
Γράφει η Βασιλική Μπέσιου*
Η πραγματικότητα με εικόνες
Μάιος 1980. Μια ιστορία που πάντα με κάνει να χαμογελάω γλυκά.
Σε ένα διαμέρισμα του κέντρου της Αθήνας η προγιαγιά μου – έχοντας ζήσει όλη της τη ζωή στα βουνά της Ηπείρου βλέπει τηλεόραση. «Καλησπέρα σας», λέει η παρουσιάστρια των ειδήσεων Εύη Δεμίρη. «Καλησπέρα γιέ μου», απαντάει εκείνη πιστεύοντας πως προφανώς της απευθύνεται προσωπικά – πώς αλλιώς θα μπορούσε να είναι!
Μάιος 2020. Τέσσερις γενιές αγκαλιά με την οθόνη, μαζί και χώρια.
Οι παππούδες στο χωριό μιλάνε με τα εγγόνια μέσω Skype, οι γονείς ψάχνουν στο google για τα πάντα, ο άντρας μου κι εγώ δουλεύουμε, μαγειρεύουμε, επικοινωνούμε συναλλασσόμαστε online - ο πεντάχρονος γιος μας κάνει μάθημα μέσω webex, παίζει με τους φίλους του και πάει σε πάρτι διαδικτυακά, ενώ προσπαθεί να κάνει zoom σε πραγματική φωτογραφία!
Οι γενιές πλέον συγκλίνουν και η τεχνολογία γίνεται μέρος της καθημερινότητάς μας.
Η αλήθεια με αριθμούς
Ένα σημαντικό κέρδος που θα μας μείνει στη μετά-κορωνοïό εποχή είναι η ενίσχυση της εμπιστοσύνης των πολιτών και των επαγγελματιών στην τεχνολογία, καθώς και η κατανόηση ότι με την αξιοποίησή της τα βήματα μπροστά μπορούν να γίνουν αξιόπιστα και πιο γρήγορα.
Εκτός από το γεγονός ότι η τεχνολογία υπήρξε καταλύτης για την επιστημονική κοινότητα και την κρίσιμη ερευνητική δραστηριότητα στη μάχη κατά του ιού, τα διαθέσιμα ψηφιακά εργαλεία αποτέλεσαν κλειδί και για τη λειτουργία της οικονομίας στην τρέχουσα συγκυρία της πανδημίας. Όλοι μας λίγο ή πολύ είδαμε την «προεπισκόπηση» μιας ψηφιοποιημένης καθημερινότητάς. Από την εκπαίδευση μέχρι την αγορά πρώτων ειδών αλλά και τη διασκέδαση, η χώρα μας αλλά και ολόκληρος ο κόσμος «εκμεταλλεύτηκε» τις νέες τεχνολογίες με εντυπωσιακά πολλές φορές αποτελέσματα.
Από τους 16 εκατομμύρια νέους συνδρομητές στη διαδικτυακή πλατφόρμα του Netflix[1] μέσα σε δύο μήνες σε παγκόσμιο επίπεδο μέχρι το +800% στις online αγορές από supermarket στην Ελλάδα[2] αλλά και τις 1.8 εκατ. συμμετοχές μαθητών αθροιστικά σε ψηφιακές τάξεις μέσω Webex[3] φαίνεται πως η κρίση αυτή μας οδήγησε σε διαθέσιμες λύσεις που πολλές φορές φαίνεται να αγνοούσαμε χωρίς λόγο επιδεικτικά.
Πολλοί κλάδοι της οικονομίας «αναγκάστηκαν» να αφομοιώσουν και να χρησιμοποιήσουν μέσα σε πολύ μικρό χρονικά διάστημα τεχνολογίες και εργαλεία που μέχρι πριν λίγο καιρό κρατούσαν «κλειδωμένα» στο συρτάρι χωρίς να αντιλαμβάνονται πλήρως τον τρόπο με τον οποίο μπορούν να τα αξιοποιήσουν προς όφελος της επιχείρησής τους.
Η επόμενη ημέρα με σχέδιο
Σίγουρα παραμένει κρίσιμο πώς από εδώ και στο εξής θα αξιοποιήσουμε περαιτέρω τα γρήγορα αυτά βήματα που έγιναν. Και σίγουρα δεν πρέπει να θεωρούμε ότι «πιάσαμε» το χέρι του υπόλοιπου κόσμου σε ότι αφορά την επιθυμητή ψηφιοποίηση της οικονομίας αλλά και των δραστηριοτήτων μας. Είναι όμως σημαντική η αρχή. Και κυρίως το ότι αντιλαμβανόμαστε βιωματικά πλέον – με αφορμή την πανδημία - τη σημασία των ψηφιακών μέσων και τεχνολογιών στη βελτίωση της καθημερινότητας μας.
Πολλές και αξιόλογες μελέτες έχουν εκπονηθεί τον τελευταίο καιρό σχετικά με τα αναγκαία βήματα προς την ψηφιοποίηση της ελληνικής οικονομίας, καταλήγοντας οι περισσότερες σε ένα συνδυασμό παραμέτρων με κυριότερους τη διαμόρφωση εθνικής στρατηγικής και θεσμικού πλαισίου, τη δημιουργία υποδομών (5G κλπ) αλλά και την ανάπτυξη δεξιοτήτων ταυτόχρονα με την ύπαρξη κινήτρων για τις επιχειρήσεις και τους πολίτες.
Αυτονόητες και σαφείς όλες οι παραπάνω αναγκαίες παράμετροι. Χρειάζεσαι στρατηγική και θεσμικό πλαίσιο, επιβάλλονται οι υποδομές και είναι αναγκαίο να δοθούν κίνητρα σε ένα διαρκές εκπαιδευόμενο οικοσύστημα. Πώς πραγματικά μετράμε όμως αυτό που βελτιώνουμε; Και πόσο ρόλο θα παίξει τελικά και η ανάπτυξη της επιθυμητής κουλτούρας στη χρήση των νέων ψηφιακών εργαλείων και τεχνολογιών;
Με άλλα λόγια με ποιο τρόπο μπορούμε να είμαστε όσο το δυνατόν πιο σίγουροι ότι οι αλλαγές και οι δράσεις έχουν πραγματικό αντίκτυπο τόσο στην οικονομία όσο και στην καθημερινότητα των πολιτών;
Οι Γερμανοί στη βιομηχανία τους έχουν το μότο «Control, control, control». Είναι κατά τα λεγόμενα πολλών, ο μόνος τρόπος για να ελαχιστοποιηθεί το ρίσκο σε μια διαδικασία παραγωγής. Σχεδιάζουμε σωστά ένα σύστημα – και με συνεχόμενη παρακολούθηση και αξιολόγηση ελέγχουμε πιθανές στρεβλώσεις, απώλειες και λάθη.
Κάποιος σε αυτή τη διάσταση θα μπορούσε να απαντήσει πως και στην παρακολούθηση της ψηφιακής οικονομίας υπάρχουν μετρήσιμοι δείκτες (π.χ.DESI[4], Παρατηρητήριο Ψηφιακού Μετασχηματισμού[5]) αλλά και τρόποι έμμεσοι για να αποτυπωθεί η επίδραση μιας σειράς μέτρων στην οικονομία μιας χώρας. Ακόμα και έτσι όμως υπάρχουν πολλοί παράγοντες που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε μη ασφαλή συμπεράσματα για την «απόδοση αυτού του συστήματος».
Όσον αφορά τους μετρήσιμους δείκτες, ενδέχεται να απέχουν από την πραγματική εικόνα είτε γιατί ο δείκτης έχει εκτιμηθεί με διαφορά φάσης είτε γιατί σε ότι έχει σχέση με την εισαγωγή της τεχνολογίας παρατηρείται συχνά ένα φαινόμενο γνωστό και ως το «παράδοξο της παραγωγικότητας - productivity paradox».
Solow’s Paradox
Η αναφορά του Productivity Paradox (γνωστό και ως Solow Paradox[6]) βρίσκεται πίσω στις δεκαετίες του ’70 και ’80 όταν είχαμε ουσιαστικά την πρώτη μεγάλη «έκρηξη» της τεχνολογίας. Κάπου στο – όχι και τόσο – μακρινό 1987 ο βραβευμένος με Νόμπελ Αμερικάνος Οικονομολόγος Robert Solow είχε πει τη φράση «the computer age was everywhere except for the productivity statistics» υπονοώντας ότι αν και παντού έβλεπε την «επέλαση» της τεχνολογίας και των υπολογιστών αυτό δεν αποτυπωνόταν στην οικονομία και τους δείκτες παραγωγικότητας.
Αυτό συμβαίνει σύμφωνα με τους ειδικούς γιατί η τεχνολογία εμπεριέχει ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον συσχετισμό με τη μέτρηση της παραγωγικότητας καθώς η ουσιαστική επίδρασή της στην οικονομία και κατ’ επέκταση στην κοινωνία μπορεί να «καταγραφεί» αρκετά χρόνια μετά.
Στην περίπτωση του Solow και της αμερικάνικης οικονομίας, η ανησυχία του διαψεύστηκε μια δεκαετία μετά, με την έκρηξη της παραγωγικότητας των ΗΠΑ στα 90s κατά την οποία η τεχνολογία αποτέλεσε έναν από τους βασικούς μοχλούς ανάπτυξης.
Τεχνολογία και κοινωνία
Θα μπορούσαμε να περιμένουμε έναν «δεύτερο γύρο» αυτού του παράδοξου την περίοδο του ψηφιακού μετασχηματισμού και της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης ή σήμερα έχουμε τα μέσα αλλά και την ανάγκη να ενσωματώσουμε τις τεχνολογικές εξελίξεις στο παραγωγικό μας μοντέλο πιο άμεσα;
Σε κάθε περίπτωση, στη διαδικασία αυτή οφείλουμε να οπλιστούμε με υπομονή και να βρούμε τρόπους έτσι ώστε η εξέλιξη της τεχνολογίας και η αφομοίωσή της να γίνει αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητάς μας τόσο σε επίπεδο κράτους όσο και σε επίπεδο ατομικό ή και επαγγελματικό.
Η εποχή μας σφραγίζεται από την επέλαση αυτής της ψηφιακής επανάστασης και οι κυβερνήσεις οφείλουν να προετοιμάσουν και να ενσωματώσουν σε αυτή το σύνολο των πολιτών. Διαφορετικά, η Δ’ Κοινωνική Επανάσταση είναι αναπόφευκτη.
Η τεχνολογία δεν πρέπει και δεν μπορεί να αναπτύσσεται και να εφαρμόζεται αποκομμένη από την κοινωνία και την αγορά αλλά να εξελίσσεται με βάση τις ανάγκες και τα προβλήματα που αναζητούν λύση. Και σε αυτή την εξίσωση όλοι μας είμαστε σημαντικοί.
*Η Βασιλική Μπέσιου είναι Πολιτικός Μηχανικός Msc, Επιστημονική Συνεργάτιδα του Δικτύου
11°
