Η επιτυχημένη έκθεση για τη δεκαετία του ’80 στην Τεχνόπολη τελείωσε αυτές τις μέρες. Η νοσταλγία για τα έιτις συνεχίζεται σε όλο τον κόσμο. Ένα άρθρο σε τρεις συνέχειες του Φ. Γεωργελέ ο οποίος περιέγραφε τότε τα 80s μέσα από τη στήλη Α112 του περιοδικού «Ταχυδρόμος», μας δείχνει τον τρόπο που βλέπαμε τη δεκαετία εκείνη τότε που μόλις τελείωνε.
Η clean εποχή έστειλε το «σεξ, ντραγκς και ροκ’ν’ρολ» στην ιστορία. Η φόρμα και η υγεία κυριάρχησαν. Τζόκινγκ, αερόμπικ, μπόντι μπίλντινγκ, γυμναστήρια. Φόρμες με φίρμες και αθλητισμός για κοινωνικές συναναστροφές. Από το γυμνασμένο σώμα, στην κουλτούρα της γυμναστικής. Αθλητικά κέντρα-λέσχες, γνωριμίες, η σημασία των αξεσουάρ, σωστή φόρμα, σωστά παπούτσια, σωστό μπόντι, σωστή τσάντα. Το σώμα λειτουργεί και πάλι και μάλιστα χωρίς κίνδυνο. Χωρίς Aids, χωρίς ψυχολογικά στρες που δημιουργεί η επαφή των σύγχρονων ανθρώπων. No sex, βαράκια. «Φρέσκα» τρόφιμα και βετζετέριαν. Υγιεινές διατροφές, φυτοφαγία. Μπίρα χωρίς αλκοόλ, τσιγάρα χωρίς καπνό, κόκα κόλα χωρίς ζάχαρη, σαλάτα χωρίς λάδι, μάθαμε να τρώμε χωρίς όρεξη. Diet and light. Πολύ λάιτ. Επιστροφή στη φύση, αλλά με έναν τρόπο μετα-οικολογικό. Στα σέβεντις είχαμε μπίρες σε συσκευασία των 24. Στα μέσα της δεκαετίας, οι προχωρημένοι ειδήμονες στα εστιατόρια δοκίμαζαν με ύφος κρασί μαζικής παραγωγής από το σουπερμάρκετ. Στο τέλος της δεκαετίας, ήρθε η ώρα του μεταλλικού νερού. Ήταν όμως Περιέ.
Η κουλτούρα ήταν ένα πάτσγουορκ που καταναλωνόταν γρήγορα. Fast-food κουλτούρα. Λατινοαμερικάνοι και αμερικάνικα μπεστ-σέλερ. Κόμικς και αστυνομικά μυθιστορήματα. Τηλεοπτικές σειρές και MTV. Βιογραφίες διάσημων και Ουμπέρτο Έκο. Μαρκές, Έκο και φαστ κουλτούρα; Καμιά αντίφαση. Ήταν οι υπερπαραγωγές του είδους. Όπως τα «τρικάσετα» στα βιντεάδικα, οι σειρές για overdose. Κυρίως όμως περιοδικά. Η δεκαετία ήταν ο θρίαμβος των περιοδικών που στη εποχή της εικόνας πέρασαν από την κατηγορία-κείμενο στην κατηγορία-θέαμα. Οι στήλες υποκατέστησαν το αντικείμενό τους. Διαβάζαμε βιβλιοκριτικές αντί για βιβλία, δισκοκριτικές αντί ν’ ακούμε μουσική. Το ζάπιν έγινε τρόπος ζωής του σύγχρονου ανθρώπου και όχι μόνο στην τηλεόραση. Οι αποσπασματικές εικόνες, το σοκ της φωτογραφίας, η ασταμάτητη ροή πληροφοριών, η ψυχεδέλεια της πληροφορικής, η απουσία κριτικής, η δυσκολία κριτικής. Ο clipman μένει σε λοφτ, δουλεύει μπρος στην οθόνη του κομπιούτερ, κάνει ζάπιν στα κανάλια, ντύνεται με ετικέτες, κάθεται σε ετικέτες, καταναλώνει ετικέτες, δεν έχει χρόνο, δεν προλαβαίνει να σκεφτεί. Γοητεύεται από τις διαφημίσεις, τις εικόνες, τα σλόγκαν.
Η πολιτική παίζει στο παιχνίδι της εποχής. Πολιτικό μάρκετινγκ. Η σημασία ενός χαμόγελου, ενός χρώματος, ενός σλόγκαν. Κοινές διαφημιστικές πρακτικές. Μαζί, μαζί κι εσύ, όλοι μαζί. Το θέμα δεν είναι να πείθεις, αλλά να γοητεύεις. Δεν αρέσουμε πια, λέει η Μελίνα. Σκηνοθετικές πρακτικές. Τα σπέσιαλ εφέ του κ. Μπιρσίμ. Το ζουμάρισμα στο δάκρυ της Μαρίκας. Γιγάντια κονσέρτα εναντίον φυσαρμόνικας. Οι ιδέες τέλειωσαν, μαζί και οι συγκρούσεις, μαζί όμως και οι συγκινήσεις. Οι ανατριχίλες μεταφέρονται στο Παρί-Ντακάρ, στο Camel Trophy, στο Marlboro adventure team, στις ορειβασίες, στα επικίνδυνα ακροβατικά σπορ. Οι αγώνες στα γήπεδα, το μποξ γίνεται της μόδας, θεαματοποιώντας τη βία σαν παιχνίδι. Τζόγος, ιππόδρομος, καζίνα, προπό, υποκαθιστούν την ένταση, την αγωνία, τον κίνδυνο.
Η δεκαετία άρχισε, ανήκοντας στους «μόνους». Στο ένα απ’ τα δυο σπίτια στη Γαλλία, κατοικεί εργένης. Η λέξη δεν είναι ακριβώς μοναξιά αλλά «βρίσκω τον εαυτό μου». Πρωινό, αυτόματος τηλεφωνητής, στερεοφωνικό, δορυφορική, περιοδικά, αυτοσυγκέντρωση. Απομόνωση. Ιδιωτικό νησί, σπίτι καταφύγιο. Έξω, το στρες, η δυσκολία επικοινωνίας. Οι ανύπαντροι για πρώτη φορά και πρώτη γενιά δεν είναι «γεροντοπαλίκαρα» ή «γεροντοκόρες», αλλά τρόπος ζωής. Τα νέα ζευγάρια μπορεί να ’χουν μια σχέση χρόνια, χωρίς αυτό να συνεπάγεται αναγκαστικά γάμο. Δεν μένουν στο ίδιο σπίτι, έχουν πιο ανοιχτές σχέσεις. Οι σημερινοί ρυθμοί και το στρες κάνουν δύσκολη τη συγκατοίκηση, οι άνθρωποι δύσκολα ανέχονται την αναγκαστική συμβίωση κάθε στιγμή. Στο δεύτερο μισό όμως της δεκαετίας, μεταξύ Aids και χρηματιστηριακού κραχ, η ανασφάλεια κυριαρχεί, ο εργένης φωνάζει ξανά έντρομος: Οικογένεια! Το Aids αλλάζει τα σεξουαλικά ήθη, τις αντιλήψεις, τη συμπεριφορά. Επιστροφή στην ασφάλεια, την οικογένεια, το νεορομαντισμό, την προφύλαξη, το συντηρητισμό. Είναι η εποχή των προφυλακτικών, των ερωτικών εκπομπών στην τηλεόραση και το ραδιόφωνο, των sex-phone, των πορνό περιοδικών και βίντεο, του βλέπε και μην αγγίζεις. Οικογένεια και φαντασιώσεις, φετίχ και Μίλο Μανάρα. Η σεξουαλική απελευθέρωση των προηγούμενων δεκαετιών είχε φτάσει στη fast-love. Η απάντηση στις αρχές της δεκαετίας ήταν η αδιαφορία, η μπλαζέ αντιμετώπιση και σ’ αυτό τον τομέα. Μόλις ο σύγχρονος άνθρωπος άρχιζε να βρίσκει σιγά-σιγά την ισορροπία του, ήλθε ο φόβος του θανάτου και σταμάτησε την εξέλιξη. Τέρμα οι ανεκτικότητες, τα παιχνίδια του Γκοτιέ, οι διαφημίσεις που ανέτρεπαν τους ερωτικούς κώδικες, τα ανδρόγυνα στο σόου-μπιζ, η αναγνώριση των γκέι. Επιστροφή στην οικογένεια. Ονομάστηκε Cocooning. Επιστροφή στο κουκούλι. Σπίτι, οικογένεια, φιλικά ζευγάρια, σίγουρες αξίες. Παιδιά. Συζητήσεις για μωρά, διαφημίσεις για μωρά, έργα για μωρά, Κένζο, Σαντάλ Τομάς, Ρίκιελ ρούχα για μωρά υψηλής κολεξιόν. Τα επιτραπέζια παιχνίδια γίνονται μόδα, η επιστροφή στο σπίτι αναζητά βοηθήματα.
Πριν ακόμα τελειώσει η δεκαετία, η επιστροφή στο συντηρητισμό αρχίζει να χάνει έδαφος. Τίποτα δεν τον δικαιολογεί στο σύγχρονο τρόπο ζωής, εκτός από το φόβο του Aids. Ο πολλαπλασιασμός των γάμων οδήγησε ξανά σε ένα νέο πολλαπλασιασμό των διαζυγίων. Οι οικογένειες έγιναν, μόνο που τώρα είναι πολυμελείς. Τα παιδιά από τον πρώτο γάμο με τα παιδιά της γυναίκας σου από το δεύτερό της γάμο, που παίζουν μαζί με τα παιδιά της φιλενάδας σου που είχε από τον προηγούμενο γάμο, που τα πηγαίνει στο πάρκο η αδελφή της πρώην γυναίκας σου, που μαζί της έχεις τις πιο ήρεμες ερωτικές σχέσεις αλλά αυτή προτιμάει τη φιλενάδα σου. Με όλο το μπέρδεμα, γίναμε πια ανεκτικοί, η οικογένεια είναι αυτοί που αγαπούμε, που είναι γύρω μας, οι «άνθρωποί» μας, η ανάγκη για ζεστασιά δεν επιβάλλει την επανάληψη παλαιών προτύπων, όπως και η επιθυμία να «βρεις τον εαυτό σου» δεν επιβάλλει τη μοναξιά. Τα όρια γίνονται πιο ανοιχτά, οι μαμάδες έχουν σαν πρότυπα την Τζέιν Μπίρκιν, και την Agnes B., ο Γκοτιέ και ο Μοσκίνο μάς συμφιλιώνουν με τους γέρους. Λίγο πριν το τέλος της δεκαετίας, μια συντονισμένη καμπάνια στο σινεμά και τη διαφήμιση μας απαλλάσσει και από τη λατρεία του μωρού. Αρκουδάκια, σκυλάκια, γατάκια και γοριλάκια αντικαθιστούν τα μωρά στη μικρή και μεγάλη οθόνη. Στα 70s μάς γοήτευσε το σεξ, στα 80s τα μωρά, αρχές 90s τα ζώα. Σιγά-σιγά θ’ αγαπήσουμε και τους εαυτούς μας, δηλαδή τους άλλους.
Κομπιούτερ, βιντεοάρτ, γκράφιτι, κόμπακτ ντισκ, φάιλοφαξ, Ντοκ Μάρτενς, πιστωτικές κάρτες, συνθεσάιζερ, ροκ, κόμικς, ιδιωτική ραδιοφωνία, δορυφορική, γουόκμαν, ηλεκτρονικά παιχνίδια, GTI, Ρόλεξ, ψεύτικα Ρόλεξ, αντίντας, λάτιν, σφηνάκια, τζιν τόνικ, ντιζάιν, χάιτεκ, βότκα πορτοκάλι, λάμπες αλογόνου, προσκλήσεις, εστιατόρια, μπλάιντς. Diet, light, fast, soft. Η δεκαετία που φεύγει. Από το χαρντ ροκ και το χαρντ κορ στο software. Με πολλούς διάσημους και κανέναν ήρωα. Με τη λατρεία του Γουόρχολ για τα Μακ Ντόναλντς και τα Μακ Ντόναλντς στη Μόσχα. Με την αποθέωση της μόδας μέχρι τον κορεσμό των fashion victims, τη λατρεία του κόμικ μέχρι να γίνει μανία. Της διαφήμισης μέχρι να γίνει ντελίριο. Την ευκολία να δημιουργεί «cult» χωρίς αιτία. Με πολλούς καλλιτέχνες και ελάχιστη τέχνη. Πολλούς δημιουργούς και λίγες προσωπικότητες. Με fake συμπεριφορές. Με σύμβολα αξιών αντί για αξίες. Πλούσιο αμπαλάζ και έλλειψη περιεχομένου.
Οι νεολαίες αρχίζουν τις δεκαετίες στα 20 και τις τελειώνουν στα 30. Οι προηγούμενοι στα 20 τους χρόνια ήταν στο Πολυτεχνείο. Οι πιο προηγούμενοι στα συλλαλητήρια του 1-1-4. Οι νέοι της δεκαετίας του ’80, στα 20 τους ήταν στο «Εργοστάσιο» και στα 30 τους στο «Μερσεντές». Δεν έχουν αναφορά στο παρελθόν, δεν είναι πολιτικοποιημένοι με τον τρόπο που ήταν οι προηγούμενοι τουλάχιστον, δεν έχουν κανένα μίσος για το σύστημα. Τα παραδοσιακά πολιτικά σχήματα έχουν αμφισβητηθεί, η Αριστερά στην εξουσία δεν τους αφορά. Ωστόσο, ακόμα και σήμερα οι αλτερνατίβες, που αποσπασματικά παρουσιάζονται, είναι προοδευτικές. Μετά από μια δεκαετία κενού, αναζητάμε τις νέες αξίες. Η δεκαετία του ’80 καθάρισε με τους ρομαντισμούς και τις αφέλειες των προηγούμενων χρόνων. Αυτή ήταν η δικιά της συνεισφορά. Τώρα, με το τέλος της, τελειώνουμε και με τη δικιά της αφέλεια, τη λατρεία του «Νέου». Το περιεχόμενο θ’ αναζητηθεί ξανά. Οι παραπολιτικές και παρακαλλιτεχνικές στήλες θα δώσουν τη θέση τους στην κριτική.
Ο φόβος ίσως κάνει τον έρωτα καλύτερο. Όχι με επιστροφή στην αφελή απελευθέρωση των σίξτις, γρήγορα κι εύκολα, ούτε με το βάρος στα σατέν σεντόνια και στο ντεκόρ όπως στα έιτις. Ίσως μετά από απελευθερώσεις, φόβους, επιστροφές και ιλουστρέ ερωτισμούς, ανακαλύψουμε τώρα την ωριμότητα. Θα αναζητήσουμε τους ήρωες γύρω μας, χορτάσαμε από διάσημους. Οι Μπάτμαν δεν είναι μόνο στις οθόνες. Τα κόμικς δεν γίνονται τυχαία φέτος όλα ταινίες. Οι χάρτινοι ήταν οι μόνοι πρόχειροι ήρωες που είχαμε. Λίγο νευρασθενικοί όπως ο Μπάτμαν, ανασφαλείς, αυτοειρωνικοί, φοβισμένοι όπως ο Ίντι, έτοιμοι όμως για ρίσκο, έτσι θα ’ναι οι ήρωες των 90s.
Έχουμε ήδη αρχίσει να σκεφτόμαστε ξανά «μάκρο» για πρώτη φορά μετά από χρόνια. Μας ενδιαφέρει η γη, η οικολογία, το μέλλον του πλανήτη και της ανθρώπινης φυλής, εκεί που τόσα χρόνια μας ενδιέφερε το ύψος του ατομικού μας λογαριασμού στην τράπεζα. Δεν μπορούμε να προτείνουμε ακόμα, αλλά ξέρουμε τώρα τι όχι. Θα ονομάζουμε πάλι την κοινωνική κριτική με τ’ όνομά της, θα αναζητάμε την ποιότητα, τη διαφορά, την αυθεντικότητα, την προσωπικότητα. Η επόμενη δεκαετία είναι εντελώς θολή ακόμα. Χωρίς προβλέψεις. Το μόνο εφόδιο που αφήνει η δεκαετία που φεύγει, είναι ότι «τέλειωσε» τα πάντα. Τα κατεδάφισε. Τις επαναστατικές ψευδαισθήσεις, τις τεχνολογικές πασπαρτού λύσεις, την πολιτική των πολιτικών, τις επιστροφές στην ασφάλεια και στις αξίας του παρελθόντος. Η στροφή στο τέλος της δεκαετίας δείχνει ότι ο άνθρωπος είναι ον που δεν εφησυχάζει εύκολα. Ότι δέκα ιλουστρέ χρόνια είναι αρκετά για να τον κουράσουν. Τελικά δεν είμαστε και τόσο άσχημη κατασκευή. Αρχίζει ένα νέο επεισόδιο. Προσδεθείτε…
16/11/89, από το βιβλίο του Φώτη Γεωργελέ «Α112. Ένα ταξίδι στον άγριο κόσμο των Media», εκδ. «Νέα Σύνορα»-Λιβάνης
Το σάουντρακ του Α112
Ήταν και η μουσική υπόκρουση των έιτις. Τότε τα poadcast τα έλεγαν κασέτες… Η μουσική υπόκρουση του Α112 δεν μοιάζει πολύ με αυτό που έχει μείνει στις αναμνήσεις μας για τη «ντίσκο δεκαετία». Είναι φυσικό. Για τον καθένα η δεκαετία του ’80 ήταν ένα άλλο ταξίδι, σε πολύ διαφορετικά μέρη.
«Η μουσική υπόκρουση της ζωής μας» αυτά τα χρόνια ήταν κάποια τραγούδια που έπαιζε και αγάπησε ο Α112. Λίγα παλιότερα και τ’ άλλα από το ’85 ως το ’89. Τα τραγούδια μιας πενταετίας. Αυτή είναι η κασέτα «Α112», η μουσική υπόκρουση αυτού του βιβλίου. Σήμα του σταθμού όπως κάθε βδομάδα, το «Θέμα για μεγάλες Πόλεις» των Simple Minds. Πρώτο τραγούδι της πρώτης εκπομπής ήταν το «Slave of emotion» του Bruce Joyner.
13°
Η clean εποχή έστειλε το «σεξ, ντραγκς και ροκ’ν’ρολ» στην ιστορία. Η φόρμα και η υγεία κυριάρχησαν. Τζόκινγκ, αερόμπικ, μπόντι μπίλντινγκ, γυμναστήρια. Φόρμες με φίρμες και αθλητισμός για κοινωνικές συναναστροφές. Από το γυμνασμένο σώμα, στην κουλτούρα της γυμναστικής. Αθλητικά κέντρα-λέσχες, γνωριμίες, η σημασία των αξεσουάρ, σωστή φόρμα, σωστά παπούτσια, σωστό μπόντι, σωστή τσάντα. Το σώμα λειτουργεί και πάλι και μάλιστα χωρίς κίνδυνο. Χωρίς Aids, χωρίς ψυχολογικά στρες που δημιουργεί η επαφή των σύγχρονων ανθρώπων. No sex, βαράκια. «Φρέσκα» τρόφιμα και βετζετέριαν. Υγιεινές διατροφές, φυτοφαγία. Μπίρα χωρίς αλκοόλ, τσιγάρα χωρίς καπνό, κόκα κόλα χωρίς ζάχαρη, σαλάτα χωρίς λάδι, μάθαμε να τρώμε χωρίς όρεξη. Diet and light. Πολύ λάιτ. Επιστροφή στη φύση, αλλά με έναν τρόπο μετα-οικολογικό. Στα σέβεντις είχαμε μπίρες σε συσκευασία των 24. Στα μέσα της δεκαετίας, οι προχωρημένοι ειδήμονες στα εστιατόρια δοκίμαζαν με ύφος κρασί μαζικής παραγωγής από το σουπερμάρκετ. Στο τέλος της δεκαετίας, ήρθε η ώρα του μεταλλικού νερού. Ήταν όμως Περιέ.
