Αν ο Γιάννος Παπαντωνίου ήταν λιγότερο περιφραστικός και αντί του περίφημου «η καλή πορεία του Χρηματιστηρίου αντανακλά τη θετική πορεία της ελληνικής οικονομίας» είχε πει ότι η πορεία του Χρηματιστηρίου αντανακλά την πορεία της ελληνικής οικονομίας, δεν θα μπορούσε κανείς να τον κατηγορήσει για τη δήλωσή του. Όπως και το Χρηματιστήριο, έτσι και η ελληνική οικονομία απλά ξεφούσκωσε όταν τέλειωσε ο «αέρας» που τη μεγένθυνε.
Η συνειδητοποίηση αυτή αποτελεί ένα από τα θετικά σημεία της σημερινής κρίσης, γιατί μας αναγκάζει να εγκαταλείψουμε τις πρακτικές των «μπαλωμάτων» και της μετάθεσης των προβλημάτων στο μέλλον και να αρχίσουμε επιτέλους να αντιμετωπίζουμε τα δομικά προβλήματα της ελληνικής κοινωνίας.
Γιατί πέραν των λεγόμενων «διαρθρωτικών» προβλημάτων της ελληνικής οικονομίας, η σημερινή κρίση νομίζω ανέδειξε και το ευρύτερο πρόβλημα της θεσμικής ανωριμότητας της ελληνικής κοινωνίας. Η κρίση σήμερα στην Ελλάδα έχει να κάνει με την έλλειψη κεφαλαίου αλλά όχι μόνο όπως αυτό ορίζεται συνήθως. Εκείνο που μας λείπει κύρια είναι κοινωνικο-πολιτειακό κεφάλαιο, αυτό που οι αγγλοσάξονες ορίζουν σαν «civic capital».
Αρκεί και μόνο του το γεγονός ότι δεν έχουμε ακριβή μετάφραση του επιθέτου, σαν ισχυρή ένδειξη της έλλειψης του κεφαλαίου αυτού από την ελληνική κοινωνία. «Πολιτειακό κεφάλαιο» είναι μάλλον η κοντινότερη μετάφραση, αλλά η μετάφραση της «Πολιτείας του Πλάτωνα» (Plato’s Republic) δείχνει την έλλειψη.
Το κύριο συστατικό ανάπτυξης πολιτειακού κεφαλαίου είναι η παιδεία. Έχοντας πλέον συνειδητοποιήσει ότι οι δαπάνες για την παιδεία δεν αξιοποιούνται σωστά αλλά και ότι η μόρφωση δεν σταματάει με την αποφοίτησή μας από τα εκπαιδευτικά ιδρύματα, έχουμε ήδη κάνει ένα σημαντικό βήμα. Οι μεταρρυθμίσεις στο εκπαιδευτικό μας σύστημα φαίνεται να έχουν την υποστήριξη της μεγάλης πλειοψηφίας της κοινωνίας και αυτό δημιουργεί τις προϋποθέσεις θετικών εξελίξεων.
Η ανάπτυξη μέσω της εκπαίδευσης είναι σίγουρη αλλά χρονοβόρα διαδικασία. Τα σημερινά εργαλεία επικοινωνίας και η κοινωνική δικτύωση δίνουν τη δυνατότητα στοχευμένων πολιτιστικών επεμβάσεων. Αυτές σήμερα μπορεί να είναι μικρές και χωρίς εμφανή δραστικά αποτελέσματα, αλλά αν συνεχίσουν θα έχουν καταλυτική επίδραση. Δράσεις όπως αυτή των streetpanthers.gr αναπτύσσουν αντισώματα στις αντικοινωνικές συμπεριφορές που υποβαθμίζουν τη ζωή όλων μας. Η κοινωνική πίεση μπορεί να βοηθήσει στον περιορισμό της ανομίας, της διαφθοράς και της αδιαφορίας για το κοινωνικό όφελος.
Αυτές τις μέρες ακούμε συνέχεια για την ανάγκη να παρθούν αναπτυξιακά μέτρα. Εκείνο που δεν ακούμε είναι κάποια συγκεκριμένη ρεαλιστική πρόταση. Αυτό δεν σημαίνει πως τέτοιες προτάσεις δεν υπάρχουν, αλλά ότι ψάχνουμε στο λάθος μέρος.
Στην επιστήμη των υπολογιστών υπάρχει μια βασική αρχή η οποία περιγράφεται εν συντομία σαν «σκουπίδια μέσα, σκουπίδια έξω» ή GIGO (garbage in, garbage out). Η αρχή αυτή ουσιαστικά λέει ότι όσο αποτελεσματικό και αν είναι ένα πρόγραμμα, η ποιότητα της εξόδου του εξαρτάται από την ποιότητα των δεδομένων της εισόδου του.
Κάτι τέτοιο φαίνεται να ισχύει με την ελληνική οικονομία σήμερα και τις συνταγές που προτείνονται για τη βελτίωσή της από διάφορους εμπλεκόμενους. Από τη μία φιλελεύθερες συνταγές, από την άλλη σοσιαλιστικές, χωρίς κανένας να αναφέρει ότι σήμερα μια οικονομία που βασίζεται σε υπηρεσίες χαμηλής προστιθέμενης αξίας με περιορισμένη εξωστρέφεια, δεν μπορεί να εξασφαλίσει σε μια χώρα ένα πολύ υψηλό βιοτικό επίπεδο. Αν δεν αλλάξουν αυτές οι δύο βασικές παράμετροι, οτιδήποτε άλλες αλλαγές θα έχουν περιορισμένη επίδραση. Ευτυχώς παραδείγματα δημιουργίας υψηλής προστιθέμενης αξίας και παραδείγματα εξωστρέφειας έχουμε αρκετά στην Ελλάδα. Σε πολλές περιπτώσεις αυτά συνυπάρχουν στον ίδιο οργανισμό. Είχα την τύχη να ασχοληθώ προσωπικά με κάποιες εταιρείες υψηλής τεχνολογίας στα αρχικά τους στάδια αλλά και να παρακολουθήσω την εξέλιξή άλλων. Για την Ελλάδα, η συνταγή της επιτυχίας φαίνεται να είναι πολύ συγκεκριμένη: καινοτομία, εξωστρέφεια και αποφυγή συναλλαγών με το κράτος (στο μέτρο του δυνατού). Μια από αυτές τις εταιρείες, η Velti, έχει σήμερα ηγετική θέση στον τομέα της (mobile marketing – ένας τομέας με σημαντικές ελληνικές παρουσίες), παγκόσμια δραστηριότητα, συνεχή ανάπτυξη και αρκετούς πλούσιους υπαλλήλους.
Το καλοκαίρι στην Πάτμο γνώρισα τον Σωτήρη, διευθύνοντα της Taxiplon, μιας νέας εταιρείας η οποία δημιούργησε μια εξαιρετική εφαρμογή πλοήγησης, συντονισμού και κοινωνικής δικτύωσης ταξί, η οποία και βρίσκεται ήδη σε δοκιμαστική εφαρμογή σε πολλά ταξί της Αθήνας. Στόχος του Σωτήρη και των συνεργατών του είναι να εξαπλωθούν όσο το δυνατόν γρηγορότερα σε κάποια πόλη του εξωτερικού.
Στο τελευταίο μου ταξίδι στην Ελλάδα είχα τη χαρά να γνωρίσω το διευθύνοντα σύμβουλο της Intelen, μιας νέας εταιρείας που δραστηριοποιείται στον τομέα της διαχείρισης δικτύων διανομής ηλεκτρικής ενέργειας. Ο Βασίλης ξεχειλίζει από ενέργεια, ενθουσιασμό, ιδέες για το αντικείμενό του και γνώση για την υλοποίησή τους. Η οικονομική κρίση στην Ελλάδα τον σπρώχνει να αναζητήσει πεδία εφαρμογών στο εξωτερικό, κάτι που ίσως να μην έκανε με τον ίδιο ζήλο σε λίγο παλιότερες εποχές.
Μια βόλτα από το συνεργατικό σχηματισμό Corallia στο Μαρούσι είναι αρκετή να δει κανείς μαζεμένες ελληνικές καινοτόμες επιχειρήσεις μικροηλεκτρονικής, καθώς και ένα εναλλακτικό μοντέλο ανάπτυξης των εταιρειών αυτών που βασίζεται στις συνέργειες από τη δραστηριοποίησή τους σε ομοειδή αντικείμενα αλλά και το πάθος και την επιμονή του καθηγητή Βασίλη Μακιού και των συνεργατών του.
Οι άνθρωποι αυτοί με κάνουν να ξεχνάω την απίστευτη μιζέρια που προβάλλουν συλλογικά τα ΜΜΕ, την κατώτερη των περιστάσεων συμπεριφορά της πολιτικής τάξης και τις στείρες, καταστροφικές τάσεις που χαρακτηρίζουν τις διάφορες κατεστημένες συντεχνίες.
Παραδείγματα σαν τα παραπάνω υπάρχουν αρκετά ακόμα. Το ζητούμενο είναι να πολλαπλασιαστούν γρήγορα. Η σημερινή κατάσταση, με τη μερική κατεδάφιση και συρρίκνωση του παραδοσιακού δημοσίου τομέα, μόνο προς αυτή την κατεύθυνση θα μπορέσει να εκτονωθεί. Και πιστεύω ότι αυτό είναι απόλυτα δυνατό, δεδομένων των περιθωρίων βελτίωσης στο προϊόν όλων των κλάδων της ελληνικής οικονομίας. Από τις βιολογικές καλλιέργειες, στη διασφάλιση υψηλής ποιότητας στον τουρισμό, στη δημιουργία εκπαιδευτικού και ιατρικού τουρισμού, οι ευκαιρίες αναδεικνύονται με ρυθμό ανάλογο της κατεδάφισης των ταμπού του παρελθόντος.
Είναι αλήθεια ότι δεν είμαστε απόλυτοι κυρίαρχοι της μοίρας μας. Η έλλειψη πολιτικής ηγεσίας με όραμα στην Ευρώπη είναι πλέον πασιφανής. Κάπου στη δεκαετία του ’90, το διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα εκτροχιάστηκε και από μηχανισμός βέλτιστης κατανομής κεφαλαίων κατέληξε σε ένα καζίνο αλχημιστών οι οποίοι μπέρδεψαν τον τζόγο με τις επενδύσεις. Οι αγορές από εργαλεία έγιναν δόγμα, οι τράπεζες θεμελιώδεις θεσμικοί παράγοντες του πολιτικού συστήματος (βλέπε αποτυχημένο ευρωπαϊκό σύνταγμα), ο καπιταλισμός περιορίστηκε στα κέρδη και μοίρασε τις ζημιές σοσιαλιστικά. Θα μπορούσα να συνεχίσω την γκρίνια για πολλές σελίδες, διαλέγω όμως για χάρη όλων των φίλων μου που ανέφερα παραπάνω να περνάω την ώρα μου σκεφτόμενος πώς θα μπορούσα να τους βοηθήσω.
Είμαι αισιόδοξος, γιατί άσχετα με τη γενικότερη κατάσταση στην Ευρώπη αλλά και παγκόσμια, η Ελλάδα έχει τεράστια περιθώρια βελτίωσης, τα οποία εξαρτώνται αποκλειστικά από τους πολίτες της. Αρκεί να μην ξεχνούν οι ίδιοι αυτή τους την ιδιότητα.
* Ο Μ. Μπλέτσας είναι διευθυντής Πληροφορικής του MIT Media Lab στη Βοστόνη
14°
