Το δίλημμα του δημοψηφίσματος είναι άραγε ευρώ ή δραχμή; Η κυβέρνηση και πολλοί συμπολίτες μας λένε όχι. Οι ευρωπαίοι –από τους οποίους εξαρτάται το πού θα βρεθούμε– λένε ναι. Η πραγματικότητα είναι ότι αν ψηφιστεί το όχι και οι Ευρωπαίοι δεν μας δώσουν κάτι ουσιαστικά διαφορετικό, ο κ. Τσίπρας θα είναι παγιδευμένος στο Μαξίμου στο απόλυτο αδιέξοδο. Ναι δεν θα μπορεί να πει. Και οι Ευρωπαίοι που θα έχουν φάει το κόστος της αναταραχής στις αγορές –το οποίο δεν είναι για την ώρα σημαντικό, το ευρώ ανέβηκε(!) μάλιστα αντί να πέσει– θα τον αφήσουν (κι εμάς) μόνο του. Τότε ή θα υποχωρήσει (προδίδοντας το όχι) ή θα οδηγηθούμε στη δραχμή. Θα έχει προηγηθεί άλλωστε χρεοκοπία και το κόστος της συμφωνίας θα είναι ακόμα μεγαλύτερο.
Τι θα συμβεί όμως αν πάμε στη δραχμή; Με απασχολεί ως οικονομολόγο εδώ και μερικά χρόνια αυτή η πιθανότητα και θέλω να μοιραστώ μαζί σας τα πρακτικά συμπεράσματα της ενασχόλησης αυτής. Το κείμενο που ακολουθεί είναι όσο πιο ρεαλιστικό γίνεται, χωρίς να καταφεύγει σε απλουστεύσεις και υπερβολές. Ό,τι κι αν συμβεί θα είναι χρήσιμο. Είτε για να λάβετε την απόφασή σας, είτε αν –ο μη γένοιτο– συμβεί μια τέτοια εξέλιξη, για να έχετε μια εικόνα του τι θα συμβεί στην πραγματική σας ζωή. Θα χωρίσουμε το απευκταίο μέλλον σε τρεις περιόδους: «Μέχρι τη δραχμή». «Ο πρώτος χρόνος με δραχμή». «Το μέλλον με δραχμή».
«Μέχρι τη δραχμή»
Μια πρώτη ιδέα του τι θα συμβεί μέχρι να φτάσουμε στη δραχμή την πήραμε ήδη με το κλείσιμο των τραπεζών. Οψέποτε ανοίξουν, τα capital controls θα οδηγήσουν σε συρρίκνωση δραστική της ρευστότητας, μια που κανείς δεν θα καταθέτει καινούριο χρήμα και όλοι θα κάνουν αναλήψεις, μέχρι οι τράπεζες να μην μπορούν να δίνουν ούτε τα 60 ευρώ την ημέρα. Ο λόγος είναι απλός: όταν περιμένεις υποτίμηση 30-60%, προσπαθείς να σώσεις ό,τι μπορεί να περισωθεί.
Ταυτόχρονα οι εισαγωγείς θα σταματήσουν να εισάγουν. Πρώτον γιατί δεν θα υπάρχουν χρήματα να δώσουν προς τους προμηθευτές τους και δεύτερον γιατί δεν θα γνωρίζουν τι θα συμβεί αν πάμε σε δραχμή. Δεν θα γνωρίζουν αν μαζί με τα capital controls η (ψιλομαρξιστική) κυβέρνηση που έχουμε βάλει –όταν πάμε στη δραχμή– και ελέγχους τιμών, αγορανομία κ.λπ. ή/και μια (πλασματική) σταθερή ισοτιμία. Όπως ακριβώς είχαν και οι χώρες του υπαρκτού. Περίπτωση κατά την οποία δεν θα μπορούν να πουλήσουν τα εισαγόμενα στις τιμές που τα αγόρασαν και να πάρουν πίσω τα χρήματά τους.
Θα έχουμε λοιπόν ελλείψεις εισαγομένων προϊόντων. Όσο πιο πολύ αργήσει η μετάβαση, τόσο πιο πολλές. Όχι καυσίμων, όπου υπάρχουν στρατηγικά αποθέματα. Αυτή είναι μια υπόθεση του επόμενου κεφαλαίου. Οι ελλείψεις εισαγομένων βεβαίως θα έχουν άμεση επίπτωση στις τιμές των εγχωρίων. Ιδίως στα τρόφιμα-ποτά, όπου οι εισαγωγές φτάνουν τα 6 δις ευρώ, ενώ οι ελληνικές παραγωγικές δυνατότητες είναι περιορισμένες και οι επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται σ’ αυτές τις αγορές δεν θα έχουν ούτε κεφάλαιο κίνησης.
Την ίδια ώρα οι πολίτες που δεν έχουν ρευστά στην άκρη και ζουν με τη σύνταξή τους ή το μισθό τους θα βρεθούν κι αυτοί σε δεινή θέση. Ούτε το κράτος θα μπορεί να τους πληρώσει, αφού οι επιχειρήσεις δεν θα μπορούν να πληρώσουν φόρους, ούτε οι ίδιες οι επιχειρήσεις, λόγω του παγώματος της οικονομικής δραστηριότητας. Την ίδια ώρα μέρος των χρημάτων που θα μπαίνουν στην τράπεζα θα μένουν μέσα, για να «κουρευτούν» όταν θα γίνει η υποτίμηση, αφού δεν θα υπάρχουν αρκετά μετρητά.
Το κοινωνικό κλίμα κατά την περίοδο αυτή θα είναι εκρηκτικό, αλλά συγκριτικά με τις επόμενες περιόδους καλύτερο, μια που θα υπάρχουν ακόμα τα ευρώ που πήραν οι Έλληνες από τις τράπεζες τους τελευταίους μήνες.
«Ο πρώτος χρόνος με δραχμή»
Μετά από κάποιο διάστημα θα ξεκινήσει η φάση της εισαγωγής της δραχμής. Θα κληθούν οι Έλληνες να παραδώσουν τα ευρώ τους και να πάρουν δραχμές, αφού το ευρώ δεν θα είναι πια νόμιμο μέσο συναλλαγών. Πολλοί λένε ότι οι Ευρωπαίοι θα επωφεληθούν για να μας βγάλουν τότε από την Ευρώπη, αφού οι συνθήκες δεν προβλέπουν έξοδο από το ευρώ, δεν νομίζω όμως ότι αυτό θα συμβεί. Αν πάντως έχουν μια κυβέρνηση που τους αντιμετωπίζει εχθρικά και αρνείται να μπει σε κάποιο πρόγραμμα, θα στείλουν κάποιο πακέτο ανθρωπιστικής βοήθειας κι απλώς θα περιμένουν.
Την ημέρα της εισαγωγής της δραχμής η ισοτιμία θα είναι πιθανότατα ένα προς ένα. Αν αφεθεί ελεύθερη, τότε η υποτίμηση που θα ακολουθήσει θα είναι ραγδαία. Η έκτασή της θα εξαρτηθεί από την κυβέρνηση που θα υπάρχει τότε. Με δεδομένο ότι η χώρα θα έχει ήδη χρεοκοπήσει αν δεν έχει βρεθεί συμφωνία, η αξιοπιστία του νέου νομίσματος θα καταρρεύσει. Ένα νόμισμα είναι χαρτιά και εμπιστοσύνη.
Τι εμπιστοσύνη θα υπάρχει σε μια χρεοκοπημένη χώρα; Επομένως, θα «κουρευτούν» αντίστοιχα –διά της υποτιμήσεως– και οι καταθέσεις που θα έχουν απομείνει, αλλά και όλοι οι μισθοί και οι συντάξεις που πληρώνονται στη χώρα. Θα επωφεληθούν πολύ όσοι χρωστούν στο κράτος, στα ταμεία και στις τράπεζες, όμως η χαρά τους θα τελειώσει σύντομα, αφού τα επιτόκια των οφειλών θα ανέβουν μαζί με τον πληθωρισμό. Θα πάνε στο 20-25%, που θα φέρει η υποτίμηση. Τότε όσοι χρωστούν, επειδή δεν θα μπορούν να αποπληρώσουν ούτε και τότε –πού να βρουν χρήματα άλλωστε στην καθημαγμένη οικονομία– θα δουν σε δύο με τρία χρόνια τα χρέη τους να έχουν πάλι πολλαπλασιαστεί.
Αν τώρα η κυβέρνηση είναι μαρξιστικής λογικής, θα αρνηθεί την πραγματικότητα και θα κρατήσει την ισοτιμία στο ένα προς ένα. Σ’ αυτή την περίπτωση, τα αγαθά θα εξαφανιστούν από την αγορά –εγχώρια και εισαγόμενα– και θα επιστρέψουμε στην εποχή του μαυραγορίτη. Η βίαιη μείωση της περιουσίας και η είσοδος σε ένα τούνελ χωρίς οδό εξόδου θα προκαλέσει στη φάση αυτή εκρηκτικά κοινωνικά φαινόμενα. Οι κοινωνικές εντάσεις, μεταξύ αυτών που θα μπορούν να τα βγάλουν πέρα, λόγω χρημάτων στο εξωτερικό ή εξαγωγικών επιδόσεων και των υπολοίπων, θα γίνουν εκρηκτικές. Η μετανάστευση θα πολλαπλασιαστεί. Θα απομείνουν εδώ κυρίως όσοι δεν είναι διεθνώς ανταγωνιστικοί και δυστυχισμένοι συνταξιούχοι.
Τα πράγματα θα είναι κάπως καλύτερα στην επαρχία αλλά εφιαλτικά στα μεγάλα αστικά κέντρα. Θα αλλάξουν διαδοχικά κυβερνήσεις που θα προσπαθούν να κάνουν μια συμφωνία με τους ξένους, αλλά δεν θα έχουν προς τούτο εντολή. Μαζί με τους δημόσιους πιστωτές θα αρχίσουν να μας κυνηγούν –γιατί δεν θα πληρώνουμε ούτε τους τόκους– και οι ιδιώτες πιστωτές. Όσο δεν βρίσκουμε συμφωνία τα χρήματα του ΕΣΠΑ και οι αγροτικές επιδοτήσεις θα είναι εν αμφιβολία. Θα δίνονται πιθανότατα εν μέρει. Όλα τα έργα θα σταματήσουν, αφού το δημόσιο δεν θα έχει να πληρώσει τις προηγούμενες οφειλές του και θα αρχίσουν ατελείωτες δικαστικές διαμάχες μεταξύ κράτους και ιδιωτών και μεταξύ ιδιωτών Ελλήνων και ξένων για τα «διασυνοριακά» συμβόλαια που είναι σε ευρώ που δεν μπορούν να πληρωθούν. Οι μεγάλες επιχειρήσεις θα φύγουν ή θα καταστραφούν. Μαζί τους και ένα σοβαρό μέρος της παραγωγικής βάσης και τεχνογνωσίας της χώρας.
«Προς το μέλλον»
Αργά ή γρήγορα κάποια κυβέρνηση θα αναγκαστεί να κάνει μια συμφωνία με τους πιστωτές. Το χρέος θα κουρευτεί, σε ένα ποσοστό του ΑΕΠ που θα έχουμε τότε, με τρόπο που να είναι βιώσιμο. Αν το ΑΕΠ μας είναι 120 δις το χρέος θα πέσει περίπου εκεί. Οι τράπεζές μας, που χρωστούν πάνω από 100 δις στην ΕΚΤ, θα περάσουν όλες στα χέρια των ευρωπαίων, και τα δάνεια τους (δηλαδή τα σπίτια, οι μετοχές των επιχειρήσεων κ.λπ. που έχουν μπει ως ενέχυρα), θα περάσουν στις ευρωπαϊκές πλέον τράπεζες, που θα υποκαταστήσουν τις χρεοκοπημένες ελληνικές. Ο τουρισμός και η πρωτογενής παραγωγή θα αρχίσει να ανακάμπτει και για μερικά χρόνια η οικονομία θα ανεβαίνει πάλι με γρήγορους ρυθμούς. Αν κάτι δεν συμβεί καταστροφικό θα μπορέσουμε, ικανός λαός είμαστε άλλωστε, να επανέλθουμε στο σημερινό (μνημονιακό) επίπεδο ζωής ίσως σε μια δεκαετία. Η Ελλάδα θα είναι τότε μια άλλη χώρα.
Η εναλλακτική
Σε αντίθεση με πολλούς που πιστεύουν ότι η εναλλακτική είναι μια από τα ίδια που ζούμε τώρα, η δική μου άποψη είναι διαφορετική. Αν πούμε ναι είναι προφανές ότι την υλοποίηση του θα αναλάβει μια κυβέρνηση ευρύτερης στήριξης, χωρίς «Λαφαζάνηδες και Καμένους» (πιθανότατα όμως με συμμετοχή σ’ αυτή του πιο ευρωπαικού τμήματος του ΣΥΡΙΖΑ). Η αβεβαιότητα ευρώ ή δραχμή θα τελειώσει. Οι τράπεζες θα ανοίξουν. Και τελικά ακόμα κι αν τα μέτρα που θα λάβουμε είναι αυτά του ναι, η οικονομία θα πάει πολύ καλύτερα, λόγω αποκατάστασης της εμπιστοσύνης και στην πράξη τα μέτρα θα είναι λιγότερα. Θα περάσουμε δύσκολα για άλλους 18 μήνες και μετά η οικονομία θα ανακάμψει θεαματικά και η χώρα σταδιακά θα επιστρέψει στην ομαλότητα. Θα κοιτάξουμε και πάλι τη ζωή μας.
21°
