Γιατί n Gen Z πάει στους Ψ;

Είναι βράδυ, κάνεις scroll στο TikTok, και, αντί να χαλαρώνεις, έχεις δει ήδη δυο βίντεο για το gaslighting, ένα για τα red flags στις σχέσεις κι ένα για το πώς να διαχειριστείς το άγχος σου με αναπνοές. Κάπου εκεί, ανάμεσα στα reels και τις υπαρξιακές σου σκέψεις, πιάνεις τον εαυτό σου να googlάρει: «Ψυχολόγοι Αθήνα online». Welcome to your twenties! Έτσι, την επόμενη μέρα έχεις ανοιχτά τρία tabs με αιτήσεις για μεταπτυχιακό και δύο για ψυχοθεραπευτές. Υπερβολικό ή μήπως όχι; Δεν είμαστε drama queens, απλώς είμαστε η γενιά που μεγάλωσε με το ίντερνετ, την κρίση, την πανδημία, το burnout στα 24, κι έχουμε φίλους που μας λένε: «Μήπως αυτό να το δεις με ψυχολόγο;».

Τι άλλαξε στη GenZ – Από το ταμπού στο trend 

Κάποτε η λέξη ψυχοθεραπεία ακουγόταν βαριά. Ήταν συνδεδεμένη με προβλήματα που «δεν λέγονται». Σήμερα, όμως, η Gen Z τη φέρνει στο προσκήνιο ως μια κανονική, ίσως και απαραίτητη, πρακτική του self-care. Επισκέπτονται τον Ψ τους, όχι απαραίτητα επειδή έχουν κάτι σοβαρό, αλλά γιατί το να φροντίζουν το μυαλό τους είναι το νέο cool κι αποτελεί statement. Μιλούν ανοιχτά για το άγχος, τις κρίσεις πανικού, την κατάθλιψη, ή απλώς για την ανάγκη τους να βάλουν τα πράγματα σε μια σειρά στο κεφάλι τους. Όταν συσσωρεύονται η υπερπληροφόρηση και η σύγκριση στα social media, η εργασιακή πίεση (Gen Z managers σε ηλικία που οι γονείς μας έπαιρναν ακόμη χαρτζιλίκι) και οι περίπλοκες σχέσεις με ghosting και situantionships, κάπου χρειάζεται να τα πεις.

O ψυχολόγος δεν είναι μόνο για όσους «δεν μπορούν άλλο», αλλά και για όσους θέλουν να καταλάβουν λίγο καλύτερα τον εαυτό τους, να σπάσουν μοτίβα που επαναλαμβάνονται, να μάθουν να λένε «όχι». Μερικοί πάνε μία φορά τον μήνα, άλλοι κάθε εβδομάδα, άλλοι μόνο για ένα διάστημα – «συνταγή» δεν υπάρχει. Την global τάση επιβεβαιώνει και η ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια Άννα Κανδαράκη. «Το αίτημα να ξεκινήσει ψυχοθεραπεία ένας άνθρωπος στην έναρξη της ενηλικίωσής του πλέον φτάνει στο γραφείο του θεραπευτή. Και το λέω αυτό γιατί και στο παρελθόν μπορεί να υπήρχε, αλλά να μην υλοποιούνταν τελικά, γιατί ο νέος ίσως δεν είχε την κατάλληλη στήριξη από τους γονείς ή από τον περίγυρο. Συνήθως υπήρχε ο φόβος ότι στον ψυχολόγο πάμε για να κατηγορήσουμε τους γονείς μας για τα λάθη τους, φόβος που υπάρχει ακόμα αλλά σιγά σιγά μαλακώνει. Τώρα ο ψυχολόγος έχει απενοχοποιηθεί από τους γονείς αρχικά και στην πορεία κι από τους νέους. Συνήθως οι νέοι παιδεύονται με θέματα σχέσεων, αγωνία αποδοχής, αναζήτηση ταυτότητας εργασιακής ή μη, θέματα που τις περισσότερες φορές θα έρθουν κουκουλωμένα με το πιο απενοχοποιημένο αίτημα: “διαχείριση άγχους”. Θέματα που αντιμετωπίζουν και μεγαλύτερης ηλικίας άτομα, αλλά ίσως μ’ έναν πιο άγουρο και πιο αγχώδη τρόπο. Νιώθουν ότι έχουν αργήσει, ενώ είναι μόλις στην αρχή».

«Ξεκίνησα να θέλω να μιλήσω σε κάποιον ειδικό, όταν διαγνώστηκα με αυτοάνοσο νόσημα» λέει η 27χρονη podcaster της ATHENS VOICE και ραδιοφωνική παραγωγός του MAD, Αθηνά Κλήμη. «Στην έξαρσή του έβγαλα δερματικά σε όλο μου το σώμα, κάτι που με οδήγησε στο να καταρρεύσω ψυχολογικά, με αρκετές κρίσεις πανικού. Βρήκα έναν ψυχολόγο με τον οποίο έτυχε να δέσουμε από την πρώτη συνεδρία. Το είχα σκεφτεί πολλές φορές, με απασχολούσαν θέματα όπως το διαζύγιο των γονιών μου και η πίεση που βίωνα στα επαγγελματικά, όμως πάντα έβρισκα δικαιολογία ότι δεν προλάβαινα. Οι συγκυρίες με ανάγκασαν να πάω. Εδώ και 3 χρόνια δεν έχω σταματήσει να επισκέπτομαι ειδικό ψυχικής υγείας. Μου άνοιξε πολλά παράθυρα που απέφευγα ν’ ανοίξω εγώ. Για ν’ αντιμετωπίσω τις κρίσεις πανικού, ψάξαμε τα βαθύτερα αίτια του άγχους μου, κι εδώ και 11 μήνες δεν έχω κανένα επεισόδιο, καθώς έχω μάθει να τις διαχειρίζομαι. Συζητάμε κυρίως για τα επαγγελματικά, την πηγή του άγχους μου, και δουλεύουμε και το κομμάτι της κλειστοφοβίας που με επηρεάζει. Έχουμε ραντεβού ανά δύο εβδομάδες, ενώ μέχρι πρότινος είχαμε κάθε εβδομάδα».

«Όπως λέμε “έχω ραντεβού με τον παθολόγο”, έτσι πρέπει να λέμε “έχω ψυχολόγο σήμερα” και να μην είμαστε αποδέκτες side eyes», λέει η 28χρονη Xαρά Κοντοχρήστου, content creator και δημιουργός POV Vlogs. Τη ρωτάω τι έχει χρειαστεί να κάνει για να προστατέψει την ψυχική της υγεία. «Πολλοί έχουν κατηγορήσει τη γενιά μας για snowflakism, δηλαδή ότι θεωρούμε τους εαυτούς μας μοναδικούς, πληγωνόμαστε εύκολα, λιώνουμε όπως οι χιονονιφάδες. Ακόμη, προσπαθούμε να βρούμε τις ισορροπίες μεταξύ των ορίων μας και της πραγματικότητας. Να βρούμε το πού και πώς πρέπει να κάνουμε την υπέρβαση και πού να σταματήσουμε. Έχω αποχωρήσει από δουλειά έπειτα από 2-3 εβδομάδες επειδή υπήρχε ένα κλίμα και μια συμπεριφορά που δεν μου ταίριαζε, με πίεζε ψυχικά. Δεν το μετανιώνω».

«Ένα από τα πράγματα που όχι απλώς με ενοχλούν, αλλά τα θεωρώ και επικίνδυνα, είναι η δαιμονοποίηση της ψυχοθεραπείας. Ένα ακόμη φαινόμενο της μικροαστικής κουλτούρας που στιγματίζει την πρόοδο ενός ανθρώπου, επειδή δεν βολεύει τους άλλους η νέα του εκδοχή. Το ακούς συχνά από ανθρώπους χειριστικούς, τοξικούς, βαθιά δυστυχισμένους: “Πήγε ψυχοθεραπεία κι άλλαξε”. Αυτοί στιγματίζουν την αλλαγή και τον τρόπο, τον άνθρωπο που επιλέγει να σταματήσει να καταπίνει και ξαναβρίσκει τον εαυτό του. Χαίρω πολύ, αυτός είναι ο στόχος. Η κοινωνία, ειδικά μέσα από μια πατριαρχική ματιά, δεν φοβάται την αποτυχία της θεραπείας αλλά την επιτυχία της, γιατί η επιτυχία της σημαίνει ότι δεν είσαι πια “βολικός”, κι αυτό, για μια κοινωνία που έχει μάθει να σε θέλει σε συγκεκριμένους ρόλους, είναι τρομακτικό», θα πει ο Φάνης Μπούρης, ιδρυτής του social media agency, The Flow.

Και γιατί το βλέπουμε στα social; Από το TikTok στον ψυχολόγο

Αν δεν έχεις δει τουλάχιστον ένα βίντεο με κάποιον να λέει «Ο θεραπευτής μού είπε...» ή «Όταν έμαθα για το inner child μου...», μάλλον δεν έχεις TikTok. Η ψυχική υγεία έγινε viral. Ψυχολόγοι και δημιουργοί περιεχομένου μιλάνε με απλό τρόπο για βαθιά θέματα, από το τραύμα μέχρι τις τεχνικές γείωσης. Ουσιαστικά, ανοίγουν την κουβέντα για να ευνοήσουν το πέρασμα από το «έλα, μωρέ, θα περάσει» στο «θα το δουλέψω».

«Έχω παρατηρήσει ότι ακόμα και στο ημερολόγιό μου αποφεύγω τη λέξη “ψυχοθεραπεία”. Αντί γι’ αυτήν, γράφω απλώς το γράμμα “Ψ” – σαν να είναι κάτι μυστικό. Αυτό από μόνο του δείχνει κάτι: υπάρχει ακόμη συστολή γύρω από το θέμα, ακόμη κι ανάμεσα σε ανθρώπους που το υποστηρίζουν. Δεν μπορώ να πω ότι νιώθω 100% άνετα να μιλάω δημόσια για την ψυχική μου υγεία, αλλά δεν είναι ότι κρύβω και κάτι. Βρίσκομαι κάπου στη μέση. Αυτό όμως που μου έχει μάθει η ψυχοθεραπεία είναι ότι το να μοιράζεσαι –τα συναισθήματα, τους προβληματισμούς, τον πόνο σου– είναι θεραπευτικό. Όταν λες κάτι δυνατά, αρχίζει να μικραίνει. Αρχίζεις να καταλαβαίνεις ότι δεν είσαι μόνος κι ότι τελικά όλα αυτά είναι διαχειρίσιμα. Γι’ αυτό μιλάω για την ψυχική μου υγεία. Όχι γιατί είναι εύκολο, αλλά γιατί με βοηθά να συνεχίζω. Αυτό που με προβληματίζει είναι κάτι άλλο: ότι οι άνθρωποι σήμερα μοιράζονται πολύ πιο εύκολα κάτι στα social media, παρά μ’ έναν άνθρωπο απέναντί τους. Είναι πιο εύκολο να βγεις και να πεις κάτι δημόσια –ακόμα και να εκθέσεις έναν άλλον άνθρωπο ή μια κατάσταση– απ’ το να το συζητήσεις κατ’ ιδίαν, με σκοπό να βρεις λύση. Και κάπου εκεί, το μοίρασμα χάνει το θεραπευτικό του κομμάτι. Γίνεται έκθεση χωρίς σύνδεση», συμπληρώνει ο Φάνης.

Η Gen Z μεγάλωσε με κάμερες, είναι πιο εξοικειωμένη με την έκθεση, ακόμα και της ευαλωτότητάς της. Τα βίντεο με κλάματα, εκμυστηρεύσεις ή ακόμα και mental breakdowns δεν είναι πάντα δραματικά. Πολλές φορές είναι κραυγές σύνδεσης, μια προσπάθεια να πουν: «Δεν είσαι μόνος. Να, δες, έτσι νιώθω κι εγώ». Πίσω απ’ αυτό κρύβεται και η ανάγκη να σπάσει το ταμπού ότι πρέπει να δείχνεις πάντα καλά. Το feed δεν χρειάζεται πια να είναι μόνο γυαλισμένο, μπορεί να έχει και δάκρυα. Κι αυτό για κάποιους είναι θεραπευτικό από μόνο του.

Από το «Μην κλαις» στο «Κλάψε αν το χρειάζεσαι»

Έτσι, η Gen Z δεν ντρέπεται να κλάψει. Στο Instagram, το TikTok, σ’ ένα podcast ή ακόμα και μπροστά σε αγνώστους. Για πολλούς μεγαλύτερους αυτό μοιάζει «αχρείαστη έκθεση». Για την Gen Z, όμως, είναι μια μορφή απελευθέρωσης. Από κει που μεγαλώσαμε ακούγοντας «μην κλαις», «κράτα γερά», «δείξε δύναμη», σήμερα η δύναμη βρίσκεται στο αντίθετο: στο να είσαι αληθινός με τα συναισθήματά σου, χωρίς φίλτρα. Οι ψυχολόγοι το λένε ξεκάθαρα: το να εκφράζεις τα συναισθήματά σου με κλάματα είναι απλώς μια μορφή αυτοφροντίδας.

«Mέσα από τα POV vlogs προσπαθώ να δείχνω τον πραγματικό μου εαυτό και κατά συνέπεια τα συναισθήματά μου. Υπήρξαν αρκετές φορές που έβαλα τα κλάματα ή κατέρρευσα κι αυτό αποτυπώθηκε στην οθόνη χωρίς λογοκρισία, διότι θεωρώ ότι, αν δεν δείξουμε και τις πιο ευάλωτες στιγμές που ολ@ ανεξαιρέτως ζούμε, τότε κινδυνεύουμε από την τοξική θετικότητα. Επέλεξα να δείξω την πιο άσχημη στιγμή μου για το 2024, την ημέρα που έφυγε από τη ζωή ο Φιντέλ, ο σκύλος μου, πάντα με διακριτικότητα, διότι θεωρώ ότι τα social είναι κάτι παραπάνω από τη σκαλέτα ενός πρωινάδικου: μόδα, μαγειρική, gossip και ζώδια. Για μένα είναι ένα ταπ ταπ στην πλάτη αυτών που με βλέπουν, ότι όλ@ βάζουμε το παντελόνι μας κάθε μέρα με τον ίδιο τρόπο. Κάθε μέρα καλούμαστε να συγκριθούμε με τα πρόσωπα που βλέπουμε στις οθόνες μας. Ένας λόγος παραπάνω όταν είσαι content creator και βλέπεις τη δουλειά άλλων 24/7. Θέλει γερές βάσεις για ν’ αναγνωρίσεις αυτά που μπορείς να προσφέρεις», λέει η Χαρά Κοντοχρήστου.

Ψυχοθεραπεία με... budget; Αντί για ντιβάνι, zoom link

H κ. Κανδαράκη επισημαίνει πως ο ρόλος του γονέα είναι σημαντικός, «όχι μόνο ως έμπνευση και απενοχοποίηση για το συγκεκριμένο θέμα, αλλά και ως οικονομική στήριξη που, σ’ αυτή την αναπτυξιακή φάση, ένας νέος μπορεί να τη χρειαστεί».

Ας είμαστε ειλικρινείς: όσο κι αν μιλάμε για ψυχική υγεία, η ψυχοθεραπεία κοστίζει. Και για έναν 20χρονο φοιτητή ή έναν 25χρονο που μόλις ξεκίνησε να δουλεύει με βασικό μισθό, τα 40, 50 ή και 60 ευρώ ανά συνεδρία μπορεί να είναι απλώς απαγορευτικά. Αυτός είναι ένας λόγος που πολλά νέα παιδιά διστάζουν να ξεκινήσουν, ακόμα κι αν το θέλουν. Από την άλλη, υπάρχουν λύσεις, έστω και περιορισμένες: Δωρεάν υπηρεσίες σε δομές ψυχικής υγείας (Κέντρα Ψυχικής Υγείας, Κοινωνικές Υπηρεσίες Δήμων), φοιτητικά ψυχολογικά κέντρα σε πανεπιστήμια (όπου υπάρχουν), και κάπου εδώ έρχονται κι οι πλατφόρμες για online συνεδρίες με πιο προσιτό κόστος – η νέα αγάπη των Gen Z.

Με εκπτωτικούς κωδικούς για online συνεδρίες ή συνεργασίες των influencers με πλατφόρμες ψυχολογικής υποστήριξης, η πρόσβαση σε προσιτές και ευέλικτες συνεδρίες από το σπίτι γίνεται ευκολότερη. Την ίδια στιγμή υπάρχει μια αντιπαράθεση σχετικά με το αν η ψυχική υγεία πρέπει να χρησιμοποιείται ως μέσο για να αυξήσουν οι influencers τη δημοτικότητα και τους followers τους. Δίνουν, λοιπόν, λύση στο υψηλό κόστος της ψυχοθεραπείας, δημιουργώντας όμως ένα άλλο πρόβλημα, την έλλειψη ουσιαστικής καθοδήγησης, με νέους να συμμετέχουν σε μια ψυχοθεραπευτική διαδικασία απλώς επειδή κέρδισαν έκπτωση, χωρίς να συνειδητοποιούν την πραγματική της αξία.

«Επειδή η ψυχοθεραπεία είναι σχετικά ακριβή, θα έκοβα από κάπου αλλού, προκειμένου να τα δίνω εκεί», λέει ο Κωστής Πέππας, κτηματομεσίτης και φοιτητής Νομικής. «Ζούμε στο 2025, μια εντελώς tech και digital εποχή. Το κομμάτι των influencers και των social media υπάρχει για τα καλά στη ζωή μας – είναι κάπως χαζό να κάνουμε ότι δεν το βλέπουμε. Σε καμία περίπτωση δεν το θεωρώ κομμάτι εμπορικής εκμετάλλευσης, ίσα  ίσα, όταν κάποιος κάθεται μόνος του στο δωμάτιό του βλέποντας βίντεο, μπορεί να απενοχοποιήσει τη διαδικασία της ψυχοθεραπείας. Όσο περισσότεροι μιλάμε ανοιχτά για τα οφέλη της ψυχοθεραπείας, τόσο το καλύτερο. Είμαι φύσει αισιόδοξος. Θυμάμαι, την περίοδο της πανδημίας, ένας φίλος που εκτιμώ πολύ, και influencer μεταξύ άλλων, είχε δημιουργήσει μια online πλατφόρμα από εξειδικευμένους ψυχολόγους για να βοηθούν δωρεάν ανθρώπους που αντιμετώπιζαν προβλήματα με το lockdown – μια εξαιρετική πρωτοβουλία που είχα αξιοποιήσει κι εγώ. Το πρόβλημα θα ήταν οι influencers να θελήσουν ν’ αντικαταστήσουν τους ψυχοθεραπευτές», συμπληρώνει ο Κωστής.