15 χρόνια WoW | Συγκλονιστικές γυναίκες: Άντζελα Ντέιβις, Άνι Λένοξ, Ανούσκα Σανκάρ στο Royal Albert Hall

Ανταπόκριση από το Λονδίνο

Πριν από έναν μήνα, σε έναν χώρο πασίγνωστο για την καλλιτεχνική, όχι όμως και για τη βαθιά φεμινιστική του διάσταση –ο λόγος για το Royal Albert Hall, το οποίο, ναι, εκεί στις αρχές του 20ού αιώνα έγινε αφετηρία εξέγερσης για τις σουφραζέτες-, ακριβώς την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας, γιορτάστηκαν τα 15 χρόνια του WoW - Women Of the World στη Βρετανία, ενός θεσμού που διδάσκει πίστη στην αλλαγή, αφοσίωση στην ισότητα και στη σιγουριά ότι είμαστε πολλές και πολλ@ εκεί έξω και είναι απείρως περισσότερα αυτά που μας ενώνουν.

Ο πανηγυρικός εορτασμός αυτών των 15 χρόνων του Women Of The World, ενός θεσμού που φτιάχτηκε από το «αρκετά» μίας δαιμόνιας Αγγλίδας από το Λίβερπουλ, της σκηνοθέτριας και θεατρικής παραγωγού Τζουντ Κέλι που βαρέθηκε να ακούει τι δεν μπορεί να κάνει, ακριβώς επειδή είναι γυναίκα.

Θα φανταζόταν κανείς μια γιορτή με καλλιτέχνες, πρωτοπόρους της γυναικείας ενδυνάμωσης και πολλή κουβέντα και σίγουρα θα υπέθετε σωστά. Ωστόσο, το να βρίσκεσαι σε απόσταση αναπνοής από τα μετεφηβικά σου είδωλα, να βλέπεις πώς εξελίχθηκαν γυναίκες που αγάπησες γιατί ξεχώριζαν από τη νόρμα που κάποιοι σου είχαν φυτέψει –ότι έτσι πρέπει να είναι τα κορίτσια-, να έρχεσαι σε αδιαμεσολάβητη επαφή με όλο το θάρρος και τη γυναικεία δύναμη του πλανήτη, ε, είναι κάτι που δεν το ζεις κάθε μέρα.

Από πού να πρωτοξεκινήσει η αφήγηση γι’ αυτή τη γιορτή -4.000 ανθρώπων, στην πλειονότητά τους γυναικών κάθε εθνικότητας και φυλής, κάθε θρησκεύματος και σεξουαλικού προσανατολισμού, κάθε κοινωνικής τάξης και επαγγελματικού πεδίου- που στήθηκε λίγες μέρες πριν το ελληνικό WoW κάνει πρεμιέρα για 3ο χρόνο, πιο πλήρες και ουσιαστικό από κάθε άλλη χρονιά;

Μικρή αναδρομή: πριν από μερικά χρόνια αγαπημένη φίλη μου έστειλε μία ηχογραφημένη ομιλία της Άντζελα Ντέιβις, της εμβληματικής μαύρης φεμινίστριας και ακτιβίστριας, της καθηγήτριας και εμπνευσμένης συγγραφέα, της γυναίκας που έγινε συνώνυμο των Μαύρων Πανθήρων στην Αμερική του 70’ και που η ζωή της κρεμάστηκε από μία κλωστή, όταν ο μακαρθισμός ζούσε τις πιο ένδοξες μέρες του στις ΗΠΑ.

Είχα ανοίξει το αρχείο ήχου με πραγματική συγκίνηση, για να ακούσω εκείνη την αποφασιστική φωνή που μιλούσε σε φοιτητές και συνεργαζόμενους με το πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Σάντα Κρουζ να λέει: «Αν είστε άντρας και ακούτε κάποιον φίλο σας να κάνει ένα σεξιστικό αστείο, να λέει κάτι χυδαίο εναντίον μιας ανυποψίαστης γυναίκας, μη φύγετε από το δωμάτιο χωρίς να τον σταματήσετε, χωρίς να κάνετε κάτι γι’ αυτό. Μη γίνετε και εσείς η συνέχεια μίας κουλτούρας που στερεί ζωές, στερεί ευκαιρίες, αμαυρώνει υπολήψεις...».

Και να τώρα, η Άντζελα Ντέιβις μπροστά μας, στην ίδια σκηνή με την ιδρύτρια του WoW Festival, να μιλάει λες και στην αίθουσα υπήρχαν λίγοι φοιτητές ή καλοί της φίλοι, άνθρωποι που ήρθαν να την ακούσουν στο γραφείο της ή σε κάποια γειτονιά - και εκεί μέσα ήμασταν 4.000, που μόλις την είδαμε αρχίσαμε να χτυπάμε ρυθμικά τα πόδια μας και να χειροκρατάμε πριν καν ανοίξει το στόμα της. Πόσες φορές βρίσκεσαι τόσο κοντά σε μια γυναίκα που πολέμησε τον συστημικό ρατσισμό και υπερασπίστηκε τη δημοκρατία ακόμα και με κίνδυνο της ελευθερίας και της ζωής της; Η Ντέιβις μπαίνει στην κουβέντα, χαλαρή αλλά αποφασισμένη, με ένα ποίημα από την αγαπημένη της θεματική, τα μπλουζ, την κληρονομιά τους και τον μαύρο φεμινισμό (έχει εκπονήσει άλλωστε το εμβληματικό Blues Legacies and Black Feminism). Μας μιλά για το Strange Fruit, που όλοι το γνωρίζουμε ως λιγωτικό τραγούδι από τα χείλη της Μπίλι Χόλιντεϊ, όμως ήταν ένα ποίημα γραμμένο από τον Α. Μίροπολ για όλους τους διασταυρούμενους ρατσισμούς, τις διώξεις και τις δολοφονίες μαύρων. Ένα ποίημα γραμμένο από έναν μαύρο, μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος, το άγριο 1937, και δοσμένο στη γυναίκα που θα το έκανε ύμνο.

«Ας πούμε, τώρα διανύουμε μια περίοδο κατά την οποία οι καλλιτέχνες σε όλον τον κόσμο αρχίζουν να αναγνωρίζουν τη δύναμή τους», είπε η Ντέιβις και το μυαλό όλων στην αίθουσα πέταξε στον Τραμπ. «Τώρα αρχίζουν να καταλαβαίνουν πόσο μεταμορφωτική μπορεί να είναι η δουλειά τους». Όταν η Τζουντ Κέλι ρώτησε για τη μυθολογία αυτού του τραγουδιού και για το κατά πόσο η Χόλιντεϊ έθετε όρο να το λέει πάντα στις εμφανίσεις της, ήδη από το κοινό ακουγόταν μια γυναίκα να φωνάζει, πιέζοντας τη Ντέιβις να πάρει θέση για την Παλαιστίνη.

«Δεν είμαι σίγουρη ότι η Χόλιντεϊ δεν εμφανιζόταν αν δεν τραγουδούσε το Strange Fruit, ακριβώς επειδή γνώριζε την επίδραση αυτού του τραγουδιού. Ξέρω, όμως, ότι υπήρξε τουλάχιστον μία φορά που αρνήθηκε να το τραγουδήσει σε ένα κλαμπ και αυτό επειδή μία λευκή της είπε: Λοιπόν, δεν θα τραγουδήσεις εκείνο το σέξι τραγούδι για τα μαύρα κορμιά που λικνίζονται. Εννοείται ότι δεν το τραγούδησε εκείνη τη νύχτα και κάτω από τέτοιες συνθήκες», συνέχισε η Ντέιβις. Όσο εκείνη μιλά για την ευθύνη των καλλιτεχνών, η γυναίκα από κάτω εξακολουθεί να φωνάζει και να προκαλεί τη Ντέιβις να πάρει θέση.

«Βγάλ’ τε την έξω», φωνάζουν επίσης από το κοινό, όμως, η Ντέιβις προσπαθεί να προλάβει μια τέτοια ασχήμια. «Αφήστε τη να μιλήσει», λέει. «Γι’ αυτό είμαστε εδώ. Να τελειώσω αυτό που θέλω να πω και θα μιλήσω και για την Παλαιστίνη» της λέει, χωρίς εκνευρισμό ή ταραχή. Και ακολουθεί κάτι που θα είχε αξία να το ακούσουν όσες εδώ και λίγες εβδομάδες διχάζουν το φεμινιστικό κίνημα στην Ελλάδα, δίνοντας πρόθυμη χείρα βοήθειας στην πατριαρχία και την οπισθοδρόμηση. «Αυτή η μέρα –και θέλω να το πω- έχει βαθιές ρίζες στο σοσιαλιστικό κίνημα. Η Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας ξεκίνησε το 1909 με ψήφισμα του Σοσιαλιστικού Κόμματος και το 1911 έγινε η πρώτη διαδήλωση. Συχνά ξεχνάμε τις εργατικές καταβολές αυτής της ημέρας. Αυτό μας υπενθυμίζει να είμαστε προσεκτικοί όταν χρησιμοποιούμε την κατηγορία “γυναίκες”. Δεν είναι μια ομοιογενής ομάδα. Πρέπει να σκεφτούμε τις εργαζόμενες γυναίκες, τις γυναίκες στο Κονγκό, τις γυναίκες στη Γάζα και την Παλαιστίνη. Αν δεν αγωνιστούμε για τον τερματισμό της γενοκτονίας στην Παλαιστίνη, δεν κάνουμε το έργο που απαιτείται για την απελευθέρωση όλων των γυναικών».

Το κοινό ξεσπά σε χειροκροτήματα, κάποιες διαφωνούν, όπως διαφώνησαν και με τις αιώνιες αναφορές της Ντέιβις στον κακό καπιταλισμό, όμως καμιά δεν θέλει να χαλάσει τη γιορτή. Είναι οικουμενικό αυτό που συμβαίνει εκεί μέσα, παγκόσμιο και ενωτικό: όσες διαφορές και αν υπάρχουν, το κοινό μας είναι ότι ακόμη αγωνιζόμαστε για αυτονόητα που κανείς στην ανδρόσφαιρα δεν θα χρειαζόταν να ιδρώσει, να σκοτωθεί, να ταπεινωθεί, να ματώσει.

Τα είχε πει λίγο πριν η Άνι Λένοξ, αγέρωχη, αλλά ευδιάθετη και με μια συγκινητική αποκάλυψη για όσους δεν είχαν παρακολουθήσει τη φεμινιστική της εξέλιξη, παρά μόνο την καλλιτεχνική. Η μπλούζα της έγραφε «Global Feminist» και η ίδια εξήγησε με το «καλησπέρα σας» ότι αισθάνεται και είναι «παγκόσμια φεμινίστρια». Όπως είπε «δεν υπάρχει μέρα που αυτή η ιδιότητα να μη με ενημερώνει, να μη με κινητοποιεί, να μη συνδέει με τη γυναικεία ενδυνάμωση. End of story! Δεν είναι κάτι περίπλοκο, δεν χρειάζεται να είναι πολωτικό. Αλήθεια, χρειαζόμαστε το να είμαστε ενωμένες, το να στεκόμαστε με αλληλεγγύη και να χτίζουμε γέφυρες, τώρα περισσότερο από ποτέ! Ικετεύω καθέναν από εσάς ξεχωριστά, σας ικετεύω να δείτε [τι συμβαίνει] μέσα από ένα πιο ευρύ πρίσμα».

Το αποδεικνύει άλλωστε με τη δράση της μέσα από την ακτιβιστική φεμινιστική οργάνωση The Circle στην οποία δραστηριοποιείται και η κόρη της Λόλα, το αποδεικνύει και ο τρόπος με τον οποίο μεγάλωσε, αγάπησε και αποδέχθηκε τον εαυτό της το ιδρυτικό μέλος των Eurythmics. Το κορίτσι που οι Millennials αγαπήσαμε για το ανδρόγυνο ντύσιμο, τα κοντοκουρεμμένα μαλλιά είχε να εξομολογηθεί ότι αυτή ήταν μια ασπίδα την εποχή που ξεκινούσε στη βιομηχανία της μουσικής. Νιώθωντας τρόμο για τη γυναικεία της υπόσταση και έκφραση φύλου, τότε στα πρώτα της βήματα είχε «υιοθετήσει» ανδρικά χαρακτηριστικά για να αντέξει και τώρα γνωρίζει γιατί συνέβη αυτό, τι την έσπρωξε σε αυτή την πανοπλία – δάνειο, προκειμένου να αντλήσει δύναμη.

Από τα χρόνια του Must be Talking to an Angel, η Λένοξ έχει τρέξει πολύ, έχει γυρίσει τον κόσμο –και κυρίως τις ανυπεράσπιστες, φτωχές γωνιές του- με ακτιβιστικές οργανώσεις για να βοηθήσει γυναίκες από την Ουγκάντα και όχι μόνο, για να διαπιστώσει με τα μάτια της την ανισορροπία που φέρνει η βαθιά, πυρηνική ανισότητα των φύλων. Για τον τρόπο που σκοτώνει όχι απλώς τα στοιχειώδη δικαιώματα των γυναικών, αλλά τους στερεί την πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας, στην εκπαίδευση, στην οικονομική αυτονομία.

Και τι να πρωτογραφτεί για το υπερταλαντούχο πλάσμα που ακούει στο όνομα Ανούσκα Σανκάρ; Η πολυβραβευμένη σολίστ του σιτάρ και ακτιβίστρια για τα δικαιώματα των γυναικών ήταν η γυναίκα που πριν από το διάλειμμα της τεράστιας γιορτής στο κατάμεστο Royal Albert Hall μας ανάγκασε να μην ξέρουμε με ποια αίσθηση να την παρακολουθήσουμε: με την ακοή, στην εκτέλεση του Stolen Moments που μετέτρεψε το εντυπωσιακό σιτάρ της σε κανονική ορχήστρα ή με την όραση τη στιγμή που στο video wall πρωταγωνιστούσαν αυτά τα δαιμονισμένα από ταχύτητα και δεξιοτεχνία δάχτυλα;

Όμως, τη Σανκάρ την παρακολουθείς κυρίως με την καρδιά και με την ακρίβεια των γυναικείων death maths, όταν όλη η αίθουσα την άκουσε με σταθερή φωνή να εξηγεί ότι στην Ινδία δεν έχει καμία σημασία αν ένα κορίτσι κατάγεται από την ανώτερη τάξη ή από τα χαμηλότερα στρώματα, αν είναι κόρη εύπορης ή φτωχικής οικογένειας – οι πιθανότητες να πέσει θύμα ομαδικού βιασμού είναι ίδιες.

Να, μια άμεση αναφορά στο δικό της τραγικό βίωμα βιασμού και στην αιτία που δεν αφήνει να ξεχάσει την ακτιβιστική της ιδιότητα, την υπόθεση ομαδικού βιασμού και δολοφονίας μιας φοιτήτριας στο Δελχί, για την οποία η Σανκάρ είχε δηλώσει ότι «είναι η συστημική επανάληψη εκατομμυρίων υποθέσεων» στην Ινδία.

Ως γνήσια συμπεριληπτικό το Φεστιβάλ δεν θα μπορούσε να μη φιλοξενήσει γυναίκες με αποτύπωμα στη βρετανική σκηνή, όπως η Λιζ Καρ, ηθοποιός και διεθνούς ακτιβίστριας για τα δικαιώματα των ΑμεΑ, αλλά και για την πρόθεση της comedian και πολιτικής ακτιβίστριας Σάντι Τόκσβιγκ για τη δημιουργία μίας γυναικείας Βικιπαίδειας, στην οποία θα συμπεριλαμβάνονται όλες οι αποσιωπημένες από την Ιστορία γυναίκες της Τέχνης, των Επιστημών και των Γραμμάτων.

«Ξέρουμε, βάσει των στατιστικών μας, ότι ένα 64% από όσους βρίσκεστε εδώ θα αποχωρήσει από την αίθουσα, έχοντας αποφασίσει μια αλλαγή, μικρή ή μεγάλη που θα είναι καθοριστική για τη ζωή του», λέει στην αποφώνηση της πανηγυρικής βραδιάς στο Royal Albert Hall, η ιδρύτρια του WoW Festival, Τζουντ Κέλι. Πιστεύει ότι η αλλαγή έχει ήδη συντελεστεί στον κόσμο, με τις όποιες δυσκολίες και τα όποια σκαμπανεβάσματα.

Λίγο πριν την έναρξη του 3ου αθηναϊκού WOW στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, η υπογράφουσα μπορεί να διαβεβαιώσει ότι αυτό ισχύει. Το WoW είναι από τις λίγες περιπτώσεις παγκόσμιων διοργανώσεων που επηρεάζει βαθιά διοργανώτριες και συμμετέχουσες. Ειδικά, φέτος, σ’ αυτό που αρχίζει αύριο έχουν γίνει πολλά που υπόσχονται αυτή την αλλαγή –πάνελ, συζητήσεις, workshops, ομιλίες- με καλεσμένες που εγγυώνται για τη μεταμορφωτική εμπειρία του να πράττεις σα να μην είσαι μόνη. Και δεν είσαι.

→ Περισσότερες πληροφορίες για το αναλυτικό πρόγραμμα του 3ου WOW Athens ΕΔΩ