Φλώρινα: Τι ακριβώς λένε οι στίχοι των τραγουδιών που προκάλεσαν την ένταση;

Η μουσική εκδήλωση που συνόδευε το παραδοσιακό έθιμο των «φωτιών» στη Φλώρινα μετατράπηκε απρόσμενα σε πολιτιστικό και πολιτικό επεισόδιο, όταν ο δήμαρχος της πόλης Βασίλης Γιαννάκης παρενέβη δημόσια για να διακοπεί η εμφάνιση του συγκροτήματος Banda Entopica. Η παρέμβαση έγινε την ώρα που το συγκρότημα ερμήνευε σλαβόφωνα παραδοσιακά τραγούδια, προκαλώντας ένταση τόσο επί σκηνής όσο και στο κοινό.

Σύμφωνα με όσα έχουν γίνει γνωστά, ο δήμαρχος Φλώρινας θεώρησε ότι η χρήση της συγκεκριμένης γλώσσας –και κυρίως η πιθανότητα ερμηνείας τραγουδιών με αλυτρωτικό περιεχόμενο– δεν ήταν συμβατή με τον χαρακτήρα της εκδήλωσης. Η διακοπή έγινε χωρίς προηγούμενη συνεννόηση, με φωνές από τη σκηνή και παρεμβάσεις τρίτων, γεγονός που προσέδωσε στο περιστατικό εικόνα θεσμικής επιβολής πάνω σε μια καλλιτεχνική πράξη.

Το συγκρότημα έκανε λόγο για απαράδεκτη λογοκρισία, υποστηρίζοντας ότι το ρεπερτόριο ήταν γνωστό εκ των προτέρων και ότι τα τραγούδια που ερμηνεύτηκαν δεν είχαν πολιτικό ή εθνικιστικό περιεχόμενο. Από την άλλη πλευρά, η δημοτική αρχή υπερασπίστηκε την κίνηση ως αναγκαία για την προστασία της ιστορικής ευαισθησίας της περιοχής.

Τα τραγούδια, οι άνθρωποι και η ζωντανή παράδοση των «ντόπιων» της Φλώρινας

Τα τραγούδια που βρέθηκαν στο επίκεντρο της αντιπαράθεσης δεν αποτελούν εισαγόμενο ή περιθωριακό στοιχείο. Τα σλαβόφωνα ή «μακεδονίτικα», όπως τα αποκαλούν οι ίδιοι οι ερμηνευτές τους, τραγουδιούνται εδώ και δεκαετίες από ντόπιους πληθυσμούς της Φλώρινας και των γύρω χωριών. Ακούγονται σε οικογενειακά γλέντια, σε πανηγύρια και σε τοπικά έθιμα, συχνά πλάι σε ελληνόφωνα δημοτικά, χωρίς διαχωριστικές γραμμές.

Η «Σόφκα» είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα. Πρόκειται για κοινωνικό-ερωτικό τραγούδι, που αφηγείται την ιστορία μιας γυναίκας και τις πιέσεις που δέχεται από το κοινωνικό της περιβάλλον. Οι στίχοι εστιάζουν στο συναίσθημα, στη μοίρα και στις ανθρώπινες σχέσεις, χωρίς καμία πολιτική ή εθνική αναφορά. Και να τι λένε οι στίχοι:

ΣΟΦΚΑ

Στάνι κι όϊμε, Σόφκε να τάτκο, να γκράντα Γκουμεντζζια.
(Σήκω θα πάμε, Σοφούλα κόρη μου, στην πόλη Γουμένισσα).

Ωχ αμαν - αμαν, μπέλα Σοφιο, να γκράντα Γκουμεντζζια.
(Ωχ αμαν – αμαν, άσπρη Σοφία, στην πόλη Γουμένισσα).

Τάμο κι οϊμε, Σοφκε να τατκο, να ικιμτζζιατα.
(Εκεί θα πάμε, Σοφούλα κόρη μου, στο γιατρό).

Ωχ αμαν - αμαν, μπέλα Σοφιο, να Γκόνο Ρούσιν.
(Ωχ αμαν – αμαν, άσπρη Σοφία, στον Γκόνο Ρουσίν –σ.σ.: γιατρός από τη Γουμένισσα)

Ον ντα νι καζια, Σοκφε να τατκο, σιο τιε μπολκατα.
(Αυτός να μας πει, Σοφούλα κόρη μου, ποια είναι η αρρώστια σου).

Ωχ αμαν - αμαν, μπελα Σοφιο, σιο τιε μπολκατα;
(Ωχ αμαν – αμαν, άσπρη Σοφία, ποιά είναι η αρρώστια σου;)
Κάζζι νι κάζζι, Γκόντσε να Μπάϊο, σιο μου ε μπόλκατα;
(Πες μας, πες Γκόντσσε να Μπάϊο, ποιά είναι η αρρώστια της;)

Ωχ αμαν - αμαν, Γκόντσε να Μπάϊο, Σοφκιντα μπολκα.
(Ωχ αμάν – αμάν, Γκόντσσε να μπάιο, της Σοφίας την αρρώστια).

Σοφκιντα μπολκα, μιλε μπάϊ Ντινο, ια μομα ια ντετα.
(Της Σοφίας η αρρώστια, αγαπητέ θείε Ντίνο, ή κορίτσι ή αγόρι).

Ωχ αμαν – αμαν, μιλε μπαϊ Ντίνο, ια μομα ια ντετα!
(Ωχ αμάν – αμάν, αγαπητέ θείε Ντίνο, ή κορίτσι ή αγόρι!)

Κουπι μι κουπι, τι μιλε τατκο, πιπελοφ φουσταν.
(Αγόρασέ μου αγόρασε, εσύ αγαπητέ πατέρα, σταχτί φόρεμα).

Ωχ αμαν – αμαν, σιαρενα πολκα, ζα μλαντα νεβεστα.
(Ωχ αμάν – αμάν, χρωματιστή πόλκα [γυναικείο πανωφόρι απο μαλλί] για νεαρή νύφη.
Τεμπε νε τι λιτσια, Σοφκε να τατκο, ζα πολκα σιαρενα.
(Εσένα δεν σου ταιριάζει, Σοφούλα κόρη μου, για πόλκα χρωματιστή).

Ωχ αμαν – αμαν, μπελα Σοφιο, ζα πιπελοφ φουσταν.
(Ωχ άμαν – άμαν, άσπρη Σοφία, για σταχτί φόρεμα).
Τεμπε τι λιτσια, Σοφκε να τατκο, ζα μπελα λιγκαρκα.
(Εσένα σου ταιριάζει, Σοφούλα κόρη μου, για άσπρη λίγκαρκα – σ.σ.: νυχτικό για άνδρες και γυναίκες).
Ωχ αμαν – αμαν, ζα μπελα λιγκαρκα, οτ μπαμπατα Λιταρκα.
(Ωχ άμαν – άμαν, για άσπρη λιγκαρκα , απ΄ την μπάμπο Λιτάρκα)

Τεμπε τι λιτσσια, Σοφκε να τατκο, ζα λιουλκα σσιαρενα.
(Εσένα σου ταιριάζει, Σοφούλα κόρη μου, για κούνια χρωματιστή).
Ωχ αμαν – αμαν, σσιαρενα λιουλκα, οτ μπαμπ’τα Φοτουλκα.
(Ωχ άμαν – άμαν, χρωματιστή κούνια, απ’ τη μπάμπο Φοτούλκα).

Τεμπε τι λιτσσια, Σοφκε να τατκο, ζα ποβοϊκα σσιαρενα.
(Εσένα σου ταιριάζει, Σοφούλα κόρη μου, για ποβοϊκα χρωματιστή – σ.σ.: οι φασκιές του μωρού)
Ωχ αμαν – αμαν, ποβοϊκα σσιαρενα οτ μπαμπατα Μποϊκα.
(Ωχ αμάν – αμάν, ποβοϊκα χρωματιστή από την μπάμπα Μπόϊκα).

Τσαρβενι παπουτσσκι, Σοφκε να τατκο, οτ Καρπουτσουβα.
(Κόκκινα παπουτσάκια, Σοφούλα κόρη μου, από τους Καρπουτσσουβα).
Καρτα σιαρλαγκαν οτ βαγκλιναρ βαλκαν, οτ Μουχτσιβτου ντουκιαν.
(Κάρτα ελαιόλαδο από τον καρβουνιάρη Βαλκάνη, από το Μούχτσιβτου μαγαζί)

Το «Έλα Κέρκο», αντίστοιχα, ανήκει στα τραγούδια της ξενιτιάς: μιλά για αποχωρισμό, για τη λύπη της φυγής και για τη μνήμη του τόπου που μένει πίσω.

Αυτά τα τραγούδια τα τραγουδούν κυρίως ντόπιοι, μεγαλύτερης ηλικίας αλλά και νεότεροι που τα θεωρούν κομμάτι της πολιτιστικής τους κληρονομιάς. Τα συνοδεύουν χοροί κυκλικοί, αργοί και «βαρείς», όμοιοι με άλλους μακεδονικούς χορούς που συναντώνται σε όλη τη Βόρεια Ελλάδα. 

Ela kerko da ti kazham

Ela kerko da ti kazam shto si vidof jas vo sonot
koga sum si bila kerko, malecko devojce .

Έλα κόρη να σου πω τι είδα εγώ στο όνειρο μου,
όταν ήμουν κόρη μου, μικρό κοριτσάκι.

Si igrame, si smeeme, I vo oci se kolneme
za lubofta si misleme vo bufcancka cezhma,
Παίζαμε, γελούσαμε και με μάτια όρκο δίναμε
για την αγάπη σκεφτόμασταν, στη βρύση στο Μπούφ.

Si igrame, si smeeme, I vo oci se kolneme
za lubofta si misleme vo kiproja cezhma,
Παίζαμε, γελούσαμε και με μάτια όρκο δίναμε
για την αγάπη σκεφτόμασταν, στη βρύση kiproja
koga stanav od postela I si vidof kaj sum bila
teshka duma me poplati za kletata tugina,
όταν σηκώθηκα από το κρεβάτι και είδα που βρισκόμουν
βαριά σκέψη με πλάκωσε στην άθλια τη ξενιτειά,

koga stanav od postela I si vidof kaj sum bila
teshka duma me poplati kletata tugina ,
όταν σηκώθηκα από το κρεβάτι και είδα που βρισκόμουν
βαριά σκέψη με πλάκωσε άθλια ξενιτειά,

Dali bozhe da se mozhe vo seloto da si vidam
so drugarki da se vidam vo belata crkva,
Δώσε θεέ μου να μπορέσω στο χωριό (να γυρίσω) για να δω
με τις φίλες μου για να δω την όμορφη (άσπρη) την εκκλησία

Dali bozhe da se mozhe vo seloto da si vidam
so drugarki da se vidam vo belata crkva,
Δώσε θεέ μου να μπορέσω στο χωριό (να γυρίσω) για να δω
με τις φίλες μου για να δω την όμορφη (άσπρη) την εκκλησία

Το επίμαχο τραγούδι

Στον αντίποδα βρίσκεται το «Eleno Kerko», τραγούδι με σαφώς διαφορετικό χαρακτήρα. Συνδέεται με τη σλαβομακεδονική εθνική αφήγηση και την εξέγερση του Ίλιντεν και οι στίχοι του μιλούν για «σκλαβωμένη Μακεδονία», για αγώνα και απελευθέρωση, προβάλλοντας μια ενιαία μακεδονική πατρίδα. Γι’ αυτό και θεωρείται αλυτρωτικό και πολιτικά φορτισμένο, ιδιαίτερα όταν ακούγεται σε δημόσιες εκδηλώσεις εντός Ελλάδας.

Συγκεκριμένα, το τραγούδι με τίτλο "Eleno Kerko (που σημαίνει «κόρη Ελένη») μιλάει για μια κοπέλα που την λένε Ελένη. Η Ελένη στέλνει ένα γράμμα στον αδελφό της Ηλία στην Αδριανούπολη για να της αγοράσει ένα ωραίο νέο καπέλο για την «ημέρα του Ίλιντεν». Η ημέρα του Ίλιντεν (από τις λέξεις Ηλίας και ντεν, που σημαίνει η ημέρα του Ηλία) είναι Χριστιανική γιορτή του Προφήτη Ηλία και γιορτάζεται στις 20 Ιουλίου.
Ωστόσο στο σήμερα, το τραγούδι αυτό έχει πολιτικοποιηθεί, επειδή στις 20 Ιουλίου του 1903 έγινε από τους Βούλγαρους στην Οθωμανοκρατούμενη Μακεδονία η «εξέγερση του Ίλιντεν», η οποία από τότε γιορτάζεται όχι απλά ως γιορτή του προφήτη Ηλία, αλλά και εθνική γιορτή αντίστασης των Βουλγάρων κατά των Οθωμανών. Τα πράγματα ωστόσο δεν είναι τόσο απλά και δεν σταματούν στο σκέλος του διπλού εορτασμού.
Τότε, στο στόχαστρο των Βουλγάρων τέθηκαν και οι Γκρεκομάνοι (Ελληνόφωνοι και Σλαβόφωνοι Έλληνες της Μακεδονίας), οι οποίοι τις ημέρες της εξέγερσης δέχθηκαν σφαγιαστικές επιθέσεις και χαρακτηρίστηκαν επισήμως ως εχθροί των Βουλγάρων.

Μετά από όλα αυτά, το τραγούδι Eleno Kerko απέκτησε εντελώς άλλο νόημα μετά το 1903 και οι Βούλγαροι κομιτατζήδες αντάρτες στην Μακεδονία το τραγουδούσαν ως τιμή στην εξέγερση εκείνης της ημέρας. Αντίστοιχα, σήμερα το τραγούδι αυτό τραγουδιέται ως «ιμπεριαλιστικό άσμα» της εξέγερσης στην οποία σφάχτηκαν Έλληνες της Μακεδονίας το 1903.
Προφανώς και το μπέρδεμα των δύο τραγουδιών δημιούργησε τη σύγχυση που προκάλεσε τη διακοπή της συναυλίας χωρίς καμία προειδοποίηση, αν και οι διευκρινίσεις του συγκροτήματος ήταν αρκετά αποσαφηνιστικές για το τι συνέβη.