Kαταρχήν, και οι δύο ήταν (είναι) υποβαθμισμένες. (Εντάξει, η Meat Packing District έχει μπει σε τροχιά αναμόρφωσης εδώ και 10 τουλάχιστον χρόνια, με την αξία των ακινήτων να είναι πλέον από τις υψηλότερες του Manhattan.) Βέβαια, και το Μεταξουργείο έχει κηρυχθεί με προεδρικό διάταγμα από το ’98 περιοχή υπό ανάπλαση, μαζί με το Ψυρρή και το Γκάζι. Και οι δύο γειτονιές έχουν μπαράκια, γκαλερί και θέατρα (με τη Νέα Υόρκη πάλι να προηγείται μακράν). Όμως το αντικείμενο που θα τις κάνει να ξεχωρίσουν μέσα στην πόλη, δεν έχει αποκαλυφθεί ακόμα για καμία από τις δύο γειτονιές. Το πολύ να έχει δει κανείς καμιά εικόνα στον ηλεκτρονικό ή περιοδικό τύπο. Το υπομόχλιο και στις δύο αναπλάσεις είναι δύο εγκατελειμμένα κτίρια/κατασκευές.
Στη Νέα Υόρκη είναι μια υπερυψωμένη σιδηροδρομική γραμμή που συνέδεε τα εργοστάσια επεξεργασίας κρέατος στη βιομηχανική περιοχή Meat Packing District στη δεκαετία του ’30. Το λεγόμενο High Line. Ο Δήμος της Νέας Υόρκης αποφάσισε να μετατρέψει τη σιδηροδρομική αυτή γραμμή σε υπέργειο πάρκο (!) και χώρο περιπάτου. Γι’ αυτό και προκήρυξε ένα διεθνή αρχιτεκτονικό διαγωνισμό το 2004, με νικητές τους νεοϋορκέζους αρχιτέκτονες Diller, Scofidio + Renfro (www.dillerscofidio.com), που συνεργάστηκαν με τους αρχιτέκτονες τοπίου Field Operations. Η ιδέα τους πρότεινε χώρους πρασίνου, λιμνούλες, καθιστικά, αλλά και μεγάλα δέντρα, στην επιφάνεια του High Line, 15 μέτρα πάνω από το έδαφος.
Στην Αθήνα είναι τα κτίρια του εργοστασίου επεξεργασίας μεταξιού στο κέντρο της Αθήνας, τα οποία ήταν τα μεγαλύτερα στα Βαλκάνια τη δεκατία του ’50. Ο Δήμος Αθηναίων σχεδιάζει να δημιουργήσει εκεί δημοτική πινακοθήκη και ψηφιακή βιβλιοθήκη.
Προβλέπεται, επίσης, να δημιουργηθεί ένας εκθεσιακός χώρος και μια αίθουσα πολλαπλών χρήσεων για διαλέξεις και εκδηλώσεις. Στο παιδικό τμήμα θα λειτουργήσουν βιβλιοθήκη, μουσείο παιχνιδιού και ειδικός χώρος για την εξοικείωση των παιδιών με τα σύγχρονα ηλεκτρονικά μέσα. Ήδη η ανάπλαση στην πλατεία πίσω από τα κτίρια του Μεταξουργείου και στην πλατεία Αυδή στο διπλανό τετράγωνο έχει ολοκληρωθεί.
Γι’ αυτό εδώ και μερικά χρόνια, πριν ακόμα ξεκινήσει το τελικό lifting της γειτονιάς, λειτουργούν 2-3 εστιατόρια/μπαρ πάνω στην πλατεία του Μεταξουργείου και στην πλατεία Αυδή, με τραπεζάκια έξω και στάνταρ πελατεία όλων των ειδών: από φοιτητές, «ψαγμένους», περίοικους, θεατές και ηθοποιούς από τα γύρω θέατρα μέχρι celebrities.
H ιστορία, όμως, δεν τελειώνει εδώ. Έχει κι άλλο. Το κερασάκι στην τούρτα. Η ιδιωτική πρωτοβουλία, που κυριολεκτικά έρχεται και «κολλάει» δίπλα στα κτίρια που αναπλάθονται. Σε ένα από τα οικοδομικά τετράγωνα που βρίσκεται δίπλα στο κτίριο του Μεταξουργείου, στη γωνία των οδών Μυλλέρου και Γερμανικού στην Αθήνα, όπως και στην 23η οδό στη Νέα Υόρκη, κατασκευάζονται εξίσου μεγαλόπνοα κτίρια (πολυ)κατοικίας. Ένα συγκρότημα κατοικιών με εσωτερικές αυλές και πισίνα στο Μεταξουργείο και ένας high-tech ουρανοξύστης στο Μeat Packing District. Για τα δικά μας δεδομένα πάντα, που θεωρούμε τον πύργο των Αθηνών του Ι. Βικέλα ουρανοξύστη.
Θεωρούνται μεγαλόπνοα, πρώτα απ’ όλα γιατί σχεδιάστηκαν για περιοχές που πριν 10 χρόνια θεωρούνταν «ξοφλημένες» από τους επενδυτές. Και γιατί τα κτίρια αυτά προτείνουν μια νέα σχέση συμβίωσης, διαφορετική από την τυπική πολυκατοικία, με λειτουργίες και κοινόχρηστους χώρους, όπως πισίνα, γυμναστήριο ή καταστήματα, σε μια προσπάθεια να προωθήσουν την κοινωνικοποίηση μεταξύ των ενοίκων. Ίσως, όμως, το πιο σημαντικό στοιχείο να είναι η πρώτη εντύπωση. Δεν χρειάζεται να είναι κανείς ειδήμων για να παρατηρήσει ότι οι συγκεκριμένες προτάσεις για «επιστροφή στο κέντρο» συνοδεύονται από ένα είδος κατοικίας που έχει αισθητική. Που εκφράζεται είτε μέσα από την απλότητα και την καθαρότητα στη μορφή και στα υλικά κατασκευής είτε μέσα από ένα high-tech χαρακτήρα. Και ναι, ταυτόχρονα είναι και λειτουργική. Πολύ λειτουργική.
Στη Νέα Υόρκη ο Neil Denari, καθηγητής αρκετά χρόνια στο UCLA, νέος σχετικά, 40κάτι και μόνιμος κάτοικος του Λος Άντζελες, με ένα μικρό αρχιτεκτονικό γραφείο 6 ατόμων (μόλις πρόσφατα άνοιξε ένα δεύτερο στη Νέα Υόρκη για την παρακολούθηση της κατασκευής του κτιρίου), επιλέχτηκε με απευθείας ανάθεση από τον επενδυτή στον οποίο ανήκει το οικόπεδο. Η τοποθεσία κάνει το κτίριο αυτό που είναι, λέει χαρακτηριστικά ο Denari. «Το High Line είναι η βάση της επέμβασης: θέλαμε να δημιουργήσουμε αρχιτεκτονική που τιμά την ιστορική αξία του αλλά, ταυτόχρονα, ορθώνεται σαν μια ξεχωριστή οντότητα που ενσωματώνεται με τη σιδηροδρομική γραμμή, με έναν καινούργιο τρόπο».
Η κατασκευή του συγκροτήματος HL23 έχει ήδη ξεκινήσει, χωρίς βέβαια να είναι η μόνη. Κάπου εκεί στη γειτονιά, star-architects όπως ο Shigeru Ban και ο Jean Nouvel σχεδιάζουν τα δικά τους συγκροτήματα κατοικιών. Φυσικά, ολόκληρο το Manhattan παραμένει στην ευρύτερη περιοχή του παγκόσμιου αρχιτεκτονικού ενδιαφέροντος (και όχι στην κορυφή, αφού το Dubai φαίνεται να έχει πάρει ήδη τα ηνία), με εξίσου εντυπωσιακές προτάσεις πολυώροφων κτιρίων κατοικιών από τους Ολλανδούς UNstudio στο Five Franklin Place, στην περιοχή Tribeca.
Στην Αθήνα είναι το συγκρότημα των κατοικιών που σχεδιάστηκε το 2006 από τους πολύ νέους, ούτε 30 ετών, αρχιτέκτονες Γιάννη Παπαδόπουλο και Γεωργία Δασκαλάκη, με σύμβουλο τον καθηγητή τους από το Πολυτεχνείο Τ. Μπίρη. «Η πρότασή μας μιλάει για μια γειτονιά σπιτιών στο χώρο. Επιστρέψαμε στο παρελθόν, στη σχέση του ανθρώπου με τον υπαίθριο χώρο, και την επεξεργαστήκαμε με σύγχρονα κριτήρια, για να “μιλήσουμε” για σπίτια με ξεχωριστή το καθένα ταυτότητα, που ταυτόχρονα σέβονται τον ιδιωτικό βίο αλλά προσφέρουν και δυνατότητα συναναστροφής με τους άλλους. Σκεφτήκαμε ότι οι κάτοικοι της περιοχής αυτής στο παρελθόν είχαν τα σπίτια τους γύρω από μια κοινή αυλή» εξηγούν οι ίδιοι. Η ομάδα τους κέρδισε το 3ο βραβείο στο διεθνή αρχιτεκτονικό διαγωνισμό της εταιρείας ΓΕΚ, στην οποία ανήκει το οικόπεδο. Τελικά, όμως, η επιτροπή επέλεξε να υλοποιηθεί αυτή, αντί της πρότασης που κέρδισε το 1ο βραβείο, δίνοντας αφορμή για αντιδράσεις από κάποιους αρχιτέκτονες.
Με μια πρώτη ματιά, η Meat Packing District είναι ήδη σε «καλό» δρόμο. Όσοι είχαν την τύχη να πάνε, θα λένε για τα design ξενοδοχεία, τα εστιατόρια, τα loft και τις γκαλερί που ξεφυτρώνουν συνεχώς σαν μανιτάρια. Ή για το φοβερό πρωινό που έφαγαν στο εστιατόριο “Pastis”, ένα τετράγωνο μακριά απο το High Line και το νέο κτίριο γραφείων του Frank Gerhy, μια Κυριακή με ήλιο, ανάμεσα σε καλοντυμένους αλλά πάντα casual Νεοϋορκέζους. Και ας το πλήρωσαν 80 δολάρια.
Από την άλλη, στην καρδιά του Μεταξουργείου, κάπου δίπλα στα μπουζούκια της Ιεράς Οδού, στις 8ώροφες πολυκατοικίες της Μεγάλου Αλεξάνδρου, τους οίκους ανοχής στην Ιασωνίδου και τη βαβούρα της Πειραιώς, κάτι αλλάζει. Σαν να μη χωράει πλέον το Ψυρρή και το Γκάζι όλη αυτή την «επιστροφή» στο κέντρο – με τα μπαράκια, τα εστιατόρια και τα ανακαινισμένα lofts μοιάζουν να ξεχειλίζουν πλέον προς τη μεριά του Μεταξουργείου.
Η κάθε γειτονιά με το χαρακτήρα της. Ίσως και με τα «διαμαντάκια» της... Oψόμεθα.
* Ο κ. Σίμος Βαμβακίδης είναι αρχιτέκτονας, μηχανικός ΕΜΠ, πολιτικός μηχανικός ΤΕ, Master's in Architecture II, UCLA
