Την Αθήνα, βάζει στο κάδρο των πόλεων που θέτουν ισχυρή … υποψηφιότητα για μία μεγάλη και καταστροφική πυρκαγιά η εφημερίδα Financial Times
Τον κίνδυνο εκδήλωσης πυρκαγιών στην Αθήνα αναλύουν σε άρθρο τους oι Financial Times, επισημαίνοντας ότι περιοχές όπως ο Ζωγράφου θα μπορούσαν να επηρεαστούν και κατατάσσοντας την πρωτεύουσα της Ελλάδας ως έναν από τους πιο ευάλωτους στόχους για τέτοιες καταστροφές. Σε ρεπορτάζ με τίτλο «Τα εύκολα θύματα: Οι πιο ευάλωτες πόλεις σε κλιματικές καταστροφές» η εφημερίδα αναφέρεται στις περιοχές του πλανήτη, που μπορεί να αντιμετωπίσουν μεγάλες καταστροφές από φωτιές.
Ο Κώστας Λαγουβάρδος και οι συνάδελφοί του στο Αστεροσκοπείο Πεντέλης, το οποίο προσφέρει πανοραμική θέα της Αθήνας, είναι οι ειδικοί στις δασικές πυρκαγιές. Έχουν περάσει δεκαετίες ερευνώντας τη σύνδεση μεταξύ μετεωρολογικών συνθηκών και θανατηφόρων πυρκαγιών, καθώς και την πρόκληση της πρόβλεψης πότε και πού μπορεί να συμβούν αυτές οι καταστροφές.
Το γεγονός ότι μια πυρκαγιά ήρθε τόσο κοντά στο ίδιο το κτίριο όπου οι επιστήμονες προσπαθούσαν εδώ και καιρό να κατανοήσουν το φαινόμενο των πυρκαγιών, αναδεικνύει τις βασικές προκλήσεις για τις πόλεις σε όλο τον κόσμο, καθώς οι ακραίες καιρικές συνθήκες εντείνονται. Όχι μόνο οι δασικές πυρκαγιές γίνονται πιο συχνές, αλλά είναι δύσκολο να προβλεφθούν και εξαπλώνονται όλο και πιο κοντά σε πυκνοκατοικημένες αστικές περιοχές. Μόλις την περασμένη εβδομάδα, ο Πρωθυπουργός του Ισραήλ, Μπενιαμίν Νετανιάχου, προειδοποίησε ότι οι δασικές πυρκαγιές στη χώρα κινδυνεύουν να φτάσουν στην Ιερουσαλήμ.
«Η φωτιά ήταν σοκαριστική για πολλούς ανθρώπους», λέει ο Λαγουβάρδος. Αν και η περιοχή της Αττικής, στην οποία βρίσκεται η Αθήνα, έχει υποστεί πολλές πυρκαγιές τα τελευταία χρόνια, λόγω των ρεκόρ θερμοκρασιών, «ήταν η πρώτη φορά που μια φωτιά πλησίασε τόσο κοντά στην πόλη».
«Αυτό που έλειπε ήταν το στοιχείο του ανέμου», λέει ο Θωμάς Σμιθ, αναπληρωτής καθηγητής περιβαλλοντικής γεωγραφίας στο London School of Economics and Political Science, επισημαίνοντας έναν κρίσιμο παράγοντα που μπορεί να μετατρέψει μια πυρκαγιά από διαχειρίσιμη σε καταστροφική.
Βάζοντας την πρωτεύουσα της Ελλάδας σε μια λίστα μεγάλων πόλεων, όπως το Ντάλας, τη Λισαβόνα, το Σίδνεϊ και το Κέιπ Τάουν, η συντάκτης του άρθρου σημειώνει ότι «αυτές τις περιοχές οι κλιματολογικές και γεωγραφικές συνθήκες τις καθιστούν εξαιρετικά ευάλωτες σε καταστροφές που σχετίζονται με την υπερθέρμανση του πλανήτη. Αυτές μπορεί να είναι πυρκαγιές, όπως αυτές που ξέσπασαν στο Λος Άντζελες τον Ιανουάριο, αλλά και πλημμύρες, όπως αυτές που έπληξαν τη Βαλένθια πέρυσι. Σε ορισμένες περιπτώσεις, το ένα μπορεί να ακολουθεί το άλλο».
Με την αναμενόμενη θερμότητα του 2025 να είναι μία από τις πιο ζεστές χρονιές, παρά το φαινόμενο του La Niña νωρίτερα φέτος, οι επιστήμονες προειδοποιούν για τον αυξανόμενο κίνδυνο καταστροφών που σχετίζονται με το κλίμα.
Η κλιματική αλλαγή προκαλεί αύξηση της ακραίας θερμότητας, που βοηθά στην τροφοδότηση των δασικών πυρκαγιών, ενώ οι υψηλότερες θερμοκρασίες μπορούν επίσης να οδηγήσουν σε πιο έντονες βροχοπτώσεις και πλημμύρες, καθώς ο θερμότερος αέρας συγκρατεί περισσότερο υγρασία.
Η έρευνα έχει δείξει ότι οι ζεστές, ξηρές και ανεμοδαρμένες συνθήκες που προκάλεσαν τις πυρκαγιές στο Λος Άντζελες ήταν περίπου 35% πιο πιθανό να προκληθούν λόγω της κλιματικής αλλαγής. Στην περίπτωση της Αθήνας, η μοντελοποίηση από τον Χρήστο Γιαννακόπουλο του ΕΑΑ δείχνει ότι, σύμφωνα με το σενάριο «business as usual», όπου γίνονται λίγα βήματα για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, η πόλη είναι καθ' οδόν να έχει έως και 40 περισσότερες ημέρες με μέγιστες θερμοκρασίες άνω των 35°C κάθε χρόνο μέχρι το 2050 σε σύγκριση με την περίοδο 1981-2000.
Οι επιστήμονες προσπαθούν τώρα να εκτιμήσουν ποιες πόλεις κινδυνεύουν περισσότερο από πλημμύρες, δασικές πυρκαγιές, έντονη τοπική ζέστη και άλλες ακραίες καταστάσεις — και πού μπορεί να συμβεί η επόμενη καταστροφή. Αυτό είναι επίσης ένα θέμα που απασχολεί τους αναλυτές ασφαλειών, καθώς η βιομηχανία προσπαθεί να προετοιμάσει την επιχείρησή της για το μέλλον.
«Αυτά τα φαινόμενα σε τοπικό επίπεδο είναι εξαιρετικά σπάνια», λέει ο Γκουιλέρμο Ρέιν, καθηγητής επιστημών πυρκαγιών στο Imperial College του Λονδίνου, παραλληλίζοντάς τα με ένα μαύρο κύκνο. «Είναι σχεδόν αδύνατο για οποιονδήποτε να πει, ‘Αυτό θα συμβεί στην Αθήνα αυτό το καλοκαίρι’.
«Αλλά σε παγκόσμιο επίπεδο, γίνονται πιο πιθανές», προσθέτει. «Το επόμενο έτος θα υπάρξει μια μεγάλη πυρκαγιά που θα καταστρέψει μια μεγάλη κοινότητα. Αλλά δεν έχουμε απολύτως καμία ιδέα πού θα συμβεί».
Ο κίνδυνος στον Υμηττό
Στην Αθήνα, ο Λαγουβάρδος και οι συνάδελφοί του κάνουν ό,τι μπορούν για να προσφέρουν περισσότερη βεβαιότητα. Όταν περιγράφει την καμένη πορεία της πυρκαγιάς της περασμένης χρονιάς, δείχνει προς ένα βουνό στον ορίζοντα. «Νομίζω ότι θα είναι το επόμενο», λέει ο Λαγουβάρδος, αναφερόμενος στο πιθανό σημείο εκκίνησης της επόμενης πυρκαγιάς στην Αθήνα.
Το όρος Υμηττός, που υψώνεται ανατολικά της πόλης, είναι γεμάτο με ιστορικά μοναστήρια και πευκοδάσος. Οι προσομοιώσεις που έκαναν ο ίδιος και ο συνάδελφός του Θεόδωρος Γιανναρός, ατμοσφαιρικός μοντελοποιητής, δείχνουν πώς μια φωτιά που ξεκινά από τις βόρειες υπώρειες του Υμηττού θα προχωρήσει «πολύ γρήγορα» αν τη φουντώσουν οι ισχυροί άνεμοι, λέει ο Λαγουβάρδος.
Χρησιμοποιώντας το ξηρό δάσος και τη βλάστηση του βουνού ως καύσιμο, οι φλόγες θα μπορούσαν γρήγορα να κατευθυνθούν προς την πόλη, κοντά σε μια περιοχή όπου βρίσκεται το Πανεπιστήμιο Αθηνών. Ενώ το βουνό είναι «ισχυρά προστατευμένο» όταν υπάρχει κίνδυνος πυρκαγιάς, μια φωτιά «μπορεί να συμβεί».
Η ευρύτερη περιοχή της Αθήνας, όπως και άλλες καθιστάμενες περιοχές, έχει την «τέλεια αναλογία» στοιχείων για μια σημαντική πυρκαγιά, λέει ο Τζο ΜακΝόρτον, μοντελοποιητής επιφανείας γης στο Ευρωπαϊκό Κέντρο Μετεωρολογικών Προβλέψεων Μεσαίας Διάρκειας. Οι δασικές πυρκαγιές χρειάζονται καύσιμο συχνά με τη μορφή βλάστησης, μια πηγή ανάφλεξης όπως η ακραία ζέστη ή μια ανθρωπογενής φωτιά και τις κατάλληλες καιρικές συνθήκες, λέει, συμπεριλαμβανομένων των ισχυρών ανέμων.
Όλα αυτά επιδεινώνονται από την αστική εξάπλωση. Ενώ οι δασικές πυρκαγιές δεν είναι νέο φαινόμενο, αφού αποτελούν μέρος του οικοσυστήματος της Γης για χιλιάδες χρόνια, περισσότεροι άνθρωποι ζουν τώρα κοντά σε δυνητικά μεγάλες πηγές καυσίμου.
Από τη δεκαετία του 1950, η κατασκευή στην Αθήνα έχει επεκταθεί από το συμπαγές ιστορικό κέντρο της πόλης, με νέα χαμηλά κτήρια να φτάνουν όλο και πιο κοντά στα βουνά, τα λόφους και τη θάλασσα που περιβάλλουν την περιοχή.
Αυτό βοήθησε να δημιουργηθεί μια μεγαλύτερη ζώνη άγριας φύσης-αστικής διεπαφής ή αγροτικής-αστικής διεπαφής — η περιοχή όπου τα κτήρια και οι άγριες περιοχές συναντώνται ή συνυπάρχουν και είναι σημείο εκκίνησης για πυρκαγιές.
Αν και τέτοιες διεπαφές καλύπτουν μόνο το 4,7% της επιφάνειας της Γης, φιλοξενούν 3,5 δισεκατομμύρια ανθρώπους — σχεδόν το μισό πληθυσμό του κόσμου, σύμφωνα με έρευνα του 2023. Στην Ευρώπη, αυτή η περιοχή αντιπροσώπευε το 15% της ηπείρου, σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό Nature.
Σε αυτές τις ζώνες, η ανθρώπινη δραστηριότητα μπορεί ακούσια να πυροδοτήσει μια δασική πυρκαγιά και, λόγω της συγκέντρωσης πληθυσμού, αυτές οι πυρκαγιές ενδέχεται να αποτελέσουν μεγαλύτερο κίνδυνο για τους ανθρώπους και την περιουσία.
Η τέλεια καταιγίδα
Οι απρόβλεπτοι καιρικοί κύκλοι καθιστούν επίσης τη βλάστηση πιο εύφλεκτη. Στην περίπτωση του Λος Άντζελες, η πόλη είχε περάσει από μια εξαιρετικά υγρή περίοδο που οδήγησε στην άφθονη ανάπτυξη θάμνων. Αυτό ακολούθησε μια παρατεταμένη ξηρασία που ξήρανε τα φυτά, δημιουργώντας καύσιμο για μια πυρκαγιά.
Ήταν η τέλεια καταιγίδα. Οι φωτιές καταστρέψαν 55.000 στρέμματα, claiming τουλάχιστον 30 ζωές, καταστρέφοντας πάνω από 16.000 κτήρια και προκαλώντας ζημιές και οικονομικές απώλειες αξίας εκατοντάδων δισεκατομμυρίων δολαρίων.
Δεν υπάρχουν συχνά φυσικοί διακόπτες για να σταματήσουν τη φωτιά από την επέκταση.
Μια παρόμοια κατάσταση θα μπορούσε να συμβεί στην Αθήνα, προειδοποιούν οι επιστήμονες, όπου μια περίοδος βροχών που ακολουθείται από ξηρασία θα εξασφαλίσει την άφθονη ύπαρξη καυσίμου. Εκτός από το πευκοδάσος, το οποίο συχνά ξηραίνεται κατά τη διάρκεια των καλοκαιρινών καυσώνων με θερμοκρασίες που ξεπερνούν τους 40°C, η περιοχή είναι επίσης κοινή για θάμνους. Αυτό έχει αυξηθεί καθώς η γεωργία έχει μειωθεί, λόγω της απώλειας κατσικιών και προβάτων που παραδοσιακά διατηρούσαν τη βλάστηση υπό έλεγχο, λέει ο Σμιθ από το LSE.
Η εξάπλωση της βλάστησης στην άκρη της Αθήνας — ή σε άλλες πόλεις — συχνά σημαίνει «ότι δεν υπάρχουν φυσικοί διακόπτες για να σταματήσουν τη φωτιά από το να εξαπλωθεί», λέει ο ΜακΝόρτον, ο ειδικός μοντελοποιητής.
Οι άνεμοι αλά Santa Anna
Ξεχωριστό κεφάλαιο αποτελούν οι άνεμοι, όπως οι Santa Anna που τροφοδότησαν τις πυρκαγιές στο Λος Άντζελες, με την Αθήνα να είναι εκτεθειμένη στους ισχυρούς, βόρειους και ξηρούς ανέμους (μελτέμι) που φυσούν στην περιοχή του Αιγαίου. Συνήθως, εμφανίζονται κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, όταν ο κίνδυνος πυρκαγιάς είναι υψηλότερος.
Αυτό επιβεβαιώθηκε με τον πιο τραγικό τρόπο το καλοκαίρι του 2018 με τη φωτιά στο Μάτι, ενώ ήταν οι ισχυροί άνεμοι που τροφοδότησαν τις πυρκαγιές της Χαβάης το 2023, όταν έχασαν τη ζωή τους τουλάχιστον 102 άτομα.
Επόμενος κίνδυνος οι πλημμύρες
Οι φωτιές, όμως, έχουν και μακροπρόθεσμες συνέπειες, καθώς καίγοντας τη βλάστηση, καθιστούν το έδαφος λιγότερο ικανό να απορροφήσει το νερό, με αποτέλεσμα την αύξηση της επιφανειακής απορροής και την ταχύτερη κίνηση των πλημμυρικών υδάτων.
«Μια πυρκαγιά μπορεί να προκαλέσει ζημιές στα προάστια, ειδικά στα πράσινα, αλλά το πρόβλημα δεν τελειώνει εκεί. Υπάρχει αυξημένος κίνδυνος πλημμυρών», λέει ο Μιχάλης Διακάκης, εμπειρογνώμονας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών σε καταστροφές που σχετίζονται με το κλίμα και τα ακραία φαινόμενα.
Σύμφωνα με έρευνα του Διακάκη, ο κίνδυνος αυτός διαρκεί έως και μια δεκαετία μετά από μια πυρκαγιά σε ορισμένες περιοχές και μπορεί να είναι πολύ πιο καταστροφικός για τα κέντρα των πόλεων. «Είναι εύκολο να φράξεις ένα κρίσιμο ποτάμι σε ένα τμήμα, ωθώντας το νερό προς τα έξω και πλημμυρίζοντας την περιοχή. Η πλημμύρα θα καταλήξει, τελικά, στο κέντρο της πόλης».
14°
