Σκέψεις με αφορμή τη συζήτηση για τη χρήση ή μη του όρου «γυναικοκτονία».
«Μοβόρο πάντοτε με λες, γιατί γελάω όταν κλαις…» άρχιζε κάποιος, πριν χρόνια, το τραγούδι και γύρω από το οικογενειακό ή φιλικό τραπέζι της εποχής το κέφι φούντωνε. Τα ποτήρια τσούγκριζαν, τα «εβίβα» δίναν και παίρναν και το τραγούδι συνεχιζόταν «…Τι όμορφη που είσαι όταν κλαις, το δάκρυ σαν διαμάντι αργοκυλάει. Αγάπη μου, τι όμορφα που κλαις, ακόμα λίγο κλάψε και σου πάει».
Μπορεί βέβαια, αργότερα, στο σπίτι πια, κάποια από τις γυναίκες που συμμετείχε στο τσιμπούσι, που τραγουδούσε κι αυτή με την ψυχή της, να έκλαιγε στ’ αλήθεια. Μπορεί από κατηγόριες, μπορεί από βρισιές, μπορεί και από κάποιες «ξώφαλτσες»… Άλλωστε πολύ πιο σπάνια κλαίει κάποιος από τη χαρά του απ’ ό,τι από το ξύλο…
Είμαστε στην εποχή της οικονομικής ανόδου, της έκρηξης της αστυφιλίας, της βίαιης μέχρι υστερίας προσπάθειας αστικοποίησης. Της εποχής που η «ενδοοικογενειακή βία» δεν υπάρχει καν ως έννοια, όπως άλλωστε δεν υπάρχει και η έννοια της «ενδοσχολικής βίας» − μια που λίγα χρόνια αργότερα θα ανακαλυφθεί πως και «Το ξύλο βγήκε απ’ τον Παράδεισο».
Φυσικά ούτε την ενδοοικογενειακή βία προωθούσε το τραγούδι, ούτε την ενδοσχολική η ταινία. Απλά παραδείγματα είναι του πώς αντιλαμβάνεται μια κοινωνία, σε μια συγκεκριμένη εποχή, αυτές τις μορφές της βίας. Με ποιο τρόπο τις απωθεί και −πάνω απ’ όλα− πώς εντάσσει στο κοινωνικό σύνολο τη σχέση δράστη και θύματος, προσφέροντας δικαιολογητικά και αθωώνοντας ταυτοχρόνως τον ένοχο.
Και για να προτρέξουμε: Δεν θεωρούμε πως πρέπει –όπως ίσως κάποιοι είναι ήδη έτοιμοι να διατρανώσουν, «επαναστατικώ δικαίω»− να απαγορευτεί το τραγούδι των Στέλιου Χρυσίνη και Χρήστου Κολοκοτρώνη (1953) ή η ταινία του Αλέκου Σακελλάριου (1959). Το αντίθετο: καλό είναι και να τραγουδιέται το πρώτο και να προβάλλεται το δεύτερο. Ακριβώς ως φαινόμενα μιας εποχής που τα κοινωνικά της πρότυπα και τα κοινωνικά αιτήματα βρίσκονταν πολύ πίσω από τη δική μας.
Προφανώς αφορμή για τις παραπάνω σκέψεις δίνει η συζήτηση για τη χρήση ή μη του όρου «γυναικοκτονία» − και για το αν καλύπτεται ή όχι από το γενικότερο όρο της «ανθρωποκτονίας». Μια συζήτηση που φυσικά δεν αφορά τη νομική αλλά την κοινωνική διάσταση του όρου.
Και για να γίνουμε σαφέστεροι: Σε αντίθεση με τους τρόπους του τραγουδιού και της ταινίας, ο όρος «γυναικοκτονία» αποσύρει το πέπλο της κοινωνικής κάλυψης από τον ένοχο, τον καταδεικνύει, τον διαχωρίζει από τις άλλες σχετικές εγκληματικές πράξεις, του προσδίδει ένα επιπλέον κοινωνικό, αρνητικό, βάρος.
Με λίγα λόγια, ο «γυναικοκτόνος» καταδικάζεται και στιγματίζεται κοινωνικά. Ο «μοβόρος» χάνει τον «αρρενωπό» χαρακτήρα του, μετατρέπεται στο δειλό που επιτίθεται στον αδύναμο κάνοντας χρήση της δύναμης του. Κι αυτό τον θέτει εκτός της ανοχής του κοινωνικού σώματος.
Δεν μπορούμε να ξέρουμε αν η βία εναντίον των γυναικών ήταν περισσότερη ή λιγότερη την εποχή του τραγουδιού και της ταινίας απ’ ό,τι στην εποχή μας. Δεν υπάρχουν σχετικές στατιστικές από παλιότερες εποχές.
Αυτό για το οποίο είμαστε σίγουροι είναι πως η κατάδειξη και η καταδίκη, ο κοινωνικός στιγματισμός και ο κοινωνικός αποκλεισμός των θυτών παίζουν σημαντικό ρόλο.
Και σ’ αυτό η ανάδειξη και η χρήση κάποιων εννοιών –όπως η «γυναικοκτονία»− είναι αποτελεσματικότερες, μακροπρόθεσμα, από οποιεσδήποτε απαγορεύσεις έργων κάθε είδους και τύπου. (Κάτι που, παρεμπιπτόντως, ισχύει γενικότερα στο χώρο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της καταπάτησης τους). Υπολογίζοντας πως ποτέ καμία απαγόρευση έργου τέχνης δεν έφερε τα ποθούμενα αποτελέσματα – ακριβώς το αντίθετο: συσπείρωνε γύρω του όλες τις αντιδραστικές νοοτροπίες, που το έκαναν σημαία τους. Όσο δε για τη νομική διάσταση του ζητήματος, ας έχουμε υπόψη μας πως στην ιστορία της ανθρωπότητας πολύ πριν τις νομικές παρεμβάσεις προηγήθηκαν οι αλλαγές των κοινωνικών νοοτροπιών. Γι' αυτό και πρέπει να υποστηρίζεται η χρήση της «γυναικοκτονίας». Ώστε κάποτε ο «μοβόρος» να αποτελεί στίγμα και όχι «παράσημο».
12°
