Η ζωγραφική των παιδιών της εποχής Covid-19 και του lockdown

Αρκετοί εκπαιδευτικοί, ψυχολόγοι και πολλοί γονείς έχουν εκφράσει την πολύ μεγάλη ανησυχία τους για την επίδραση που θα έχουν τα μακροχρόνια περιοριστικά μέτρα λόγω πανδημίας Covid-19 στην σωματική και ψυχική υγεία παιδιών και γονέων.

Μια επαγγελματική μου συνεργάτης πολλών ετών, μητέρα ενός κοριτσιού ηλικίας 8 περίπου ετών, μου μίλησε πρόσφατα με ανησυχία για το ζήτημα της ψυχολογίας του παιδιού της κατά την περίοδο των αυξημένων περιοριστικών μέτρων που περιλαμβάνουν και το κλείσιμο του σχολείου. Έδειξα αμέσως ιδιαίτερο ενδιαφέρον στο ζήτημα διότι η συνεργάτιδα μου αυτή είναι άτομο ευφυές, αξιόπιστο, ψύχραιμο και εξαιρετικά παρατηρητικό. Άρα αυτά που είχε να μου πει θα ήσαν σίγουρα σημαντικά.

Μου ανέφερε ότι τελευταία έχει παρατηρήσει ότι η ζωγραφική της κόρης της εμφανίζει ορισμένες αλλαγές ύφους οι οποίες την προβληματίζουν ιδιαίτερα. Το κορίτσι, μοναδικό παιδί της οικογένειας, είναι μάλιστα μαθήτρια του δημοτικού σχολείου σε ιδιωτικό εκπαιδευτήριο της πόλης των Αθηνών. Επίσης μου ανέφερε ότι το παιδί  παρουσιάζει αλλαγές στον γραφικό χαρακτήρα των ασκήσεων του σχολείου, εννοείται βέβαια ότι όλες οι σχολικές δραστηριότητες αυτή την περίοδο (πρίν από το πολύ πρόσφατο άνοιγμα των σχολείων) έλαβαν χώρα μέσω της on-line τηλε-εκπαιδευτικής διαδικασίας.

Της ζήτησα στη συνέχεια να δω την ζωγραφική του παιδιού αυτής της περιόδου σε σχέση με προηγούμενα ζωγραφικά έργα και σχέδια του παιδιού όταν πήγαινε κανονικά στο σχολείο της (με φυσική παρουσία). Πραγματικά όταν μου προσκόμισε τα ζωγραφικά μπλοκ και τα τετράδια του παιδιού διαπίστωσα αμέσως τις αξιοσημείωτες διαφορές στο ύφος των δύο περιόδων για τις οποίες μου είχε ήδη μιλήσει η μητέρα.

Παρατήρησα ότι η ζωγραφική της περιόδου του κλειστού σχολείου (περίοδος on line εκπαίδευσης) ήταν ασπρόμαυρη, μόνον μολύβι ή μαύρος μαρκαδόρος χωρίς καθόλου χρώματα. Σε αντίθεση με την περίοδο της φυσικής παρουσίας στο σχολείο που ήταν εξαιρετικά πλούσια σε χρώματα, ότι δηλαδή συναντάει κανείς στα έργα των περισσότερων παιδιών υπό κανονικές συνθήκες. Εκτός από την έλλειψη χρωμάτων παρατήρησα μια τάση του παιδιού να γράφει πολύ μεγαλύτερα και έντονα γράμματα, όταν περιλάμβανε κάποιο κείμενο πάνω στις ζωγραφιές της.

Επίσης ο γραφικός της χαρακτήρας στις γραμματικές-γλωσσικές ασκήσεις κατά τη διάρκεια της περιόδου κλειστού σχολείου έμοιαζε περισσότερο άτακτος και αποδομημένος σε σχέση με τον αρκετά δομημένο, χωρίς σημαντικές αποκλίσεις ύφους, χαρακτήρα της περιόδου ανοιχτού σχολείου. Επιπλέον η απεικόνιση του χώρου του σπιτιού όσον αφορά την διαίρεση σε δωμάτια και περιεχόμενα αντικείμενα ήταν περισσότερο πυκνή κατά την περίοδο του κλειστού σχολείου σε σχέση με μια αραιότερη πυκνότητα και μεγαλύτερη απόσταση αντικειμένων (και των οικείων προσώπων του παιδιού) κατά την περίοδο που το παιδί πήγαινε καθημερινά στο σχολείο της. Η απεικόνιση της θέσης αντικειμένων και προσώπων στο οικείο της χώρο οφείλω να σημειώσω ότι μου μετέφερε ένα αίσθημα στενότητας και ασφυξίας.

Η μητέρα του παιδιού μου μετέφερε την άποψη της, ότι δηλαδή και η συμπεριφορά του παιδιού όλη αυτή την περίοδο της διαδικτυακής εκπαίδευσης είχε στοιχεία εκνευρισμού, κόπωσης και απώλειας μιας φυσικής ανεμελιάς προς την οποία έχουν συνήθως ροπή τα παιδιά αυτής της ηλικίας. Σημειωτέον ότι και οι δύο γονείς εργάζονται, έτσι το κορίτσι φροντίζουν οι δύο μεγάλοι σε ηλικία γονείς της μητέρας. Κατά την διάρκεια των περιοριστικών μέτρων μια περίοδο κοντά στην μικρή ήταν επίσης και η μητέρα της στα πλαίσια της περίφημης άδειας ειδικού σκοπού.

Είναι επιστημονικά αποδεδειγμένο ότι η ζωγραφική των παιδιών χρησιμοποιείται ως διαγνωστικό εργαλείο για την διερεύνηση της ψυχολογίας των παιδιών, της κοινωνικής και ατομικής συμπεριφοράς, της σχέσης που έχουν με την οικογένεια και το στενό τους περιβάλλον. Υπάρχουν μάλιστα ειδικοί (art therapists) που μελετούν την παιδική ζωγραφική και μπορούν να εξάγουν πολύτιμα συμπεράσματα για την ψυχολογία των παιδιών και τις διαταραχές της έτσι ώστε να χρησιμοποιήσουν τα σχέδια των παιδιών στην επιλογή κατάλληλης θεραπείας. Θα πρέπει να τονίσω ότι η ζωγραφική των παιδιών προσφέρει χρήσιμες πληροφορίες όχι μόνον για το ίδιο το παιδί αλλά για τις ισσοροπίες και των είδος των σχέσεων που αναπτύσσονται μέσα σε όλη την δυναμική της οικογένειας. Τα παιδιά, πολύ συχνά, μέσα από την καθαρή τους ματιά αποκαλύπτουν (με τα μολύβια και τους μαρκαδόρους τους) την ψυχοπαθολογία των σχέσεων μιας οικογένειας.

Νομίζω ότι αυτή την εξαιρετικά φορτισμένη περίοδο για την ψυχική υγεία των παιδιών και των οικογενειών τους μια μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση των γονιών, ακόμη και στις μουντζούρες των μικρών ηρώων μας, μπορεί να γίνει «καμπανάκι» ώστε να προλάβει πολύ σοβαρότερα ζητήματα.

Ήθελα να ευχαριστήσω θερμά την μητέρα και τον πατέρα του παιδιού που μου διέθεσαν το υλικό της ζωγραφικής του παιδιού τους και μου επέτρεψαν να γράψω πάνω σε αυτό το τόσο σημαντικό αυτό ζήτημα.

Επισυνάπτονται οι αντίστοιχες εικόνες από τα ζωγραφικά έργα της μικρής, πληροφορίες για την περίοδο που ζωγραφίστηκε το κάθε έργο περιέχονται στις λεζάντες των εικόνων. Είναι αυτονόητο ότι διατηρείται η ανωνυμία του δημιουργού των έργων.