Ένα πρωτόγνωρο για τα βρετανικά δεδομένα κοινωνικό πείραμα επιχειρεί να απαντήσει σε ένα από τα πιο επίμονα ερωτήματα της κοινωνικής πολιτικής: τι συμβαίνει όταν δίνεις σε ανθρώπους που βιώνουν την αστεγία μετρητά, χωρίς όρους και περιορισμούς. Στη Βρετανία, 250 άτομα έλαβαν εφάπαξ πληρωμή ύψους 2.000 λιρών, με πλήρη ελευθερία να τη διαθέσουν όπως εκείνα κρίνουν.
Το πρόγραμμα, το πρώτο του είδους του στη Βρετανία, σχεδιάστηκε ως εναλλακτική προσέγγιση απέναντι στις παραδοσιακές μορφές στήριξης μέσω φιλανθρωπικών οργανώσεων και δομών πρόνοιας. Οι μισοί συμμετέχοντες –άνθρωποι που ζούσαν σε προσωρινή στέγη ή είχαν πρόσφατη εμπειρία ζωής στον δρόμο– έλαβαν τα χρήματα απευθείας στους τραπεζικούς τους λογαριασμούς, χωρίς καμία προϋπόθεση. Οι υπόλοιποι συνέχισαν να λαμβάνουν την καθιερωμένη υποστήριξη από οργανώσεις για την αστεγία.
Την εξέλιξη του πειράματος παρακολουθούν ερευνητές του King’s College London, οι οποίοι καταγράφουν πώς χρησιμοποιούνται τα χρήματα από τους συμμετέχοντες στο Λονδίνο και το Μπέλφαστ. Τα πλήρη αποτελέσματα της έρευνας αναμένεται να δημοσιευθούν στις αρχές του 2027, ωστόσο τα πρώτα ευρήματα σκιαγραφούν μια εικόνα που αμφισβητεί βαθιά ριζωμένα στερεότυπα.
Σύμφωνα με τις αρχικές παρατηρήσεις, ένας νεαρός άνδρας χρησιμοποίησε το ποσό για να αποπληρώσει χρέη και εξετάζει το ενδεχόμενο να εγγραφεί σε προγράμματα κατάρτισης ώστε να εργαστεί ως υδραυλικός. Άλλος συμμετέχων αγόρασε αυτοκίνητο για να μπορεί να πηγαίνει τα παιδιά του στο σχολείο, ενώ κάποιος τρίτος επένδυσε σε μαθήματα οδήγησης. Στην πιλοτική φάση του προγράμματος, οι αγορές περιλάμβαναν από κινητά τηλέφωνα και συνδρομές σε γυμναστήρια μέχρι βιβλία, ρούχα και χριστουγεννιάτικα δώρα για παιδιά. Τρεις μήνες μετά την καταβολή των χρημάτων, ορισμένοι είχαν καταφέρει να αποταμιεύσουν μέρος του ποσού.
Η Centre for Homelessness Impact, που υλοποιεί το πρόγραμμα, υποστηρίζει ότι η φιλοσοφία του βασίζεται σε μια απλή αλλά ριζοσπαστική παραδοχή: όταν οι άνθρωποι έχουν άμεση πρόσβαση σε πόρους, αποκτούν ξανά έλεγχο και ευθύνη πάνω στη ζωή τους. Όπως σημειώνει η διευθύνουσα σύμβουλος του οργανισμού, η άμεση οικονομική ενίσχυση μπορεί να οδηγήσει όχι μόνο σε προσωρινή ανακούφιση, αλλά και σε ουσιαστικές αλλαγές στη συμμετοχή στην εργασία, στη λήψη αποφάσεων και στη συνολική ανθεκτικότητα των ανθρώπων.
Το βρετανικό πείραμα δεν προέκυψε στο κενό. Εμπνεύστηκε από αντίστοιχη μελέτη στο Vancouver, όπου εφάπαξ χρηματική ενίσχυση περίπου 4.000 λιρών οδήγησε σε μείωση της χρήσης δομών φιλοξενίας αστέγων και σε καλύτερη οικονομική σταθερότητα για τους συμμετέχοντες.
Η συζήτηση γύρω από την αποτελεσματικότητα τέτοιων παρεμβάσεων αποκτά ιδιαίτερη βαρύτητα τη στιγμή που η αστεγία στο Ηνωμένο Βασίλειο αυξάνεται. Τα τελευταία επίσημα στοιχεία δείχνουν άνοδο της rough sleeping κατά 8% την περασμένη χρονιά, παρά τις πολιτικές δεσμεύσεις για μείωση του φαινομένου. Το ερώτημα πλέον δεν είναι μόνο αν το κράτος μπορεί να αντέξει οικονομικά τέτοιες παρεμβάσεις, αλλά αν μπορεί να αγνοήσει τα δεδομένα που δείχνουν ότι η εμπιστοσύνη στους ίδιους τους ανθρώπους ίσως αποτελεί πιο αποτελεσματικό εργαλείο από τον αυστηρό έλεγχο.
4°
