Ο κώδικας μυστικότητας στο Κονκλάβιο: Γιατί δεν επιτρέπεται οι καρδινάλιοι να τρώνε ραβιόλια
Για περισσότερα από 750 χρόνια, αυστηροί κανόνες ορίζουν τι μπορούν και τι δεν μπορούν να φάνε οι καρδινάλιοι στα παπικά κονκλάβια, ώστε να αποφευχθούν μηνύματα που «κρύβονται» μέσα σε κοτόπουλο, ραβιόλια και χαρτοπετσέτες.
Την περασμένη εβδομάδα, οι ταξιδιώτες στη Ρώμη μπορεί να εντόπισαν καρδινάλιους να επισκέπτονται τα αγαπημένα τους εστιατόρια. Λίγο πριν από τις τελευταίες παπικές εκλογές το 2013, τα ιταλικά μέσα ενημέρωσης ανέφεραν ότι πολλοί από αυτούς τους άνδρες έβρισκαν χρόνο για να επισκεφτούν ένα συγκεκριμένο αγαπημένο εστιατόριο της γειτονιάς, το Al Passetto di Borgo, ένα οικογενειακό εστιατόριο που βρίσκεται 200 μέτρα από τη Βασιλική του Αγίου Πέτρου, όπου ο Καρδινάλιος Ντόναλντ Γουίλιαμ Βουρλ είναι γνωστό ότι παραγγέλνει λαζάνια και ο Φραντσέσο Κοκοπαλμέριο (ο φερόμενος ως ο Ιταλός καρδινάλιος με τις περισσότερες ψήφους το 2013) λατρεύει τα ψητά καλαμάρια.
Οι καρδινάλιοι μπορεί να αισθάνονται κάποια επείγουσα ανάγκη να γευματίσουν καλά, επειδή, κατά τη διάρκεια του κονκλαβίου που ξεκινά στις 7 Μαΐου, στο οποίο 135 καρδινάλιοι θα πραγματοποιήσουν μυστικές εκλογές για νέο πάπα στην Καπέλα Σιξτίνα του Βατικανού, θα είναι εντελώς απομονωμένοι από τον υπόλοιπο κόσμο για αόριστο χρονικό διάστημα. Η ψηφοφορία, ο ύπνος και το φαγητό λαμβάνουν χώρα σε αυστηρά ελεγχόμενη απομόνωση.
Το ... μυστήριο γύρω από τα παπικά κονκλάβια
Τα παπικά κονκλάβια είναι γνωστά για το μυστήριο που τα καλύπτει. Οι καρδινάλιοι βρίσκονται σε έναν ενιαίο κοινό χώρο, χωρίς να επιτρέπονται μηνύματα εισόδου ή εξόδου, εκτός από τον καπνό που σηματοδοτεί εάν μια ψηφοφορία ήταν επιτυχής. Ο λευκός καπνός σηματοδοτεί έναν νέο πάπα και ο μαύρος σημαίνει ότι απαιτείται άλλη μια ψηφοφορία για να επιτευχθεί η συναίνεση των δύο τρίτων συν ένα που απαιτείται για τη στέψη ενός νέου ποντίφικα. Τι ακριβώς συμβαίνει σε αυτά τα κονκλάβια είναι άγνωστο, αλλά ένα πράγμα είναι σίγουρο: οι καρδινάλιοι πρέπει να τρώνε κατά τη διάρκεια των ημερών ή των εβδομάδων που χρειάζονται για να εκλέξουν τον νέο ηγέτη των 1,4 δισεκατομμυρίων Καθολικών του κόσμου.
Ιστορικά, το φαγητό έχει παρουσιάσει έναν πιθανό κίνδυνο: τα ραβιόλια ενός καρδιναλίου μπορεί να είναι γεμάτα με ένα παράνομο μήνυμα από το προσωπικό της κουζίνας ή ένας καρδινάλιος θα μπορούσε να «κρυφακούσει» μια ενημέρωση για την ψηφοφορία από τον έξω κόσμο με μια... βρώμικη χαρτοπετσέτα. Ωστόσο, το κοινό φαγητό είναι επίσης ένα από τα πλαίσια στα οποία μπορούν να λάβουν χώρα κρυφές διαπραγματεύσεις.
Πάρτε για παράδειγμα την ταινία του 2024 «Conclave», όπου σχεδόν όλα τα σημεία της πλοκής δεν λαμβάνουν χώρα στις αίθουσες ψηφοφορίας, αλλά στην καφετέρια. Τα θορυβώδη γεύματα έρχονται σε αντίθεση με το σχεδόν εντελώς σιωπηλό κονκλάβιο, το οποίο διεξάγεται χωρίς επίσημες συζητήσεις. Η κατά τα άλλα σιωπηλή ψηφοφορία διακόπτεται ελάχιστα από στιγμές τελετουργικού λόγου. Ωστόσο, γύρω από την τελετουργική σιωπή επικοινωνία, μεγάλο μέρος της οποίας συμβαίνει και μέσω του φαγητού. Και ενώ δεν μπορούμε να υποθέσουμε ότι η ταινία απεικονίζει πιστά τι συμβαίνει πίσω από κλειστές πόρτες, είναι αναμφίβολα αλήθεια ότι στην παπική κουλτούρα του φαγητού - όπως και στην κουλτούρα γενικότερα - αυτό που τρώτε, πώς τρώτε και με ποιον τρώτε λέει πολλά.
Ο κώδικας μυστικότητας του κονκλαβίου
Ο κώδικας μυστικότητας του κονκλαβίου χρονολογείται από το 1274, όταν ο Πάπας Γρηγόριος Ι΄ θέσπισε τους κανονισμούς που εξακολουθούν εν μέρει να υπαγορεύουν τον τρόπο διεξαγωγής των παπικών εκλογών μέχρι σήμερα. Όπως και με τη στέψη πολλών παπών, η δική του ήταν αμφιλεγόμενη. Είχε επίσης το χαρακτηριστικό ότι ήταν μακράν η μεγαλύτερη σε διάρκεια, καθώς χρειάστηκαν σχεδόν τρία χρόνια (1268-1271) για να επιτευχθεί η απαιτούμενη πλειοψηφία για τον διορισμό νέου πάπα. Σύμφωνα με τον Ιταλό κανονολόγο Ερρίκο ντε Σεγκούζιο, ο οποίος υπηρέτησε σε αυτό το κονκλάβιο, οι κάτοικοι της περιοχής απείλησαν να περιορίσουν το φαγητό των καρδιναλίων για να επιταχύνουν την έγκριση μιας απόφασης.
Οι νέοι κανόνες του Πάπα Γρηγορίου Ι΄ περιελάμβαναν την απομόνωση του κονκλαβίου - ένας κανόνας που ισχύει μέχρι σήμερα - και τη διανομή με δελτίο της τροφής των καρδιναλίων. Μετά από τρεις ημέρες χωρίς συναίνεση, οι καρδινάλιοι λάμβαναν μόνο ένα γεύμα την ημέρα. Μετά από οκτώ ημέρες, μόνο ψωμί και νερό. Στα μέσα του 14ου αιώνα, αυτοί οι κανόνες χαλάρωσαν από τον Κλήμη ΣΤ΄, ο οποίος επέτρεπε γεύματα τριών πιάτων που αποτελούνταν από σούπα, ένα κύριο πιάτο με ψάρι, κρέας ή αυγά και επιδόρπιο, το οποίο μπορούσε να περιλαμβάνει τυρί ή φρούτα. Ενώ η διανομή με δελτίο δεν τηρήθηκε, ο αυστηρός έλεγχος των κονκλαβίων παραμένει.
Η πιο λεπτομερής ιστορική αφήγηση για την κουλτούρα του φαγητού στα παπικά κονκλάβια προέρχεται από τον Bartolomeo Scappi, ο οποίος ήταν ο πιο διάσημος σεφ της Αναγέννησης (και αναμφισβήτητα ο πρώτος διάσημος σεφ στον κόσμο) και υπηρέτησε και τους δύο Πάπες Πίο Δ΄ και Πίο Ε΄. Το βιβλίο του 1570, Opera Dell'Arte del Cucinare (Η Τέχνη της Μαγειρικής) - το πρώτο βιβλίο μαγειρικής που εκδόθηκε από έναν εν ενεργεία σεφ - εκτόξευσε τη φήμη του. Σε αυτό, αποκαλύπτει τα μυστικά της σίτισης του κονκλαβίου που εξέλεξε τον Πάπα Ιούλιο Γ, και την ακραία πρακτική της επιτήρησης που παραμένει μέχρι σήμερα.
Πώς έπαιρναν τα γεύματά τους οι καρδινάλιοι και τι γνωρίζουμε για τα δωμάτιά τους
Σύμφωνα με τον Scappi, τα καθημερινά γεύματα των καρδιναλίων ετοιμάζονταν σε μια κοινόχρηστη κουζίνα από μάγειρες και σομελιέ, δύο μόνο από τις θέσεις που διατηρούσαν ένα κονκλάβιο σε λειτουργία. Αναγνωρίζει ότι η κουζίνα ήταν ένας χώρος όπου μπορούσαν να μοιραστούν παράνομα μηνύματα και σημειώνει ότι φρουροί τοποθετούνταν εκεί ειδικά για να το αποτρέψουν αυτό. Ως εκ τούτου, δύο φορές την ημέρα με σειρά που καθοριζόταν με κλήρωση, οι οικονόμοι έφερναν τελετουργικά το φαγητό στη ρουότα. Αυτός ο «τροχός» ή περιστρεφόμενος δίσκος, ενσωματωμένος στον τοίχο, επέτρεπε την παράδοση φαγητού και ποτού στους καρδινάλιους στην εσωτερική τους αίθουσα. Πριν περάσουν μέσα από τον τοίχο, τα τρόφιμα και τα ποτά ελέγχονταν από δοκιμαστές για να βεβαιωθούν ότι δεν έκρυβαν παράνομα μηνύματα. Κάθε βήμα παρακολουθούνταν στενά από Ιταλούς και Ελβετούς φρουρούς.
Τα τρόφιμα ελέγχονταν αυστηρά, χωρίς να επιτρέπεται τίποτα που θα μπορούσε να φανερώσει ένα μυστικό μήνυμα. Δεν επιτρέπονταν κλειστές πίτες. Δεν επιτρέπονταν ολόκληρα κοτόπουλα. Το κρασί και το νερό έπρεπε να προσφέρονται σε διαφανές γυαλί, οι υφασμάτινες χαρτοπετσέτες άνοιγαν και ελέγχονταν προσεκτικά. Αυτή η ρύθμιση είχε ως στόχο εν μέρει να διασφαλίσει την πλήρη απομόνωση των καρδιναλίων και εν μέρει να κατευνάσει τις ανησυχίες για δηλητηρίαση. Άλλωστε, ειδικά κατά την Αναγέννηση, ο παπισμός ήταν μια πολιτική θέση με μεγάλη επιρροή.
Πέρα από το αυστηρό πρωτόκολλο και τους περιορισμούς στο φαγητό, τα γεύματα που περιγράφει ο Scappi ακούγονται άφθονα και ισορροπημένα, όπως σαλάτα, φρούτα, αλλαντικά, κρασί και γλυκό νερό. Ομοίως, περιγράφει άνετη διαμονή για τους καρδινάλιους. Ο καθένας είχε το δικό του μεγάλο κελί, διακοσμημένο με μετάξι και πλήρως επιπλωμένο με ένα κρεβάτι, ένα τραπέζι, μια κρεμάστρα ρούχων, δύο σκαμπό, μια κατσαρόλα και ένα κλειδωμένο πιθάρι, μεταξύ πολλών άλλων αντικειμένων. Σύμφωνα με την αφήγηση του Scappi, η υπηρεσία σε ένα παπικό κονκλάβιο της Αναγέννησης δεν ήταν κακή δουλειά - αρκεί να μην σε πείραζε η συνεχής επιτήρηση.
Το κονκλάβιο της 7ης Μαΐου
Για το επερχόμενο κονκλάβιο που ξεκινά στις 7 Μαΐου, οι μοναχές στο Domus Sanctae Marthae - τη σύγχρονη κατοικία όπου ζουν οι καρδινάλιοι κατά τη διάρκεια της απομόνωσής τους - θα ετοιμάσουν απλά πιάτα, χαρακτηριστικά του Λάτσιο, της ιταλικής περιοχής που περιβάλλει το Βατικανό, και του κοντινού Αμπρούτσο: μινεστρόνε, σπαγγέτι, αροστιτίνι (σουβλάκια αρνιού) και βραστά λαχανικά. Ενώ αυτό μπορεί να φαίνεται διαφορετικό από τα αναγεννησιακά κονκλάβια όπου τα γεύματα παρασκευάζονταν από κοσμικούς υπηρέτες που λειτουργούσαν υπό αυστηρό πρωτόκολλο και στενή φρουρά, το αποτέλεσμα είναι το ίδιο: η διαδικασία ελέγχεται στενά, διασφαλίζοντας ότι καμία πληροφορία δεν μπορεί να εισέλθει ή να εξέλθει.
Στην πρώτη από τις αρκετές σκηνές στην κουζίνα που εμφανίζονται στο Conclave, η ταινία εστιάζει στο να δείχνει μοναχές να βράζουν ολόκληρα κοτόπουλα για ζωμό - κάτι που δεν είναι και τόσο πολυτελές. Αλλά ο συμβολισμός είναι αυτός που έχει σημασία. Η σύγχρονη Καθολική εκκλησία - ειδικά αυτή που προέρχεται από την ηγεσία του Πάπα Φραγκίσκου - ελπίζει να μεταδώσει μια απλή, υγιεινή εικόνα. Οι ανησυχίες σχετικά με την πιθανότητα τα τρόφιμα (συγκεκριμένα ολόκληρα κοτόπουλα) να περιέχουν κυριολεκτικά μυστικά μηνύματα έχουν εξασθενίσει. Η παράνομη επικοινωνία μέσω ηλεκτρονικών μέσων, ένα άλλο επαναλαμβανόμενο σύμβολο στην ταινία, είναι αυτή που μας ανησυχεί τώρα.
Έτσι, ενώ το Βατικανό ελέγχεται για κρυφές ηλεκτρονικές συσκευές ενόψει του επερχόμενου κονκλαβίου, οι καρδινάλιοι θα κάνουν τις δικές τους προσωπικές προετοιμασίες, ταξιδεύοντας στη Ρώμη για να απολαύσουν ένα ή δύο αγαπημένα πιάτα, ίσως αναρωτώμενοι αν αυτό θα είναι το τελευταίο τους δείπνο πριν γίνουν Πάπες.
11°
