ΗΠΑ: Η προσβλητική επίθεση Τραμπ και Βανς στον Ζελένσκι είναι η απεχθέστερη συμπεριφορά που εκτυλίχθηκε στον Λευκό Οίκο - Το μοντέλο «Ugly American» της αμερικανικής προεδρίας
Τα εθνικά χαρακτηριστικά είναι μια πραγματικότητα που εξελίσσεται με εντυπωσιακή βραδύτητα· παρά τις μαρξιστικές αναλύσεις περί κοινής, διεθνούς, ταξικής ταυτότητας, μοιάζουμε εγκλωβισμένοι στους τοπικούς μας ρόλους και καθορισμένοι, εν πολλοίς, από το εθνικό μας DNA. Όμως, τα εθνικά στερεότυπα δεν θεωρούνται politically correct, ιδίως όταν αφορούν «αδύναμες» χώρες. Αν και μας επιτρέπεται να λέμε ότι οι Γερμανοί είναι δογματικοί και αυταρχικοί, ότι οι Γάλλοι παριστάνουν τους φλογερούς εραστές και οι Ιταλοί τους καλλίφωνους (O sole mio…!), το πράγμα μπερδεύεται όταν εκφράζουμε προκαταλήψεις για μη δυτικούς λαούς και κουλτούρες. Σε τέτοιες περιπτώσεις παραμονεύει η κατηγορία του ρατσισμού η οποία ενεργοποιεί γραπτούς και άγραφους νόμους. Εξαιρούνται οι Αμερικανοί, έναντι των οποίων ο κριτικός λόγος είναι απολύτως ελεύθερος. Αξιοποιώ εδώ αυτό το δικαίωμα, αν και έχω απόθεμα κριτικής για όλους τους λαούς που έχω γνωρίσει, με πρώτους εμάς τους Έλληνες.
Η παρουσία του Ντόναλντ Τραμπ στην πολιτική σκηνή τα τελευταία δέκα χρόνια επιβεβαιώνει το στερεότυπο του Ugly American, ενός συνόλου ενοχλητικών ή και αποκρουστικών γνωρισμάτων. Η πρόσφατη συνάντησή του με τον Ουκρανό πρόεδρο Βολοντιμίρ Ζελένσκι πρέπει να καταγραφεί ως η απεχθέστερη συμπεριφορά που εκτυλίχθηκε στον Λευκό Οίκο· εκείνη που συγκεντρώνει όλα τα γνωρίσματα του Ugly American. Αν και εξυπακούεται ότι δεν είναι όλοι οι Αμερικανοί όμοιοι, ο Ντόναλντ Τραμπ —πέρα από τη σωστή ή λανθασμένη πολιτική του— έχει ενθαρρύνει και εντείνει στο έπακρο εκείνες τις αρνητικές αμερικανικές ιδιότητες που καθιστούν τους συμπατριώτες του αντιπαθητικούς σχεδόν σε ολόκληρο τον κόσμο.
Η έκφραση «Ugly American» προέρχεται από το ομότιτλο μυθιστόρημα του Eugene Burdick και του William Lederer που κυκλοφόρησε το 1958 και μεταφέρθηκε δύο φορές στον κινηματογράφο. Το βιβλίο ασκούσε έμμεση κριτική στους Αμερικανούς πολιτικούς και διπλωμάτες, ιδιαίτερα στη Νοτιοανατολική Ασία, αναδεικνύοντας την αλαζονεία, την άγνοια και την πολιτισμική τους αναλγησία. Εξ αυτού, η έννοια του Ugly American έχει συνδεθεί με τη χονδροειδή συμπεριφορά των Αμερικανών όταν επισκέπτονται μια ξένη χώρα ή όταν ζουν σ’ αυτή ως expats: τότε φαίνεται πως ξεδιπλώνουν όλα τους τα ελαττώματα, εκνευρίζοντας τους πάντες και τροφοδοτώντας το αντιαμερικανικό αίσθημα.
Αρχίζω από τα λιγότερο οδυνηρά: σε πολλούς ανθρώπους προκαλεί κακή εντύπωση το κραυγαλέο ύφος, ο υπερενθουσιασμός (Γουάου! It’s amazing! Awesome!), το ότι τείνουν να μιλούν δυνατά σε δημόσιους χώρους και να δημιουργούν ατμόσφαιρα ψευτο-οικειότητας (How’re you doin’?). Σε πολλές κουλτούρες οι άνθρωποι εκτιμούν την ήσυχη συνομιλία, η οποία θεωρείται o ώριμος τρόπος διάδρασης μεταξύ ενηλίκων. Αντιθέτως, τα διαδοχικά Ohhhh, God! How true! ακούγονται ανειλικρινή· μια πόζα που συμπληρώνεται από υπερβολικά πρόχειρο και κακόγουστο ντύσιμο, απύθμενη άγνοια ξένων γλωσσών, έπαρση και πεισματική εμμονή στις αμερικανικές συνήθειες χωρίς κανένα ενδιαφέρον για το αν ταιριάζουν σε μη αμερικανικά πολιτιστικά πλαίσια. Για παράδειγμα, πολλοί μη Αμερικανοί εκπλήσσονται δυσάρεστα από τα μεγάλα φιλοδωρήματα που μοιάζουν με ελεημοσύνη και φανερώνουν χυδαίο νεοπλουτισμό ή αίσθημα ανωτερότητας. Η κουλτούρα του φιλοδωρήματος είναι για τις ΗΠΑ μια μορφή trickling down και βασίζεται στις χαμηλές αμοιβές και την επισφάλεια πολλών εργαζομένων· αλλά, στην Ευρώπη, εκλαμβάνονται ως χειρονομία θείου από την Αμερική με καρό παντελόνι και συγκαταβατικό ύφος έναντι των φτωχότερων και κατώτερων φυλών.
Η σοβαρότερη κατηγορία εναντίον των Αμερικανών είναι βεβαίως η πεποίθησή τους ότι ο κόσμος περιστρέφεται γύρω από τη χώρα τους την οποία αποκαλούν «Αμερική» παρασύροντας σ’ αυτή την παρεξήγηση μεγάλο μέρος του κόσμου. Πολλοί Αμερικανοί, θεωρούν δεδομένο, ή και επιβεβλημένο, το ότι όλοι οι κάτοικοι του πλανήτη παρακολουθούν στενά και μιμούνται την αμερικανική πολιτική, τις διασημότητες ή τον αμερικανικό αθλητισμό: έτσι, αντιδρούν σπασμωδικά μπροστά στην άγνοια των αμερικανικών πραγμάτων (συνήθως ανούσιων). «Πού ζεις εσύ, σε μια τρύπα στη γη;» αναφωνούν όταν ένας μη Αμερικανός δεν έχει ακούσει ένα αμερικανικό προϊόν ή μια χολιγουντιανή celebrity. Aπό την πλευρά τους, όπως είπα, επιδεικνύουν σκανδαλώδη αμάθεια και μηδενική προθυμία για ενημέρωση για οτιδήποτε δεν είναι αμερικανικό: η έλλειψη γεωγραφικών γνώσεων («Α, είσαι από την Αυστρία; Μιλάς αυστραλέζικα;»), ο συνδυασμός παιδείας χαμηλού επιπέδου (πολύ χαμηλού), ο επαρχιωτισμός και η ακλόνητη πίστη ότι ο American way είναι ο καλύτερος τρόπος ζωής όλων των εποχών συνθέτει την καρικατούρα του Ugly American. Σ’ αυτό το σημείο, θα επαναλάβω κάτι που γράφω συχνά: οι Δημοκρατικοί, με όλες τους τις νευρώσεις (πολλές νευρώσεις), είναι συνήθως ευκολότεροι στη συναναστροφή, ενώ οι Ρεπουμπλικανοί, ως πιο αναδιπλωμένοι στην πατρίδα και στην ενορία τους, δεν ενδιαφέρονται για τίποτα μη αμερικανικό και μπορούν να σε φέρουν σε απόγνωση· με σκηνές απείρου κάλλους όπως εκείνες στον Λευκό Οίκο χθες. Οι Δημοκρατικοί είναι by default πιο ανοιχτοί στον κόσμο, πιο κοντά στην Ευρώπη και λιγότερο εθνικιστές· δεν κραδαίνουν την αστερόεσσα και διατηρούν κάποια σεμνότητα. Γενικά, οι Ρεπουμπλικανοί εμφανίζουν συχνότερα τα χαρακτηριστικά του Ugly American: o πατριωτισμός τους μπορεί να πάρει κακοήθεις μορφές· καθώς πιστεύουν ότι η χώρα τους είναι η μεγαλύτερη, η καλύτερη και η ηγέτιδα του κόσμου, όλοι πρέπει να ακολουθήσουμε το παράδειγμά της. Αν δεν το ακολουθήσουμε, είμαστε ηλίθιοι και κακό του κεφαλιού μας.
Πολλές όψεις της αμερικανικής ζωής φαίνονται περίεργες σε πολλές χώρες, ακόμα κι αν έχουν εισαγάγει μερικά από τα στοιχεία της. Το fast food, οι τεράστιες μερίδες φαγητού, η γενικευμένη παχυσαρκία, η εργασιομανία, η έλλειψη διακοπών ευρωπαϊκής διάρκειας και θεσμικότητας, η νομολαγνεία, η μανία με τα όπλα, η λατρεία της δημοσιότητας ανεξαρτήτως αξίας (Kardashians, ριάλιτι, συμπεριφορά photo-op κτλ) ξενίζουν συχνά τους μη Αμερικανούς. Ο καθένας από μας έχει να αφηγηθεί δυσάρεστες ή αμήχανες στιγμές με Αμερικανούς που μιλούν δυνατά λες και είμαστε κουφοί, που συμπεριφέρονται σαν γάιδαροι, που χρησιμοποιούν τους άλλους σαν υπηρέτες τους, που ξαπλώνουν στο κρεβάτι φορώντας παπούτσια, που απαιτούν ειδική (και γρήγορη) εξυπηρέτηση και που, παρότι βρίσκονται στο εξωτερικό, τρώνε σε αμερικανικές αλυσίδες εστίασης («ξέρουμε το μενού!»). Προπάντων, νoμίζω ότι ανάμεσα στα χαρακτηριστικά που προκαλούν τη μεγαλύτερη αγανάκτηση είναι η διαρκής ενασχόληση με το χρήμα, με το πόσο κοστίζουν τα πράγματα, τα οποία στις ξένες χώρες τούς φαίνονται είτε υπερβολικά ακριβά για την αξία τους, είτε τζάμπα για το αμερικανικό πορτοφόλι. Προστίθεται το σύνδρομο του Σωτήρα: πολλοί Αμερικανοί, ιδιαίτερα «δεξιοί», έχουν μεγαλώσει με την ιδέα οι ΗΠΑ είναι ο υπερήρωας του κόσμου, ο σωτήρας άλλων εθνών, υποθέτοντας ότι οι αναπτυσσόμενες χώρες, δηλαδή οι υπανάπτυκτες (για τους περισσότερους τέτοιους Αμερικανούς, όλες οι «άλλες» χώρες είναι σταθερά «υπανάπτυκτες») θα γίνουν στάχτη και μπούρμπερη χωρίς την αμερικανική βοήθεια. Αυτό ειπώθηκε και χθες στον Λευκό Οίκο από τα δύο σαΐνια της αμερικανικής προεδρίας.
Το ότι ο Ντόναλντ Τραμπ ενσαρκώνει όλα όσα καθιστούν τους Αμερικανούς αντιπαθητικούς είναι ίσως γενικά παραδεκτό: ακόμα και ένα μέρος των ψηφοφόρων του δεν εγκρίνουν ούτε τη γλώσσα που χρησιμοποιεί, ούτε την έλλειψη κοινωνικής αγωγής για την οποία οι έπαινοι είναι χλιαροί. Στην περσόνα του προστίθεται το στιλ του άξεστου επιχειρηματία με το απύλωτο στόμα —κάτι που πράγματι σε ορισμένους κύκλους περνιέται για ειλικρίνεια— το φτωχό λεξιλόγιο («tremendous», «believe me», «sad!», «bad person») και την αλόγιστη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης που δείχνει ωριμότητα δεκατετράχρονου. Όλα τούτα μαζί με τη ροπή στον ανορθολογισμό και στη συνωμοσιολογία τροφοδοτούν τον μύθο και την αλήθεια άλλοτε του αφελούς και χαζοχαρούμενου Αμερικανού, άλλοτε του βλακός που πιστεύει σε φτερωτούς αγγέλους και παίζει με αυτοκίνητα, γκάτζετς και καραμπίνες.
Ο Ντόναλντ Τραμπ και η παρέα του δεν αποτελούν αμερικανική νομοτέλεια. Πράγματι οδηγηθήκαμε σ’ αυτή τη συνθήκη μέσα από την παρακμή της σκέψης και του στελεχικού δυναμικού του Δημοκρατικού κόμματος και πολλών άλλων παραγόντων —αύξηση της ισχύος των θρησκόληπτων, φόβοι σχετικά με τους εμπορικούς ανταγωνισμούς, αίσθημα απώλειας των πρωτείων— αλλά ο Ugly American δεν ήταν αναπόδραστη μοίρα. Στο εσωτερικό των ΗΠΑ υπάρχουν πολλές καλοήθεις δυνάμεις που αποτροπιάστηκαν από τη διπλωματία των νταήδων: χθες στο Οβάλ Γραφείο δεν εξευτελίστηκε ο Βολοντιμίρ Ζελένσκι, αλλά η αμερικανική προεδρία η οποία ετοιμάζεται, μέσω της Ugly Americanness, να ικανοποιήσει ένα μέρος των οπαδών της («Φτάνει πια με τους Ουκρανούς!») και να προβεί σε τέτοιες αλλοπρόσαλλες ενέργειες ώστε να εξασθενήσει τις ΗΠΑ μέσω δόλιων συμμαχιών και τροφοδότησης του αντιαμερικανισμού παγκοσμίως.
12°
