Τι μπορεί να γίνει; Να υποστηρίξουμε, όπου μπορούμε, δημοκρατικές και φιλελεύθερες κυβερνήσεις και ειλικρινείς πολιτικούς
Στις ΗΠΑ κυρίως και λιγότερο στην Ευρώπη και αλλού, η πανδημία λειτούργησε προς όφελος των λαϊκιστών και τροφοδότησε τη δυσπιστία στους θεσμούς και την επιστήμη.
Αν και πολλοί πολιτικοί σχολιαστές έχουν συμβιβαστεί με την ιδέα της εξάπλωσης παγκοσμίως ενός εκτεταμένου αντικαθεστωτισμού, με εξέχοντα παραδείγματα αυτά του Τραμπ, παλιότερα του Μπολσονάρου και τώρα της ανόδου των ακροδεξιών της Αυστρίας, της Γερμανίας και της Ιταλίας, η εξήγηση γι’ αυτή τη στροφή δεν είναι επαρκής. Μια συνηθισμένη αιτιολόγηση ρίχνει την ευθύνη στον πληθωρισμό (που τροφοδοτεί την ακρίβεια) και την ξενοφοβία, αλλά αυτά από μόνα τους δεν είναι αρκετά για να μας πείσουν ότι στην εποχή μας ισχύει ο ανεστραμμένος μαρξισμός, όπου οι εργάτες και οι μεσοαστοί γίνονται ολοένα και πιο συντηρητικοί και συμμαχούν εναντίον της ελίτ των μορφωμένων και προοδευτικών και, το χειρότερο, παίρνουν το ρίσκο να κατεδαφίσουν κεκτημένα δεκαετιών διακυβέρνησης από σοσιαλιστές και δημοκράτες.
Το ότι ο κόσμος έχει γυρίσει ανάποδα το βλέπουμε πλέον παντού: όχι μόνο στην πολιτική, αλλά και στη θεαματική διείσδυση της αντικουλτούρας στους νέους, στη θρησκοληψία μεγάλων στρωμάτων της κοινωνίας και στην επανεισαγωγή της δεισιδαιμονίας στην εξήγηση ακραίων φυσικών φαινομένων, πολλά από τα οποία πράγματι ξεπερνούν και τις δυνατότητες των εργαλείων της επιστήμης.
Μια άλλη υποτιμημένη μέχρι σήμερα εξήγηση είναι ότι τώρα δεχόμαστε τα απόνερα της πανδημίας, της οποίας τόσο οι επιπτώσεις όσο και η διάρκεια άφησαν σε πολλές κοινότητες μια παρατεταμένη αίσθηση απώλειας, με ανεπίλυτες συγκρούσεις και μια βαθιά πλέον ριζωμένη δυσπιστία απέναντι στην επιστήμη, που πολλές φορές κατηγορήθηκε ότι άφησε στην άκρη την αμεροληψία και υπέκυψε σε αλλότρια, σκοτεινά και μη κατονομαζόμενα συνήθως συμφέροντα.
Αυτή η στάση μεγάλων τμημάτων του πληθυσμού εμφανίζεται πλέον και στις δημοσκοπήσεις: στην Αυστρία η ακροδεξιά έχει επωφεληθεί από μια μαζική δυσαρέσκεια για τον τρόπο που οι υπεύθυνοι διαχειρίστηκαν την πανδημία. Στην Ιταλία το 40% όσων ψήφισαν τους Αδελφούς της Ιταλίας, το κόμμα της Μελόνι, θεώρησαν ότι οι αποφάσεις της προηγούμενης κυβέρνησης σχετικά με τα εμβόλια ισοδυναμούν με αυτό που αποκλήθηκε «αντιδημοκρατικός περιορισμός στην ελευθερία των πολιτών».
Έτσι και ο Τραμπ στις ΗΠΑ, όπου άνθισε το κίνημα των «δικαιωματιστών», βρίσκει ένα εφαλτήριο για να απευθυνθεί, στο δεύτερο διάγγελμά του από την ανάληψη των καθηκόντων του, σε ένα ενθουσιώδες μετεκλογικό ακροατήριο, λέγοντας ότι θα αποκαταστήσει και θα επαναφέρει όσους δημόσιους υπαλλήλους και στρατιωτικούς τιμωρήθηκαν γιατί αρνήθηκαν δημοσίως τις εντολές για εμβολιασμό.
Το δικαίωμα στην ανυπακοή και η μνησικακία για την προηγούμενη κυβέρνηση είναι, βέβαια, πράγμα συνηθισμένο στην πολιτική. Αλλά η απόλυτη δυσπιστία στην επιστήμη είναι κάτι εντελώς διαφορετικό. Επηρεάζει όχι μόνο τις πολιτικές για την υγεία, αλλά και κάθε άλλον τομέα όπου η επιστημονική σκέψη επιχειρεί –όχι πάντοτε επιτυχώς– να απαντήσει στα δυσκολότερα των ερωτημάτων. Άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η συνωμοσιολογία για την ακολουθούμενη κλιματική πολιτική. Υπάρχουν πολίτες, έντεχνα καθοδηγούμενοι από τον νεο-λαϊκισμό, και πολλά MME που πιστεύουν ακράδαντα ότι πίσω απ’ τις προσπάθειες για τη μείωση των εκπομπών CO2 και την αλλαγή του βιομηχανικού μοντέλου, του βασισμένου ως σήμερα στα ορυκτά/ανθρακικά καύσιμα, βρίσκονται επιστήμονες και τεχνοκράτες οι οποίοι εισηγούνται νέους φόρους και καταναλωτικές αλλαγές, θέλοντας να ευνοήσουν κάποιους νεοφανείς ολιγάρχες.
Σε αυτή τη «μεροληπτική» και «παραπλανητική» επιστήμη αναφέρθηκε επανειλημμένως ο Τραμπ κατά τη διάρκεια της προεκλογικής του εκστρατείας. Σε τέτοιον μάλιστα βαθμό ώστε ο πρώην πρόεδρος Τζο Μπάιντεν, φοβούμενος τόσο πολύ ότι θα διωχθούν οι επιστήμονες από τους εισερχόμενους τραμπιστές –κυκλοφόρησαν άλλωστε και οι γνωστές «λίστες των εχθρών»–, έδωσε προληπτικά χάρη στον επικεφαλής του Εθνικού Ινστιτούτου Αλλεργίας και Λοιμωδών Νοσημάτων των ΗΠΑ, Άντονι Φάουτσι, τις τελευταίες ώρες της προεδρίας του, για να τον θωρακίσει έναντι κάθε μελλοντικής καταδίκης, εάν και εφόσον καλούνταν να δώσει εξηγήσεις για τον τρόπο που διαχειρίστηκε την αντιμετώπιση του κορωνοϊού στη δημόσια σφαίρα. Ένας χειρισμός, βέβαια, πρωτοφανής για τα δημοκρατικά δεδομένα (προληπτική αθώωση!), που όμως δείχνει ότι ο εσωτερικός πόλεμος, εκεί τουλάχιστον, έχει ξεκινήσει.
Άλλωστε, η επιλογή του Τραμπ να ηγηθεί του Ινστιτούτου Υγείας ένα νέο πρόσωπο, ο Τζέι Μπατατσάρια, είναι ενδεικτική του φανατισμού που κυριαρχεί στις τάξεις των κυβερνητικών. Ο Μπατατσάρια είναι μεταξύ άλλων και εκδότης ενός αμφιλεγόμενου «επιστημονικού» εντύπου που κυκλοφορούσε στην περίοδο της πανδημίας, το οποίο υποστήριζε τον λεγόμενο «φόρο της πανδημίας», ένα αναγκαίο δηλαδή ποσοστό κρουσμάτων προκειμένου να χτιστεί «η ανοσία της αγέλης».
Απ’ ό,τι φαίνεται, ο νέος πρόεδρος στις ΗΠΑ είναι αποφασισμένος να συνδέσει τη χρηματοδότηση των πανεπιστημίων με το επίπεδο της ακαδημαϊκής ελευθερίας, ως συναρτήσεις αντιστρόφως ανάλογες. Τώρα, το πώς θα γίνουν αυτές οι εκτιμήσεις δεν είναι ακόμα σαφές. Προς επίρρωση, το περασμένο φθινόπωρο, συμφώνησε να μιλήσει σε ένα «δείπνο χορηγών» που οργάνωσε το Ινστιτούτο Heartland, ένας οργανισμός που κατατάσσεται στους αρνητές της κλιματικής αλλαγής, με ομιλητές τον δεξιό υπέρμαχο του Brexit Νάιτζελ Φάρατζ και τον ακροδεξιό και φιλορώσο Αυστριακό Χάραλντ Βιλίμσκι.
Δεν είναι κακό να είσαι επιφυλακτικός σχετικά με τα επιστημονικά ευρήματα. Όπως υποστήριξαν και πολλοί θεωρητικοί της φιλοσοφίας της γνώσης, οι επιστήμονες θα πρέπει να είναι ανοιχτοί ακόμα και στην παραποίηση αυτών που εισηγούνται. Θα πρέπει, μάλιστα, να χαιρετίζουν τόσο τις αμφισβητήσεις όσο και τις αναθεωρήσεις των πορισμάτων τους. Το πρόβλημα είναι ότι πολύ λίγοι είμαστε σε θέση να αξιολογήσουμε την επιστημονική συζήτηση, πόσο μάλλον να κρίνουμε την επικρατούσα συναίνεση (ακόμα κι αν έχουμε «κάνει τη δική μας έρευνα»). Παρ’ όλα αυτά, στο σημερινό οικοσύστημα πληροφοριών, είναι ευκολότερο από ποτέ να απορρίψουμε αβασάνιστα την «κατεστημένη επιστήμη» κάνοντας ασαφείς αναφορές σε αυτό που υποτίθεται ότι πήγε στραβά κατά τη διάρκεια μιας πανδημίας ή μιας καταστροφής, μέσω της προπαγάνδισης θεωριών συνωμοσίας ή με κατηγορίες για συγκαλύψεις από επιστήμονες που είναι παράνομα εξουσιοδοτημένοι να κυβερνούν.
Είναι αλήθεια ότι πολλές διαμάχες για την πανδημία απλώς χαρτογραφούν τις υπάρχουσες πολιτικές διαιρέσεις. Αλλά αυτό δεν ήταν αναπόφευκτο. Αντίθετα, είναι το αποτέλεσμα πολιτικών που αντιμετωπίζουν ακόμα και τον ιό της γρίπης ως ένα επιπλέον μέτωπο στον πολιτισμικό πόλεμο. Ακόμη όμως και μέσα στην άκρα δεξιά, οι πολιτικές τροχιές ποικίλλουν. Ενώ ο Τραμπ και ο πρώην πρόεδρος της Βραζιλίας υιοθέτησαν «φιλελεύθερες» προσεγγίσεις, ακόμα και κομπογιαννίτικες θεραπείες όπως η «έκχυση χλωρίνης», ο Βίκτορ Όρμπαν ακολούθησε μια σχετικά πιο προσεκτική, ευρωπαϊκή περιοριστική πολιτική.
Τι μπορεί να γίνει; Δεν υπάρχουν τίποτα φοβερά έξυπνες ιδέες, πέρα από το να υποστηρίξουμε, όπου μπορούμε, δημοκρατικές και φιλελεύθερες κυβερνήσεις και ειλικρινείς πολιτικούς. Το δεύτερο είναι ίσως σημαντικότερο. Στις μέρες μας…
16°
