Τι είναι αυτό που έκανε την αρχιτεκτονική του New Deal τόσο ενδιαφέρουσα; Και γιατί το κίνημα MAGA μπορεί να φέρει κάτι καλό στην αμερικανική αρχιτεκτονική;
Το Ομοσπονδιακό Μέγαρο του Σαν Φρανσίσκο, που σχεδίασε ο Thom Mayne, θεωρείται από πολλούς κατοίκους του Σαν Φρανσίσκο μια από τις πιο άσχημες κατασκευές στην πόλη τους. ΟΝτόναλντ Τραμπ, καθώς προέρχεται από τον χώρο των κατασκευών, φαίνεται πως ακούει τα παράπονα και κατανοεί το λαϊκό αίσθημα: ως πρόεδρος υπόσχεται «να αντικαταστήσει» αυτού του είδους την αρχιτεκτονική, με κατασκευές που θα αρέσουν στους απλούς Αμερικανούς. Την υπόσχεση εκλαμβάνει ως απειλή το Αμερικανικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτόνων (AIA), κατηγορώντας τον Ντόναλντ Τραμπ ότι θέλει να επιβάλει «ενιαίο στιλ» στις ομοσπονδιακές κατασκευές — κάτι που συνέβαινε στη Σοβιετική Ένωση και στη ναζιστική Γερμανία. Αλλά, για να είμαστε ειλικρινείς, και κατά τη διάρκεια του New Deal όταν η κυβέρνηση του Φ. Ντ. Ρούσβελτ χρηματοδοτούσε δημόσια έργα.
Πολλοί νοσταλγούν τη δημόσια αρχιτεκτονική του New Deal η οποία, αν και δεν είχε ενιαίο όνομα (π.χ. Art Deco, WPA Modern και Stripped Classicism), διέθετε ενιαία αισθητική ευαισθησία, ένα ήθος αρκετά διαφορετικό τόσο από τον μεταπολεμικό μοντερνισμό που ακολούθησε, όσο και από το νεοκλασικό στιλ Beaux Arts που είχε προηγηθεί. Ας θυμηθούμε ότι στη δεκαετία του 1930, χτίστηκαν μερικά από τα πιο εμβληματικά κτίρια στην ΗΠΑ τα οποία συνέβαλαν στο μεγαλείο, στην ομορφιά και στον δυναμισμό των αμερικανικών μεγαλουπόλεων.
Με λίγα λόγια, η αρχιτεκτονική του New Deal, παρά τη Μεγάλη Ύφεση, ήταν εκείνη της «Μεγάλης Αμερικής»: το Αστεροσκοπείο Γκρίφιθ, ο ουρανοξύστης Κράισλερ, το Rockefeller Center, το Empire State Building, το Κτίριο του Εμπορικού Επιμελητηρίου στο Σικάγο, το Κτίριο Φίσερ στο Ντιτρόιτ, το Δημαρχείο του Λος Άντζελες έγιναν «κατά παραγγελία» εκ μέρους του «κράτους». Κι όμως, δεν ήταν άχαρες κατασκευές σαν τα διοικητικά κτίρια στις ολοκληρωτικές χώρες· αντιθέτως, το καθένα από αυτά είχε δική του προσωπικότητα, ρομαντισμό, συμμετρία και αξιοπρέπεια. Τι είναι αυτό που έκανε την αρχιτεκτονική του New Deal τόσο ενδιαφέρουσα; Και γιατί το κίνημα MAGA μπορεί εντέλει να φέρει κάτι καλό στην αμερικανική αρχιτεκτονική;
Το New Deal ήταν μια περίοδος ανάκαμψης και ελπίδας. Έτσι, απλά συνοικιακά ταχυδρομεία, δικαστήρια και δημαρχεία, που χτίστηκαν κατά τη διάρκεια των χρόνων της Ύφεσης, επικοινωνούν στους χρήστες ένα είδος δημόσιου μεγαλείου μέσω των μικρών τους αρθρώσεων στην πρόσοψη ή μιας κιονοστοιχίας από επίπεδες, εμπλεκόμενες κολόνες. Τα κτίρια αυτά είναι σεμνά, αλλά η αξιοπρέπειά τους είναι εντυπωσιακή: παρουσιάζουν ένα υψηλό, ενοποιητικό ιδεώδες του δημόσιου χώρου και της αμερικανικής εθνότητας. Αυτό το ιδεώδες δεν υπάρχει πια. Κι όμως, ο Τραμπ έχει δίκιο όταν ισχυρίζεται, με τον τρόπο του, ότι η αρχιτεκτονική έχει αποσυνδεθεί από το λαϊκό γούστο.
Η στροφή προς τον ιδιωτικό τομέα δεν είναι καινούργια: από την αρχή της δεκαετίας του 1960, η ομοσπονδιακή κυβέρνηση αποσύρθηκε από τον τομέα των κατασκευών
Πράγματι, αυτό δεν μπορεί να το διορθώσει η ομοσπονδιακή κυβέρνηση ασκώντας έλεγχο — ούτε θα έπρεπε άλλωστε. Από την άλλη πλευρά, η εποχή έχει αλλάξει ριζικά, διότι η ομοσπονδιακή κυβέρνηση δεν εκπονεί πια κανένα πρόγραμμα δημόσιας αρχιτεκτονικής: όλες οι κατασκευές είναι ιδιωτικές· το μόνο που παραμένει «δημόσιο» είναι κάποιοι πολεοδομικοί και περιβαλλοντικοί κανόνες, τους οποίους πολλοί παρακάμπτουν. Αυτή η στροφή προς τον ιδιωτικό τομέα δεν είναι καινούργια: από την αρχή της δεκαετίας του 1960, η ομοσπονδιακή κυβέρνηση, δηλαδή οι εκλεγμένοι αντιπρόσωποι του αμερικανικού λαού, αποσύρθηκε από τον τομέα των κατασκευών. Οι αντιπρόσωποι έγιναν ουδέτεροι, χωρίς άποψη για την αισθητική και τη λειτουργικότητα των δημόσιων κτιρίων. Για τους μεταπολεμικούς Αμερικανούς, αυτή η απουσία σκόπιμης συλλογικής επιλογής σήμαινε ότι ο πολιτισμός τους ήταν ελεύθερος, όχι επιβεβλημένος εκ των άνω, όπως στη Σοβιετική Ένωση.
Γενικά, ο «λαός» βρίσκει ελκυστικές τις κλασικές, αρμονικές κατασκευές, όχι τις υλοποιημένες φαντασιώσεις των stararchitects. Όμως, αυτό που είναι απαραίτητο για την ανανέωση της αμερικανικής αστικής αρχιτεκτονικής είναι κάτι πολύ περισσότερο από μια απλή αλλαγή αισθητικής κατεύθυνσης. Χρειάζεται ένας τρόπος δόμησης που να εκφράζει τον δημόσιο χαρακτήρα και τις αξίες του αμερικανικού λαού — οι οποίες εκφράστηκαν με ειλικρίνεια και εντιμότητα πριν από σχεδόν έναν αιώνα.
Αν στις ΗΠΑ επιθυμούν ανανέωση αρχιτεκτονικής, πρέπει να παραδεχτούν ότι το παρελθόν είναι πάντοτε κοντά τους. Η ομοσπονδιακή αστική αρχιτεκτονική που παρήχθη κατά τη διάρκεια του New Deal ήταν εξαιρετικά επιτυχημένη και λειτούργησε τέλεια για βιβλιοθήκες, δημαρχεία, αστεροσκοπεία, φράγματα, δρόμους, ακόμη και για τα ταχυδρομικά γραφεία μικρών πόλεων. Εν κατακλείδι, λίγος λαϊκισμός δεν θα έβλαπτε: πέραν του ποιος είναι ο Ντόναλντ Τραμπ και τι επιδιώκει, ο λαϊκισμός μπορεί προσφέρει στον αμερικανικό λαό την ευκαιρία να αλλάξει πορεία, μετά από σχεδόν έναν αιώνα υποταγής στο επάγγελμα του αρχιτέκτονα.
13°
