Έρευνα του Ευρωπαϊκού Κέντρου για την Ανάπτυξη της Επαγγελματικής Κατάρτισης (Cedefop) - Πώς η πανδημία αύξησε τη ζήτηση για ψηφιακές δεξιότητες
Ώθηση στη ζήτηση για ψηφιακές δεξιότητες, ιδίως σε επαγγέλματα που δεν σχετίζονται με τις τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνιών (ΤΠΕ), έδωσε η πανδημία, επιταχύνοντας σημαντικά τις εξελίξεις σε τομείς όπως το λιανεμπόριο και όχι μόνο, σύμφωνα με έρευνα του Ευρωπαϊκού Κέντρου για την Ανάπτυξη της Επαγγελματικής Κατάρτισης (Cedefop), με έδρα τη Θεσσαλονίκη.
Κι αυτό σε μια εποχή, που ο ψηφιακός αλφαβητισμός στην Ευρώπη «έτρεχε» πριν από την πανδημία με διάφορες ταχύτητες ανά χώρα, ανά περιοχή (αγροτική ή αστική) και ανά ομάδα πληθυσμού και που μόνο τρεις στους δέκα Ευρωπαίους θεωρείτο το 2019 πως έχουν ψηφιακές δεξιότητες πάνω από τις βασικές (με το ποσοστό αυτό να είναι χαμηλότερο στην Ελλάδα).
Τα τρία ψηφιακά χάσματα στην Ευρώπη
Σύμφωνα με το Cedefop, μόλις το 31% των πολιτών ηλικίας 16 έως 74 ετών στην ΕΕ είχαν το 2019, προ πανδημίας, ψηφιακές δεξιότητες πάνω από τις βασικές, με σημαντικές διαφοροποιήσεις μεταξύ του ευρωπαϊκού Βορρά και του Νότου. Τα κράτη- μέλη της βόρειας και δυτικής Ευρώπης παρουσίαζαν υψηλότερες επιδόσεις σε αυτό το πεδίο, ενώ εκείνα της νότιας και της ανατολικής χαμηλότερες.
Για παράδειγμα, σε χώρες όπως η Σουηδία, η Νορβηγία, η Δανία, η Φιλανδία αλλά και η Ολλανδία, πάνω από το 40% των πολιτών είχε το 2019 ψηφιακές δεξιότητες πέραν των βασικών, ενώ σε κράτη- μέλη όπως η Ιρλανδία, η Γερμανία, η Γαλλία, η Ισπανία και η Πορτογαλία, το αντίστοιχο ποσοστό ήταν 30%-40%.
Η Ελλάδα ανήκε στην «τρίτη ταχύτητα», με ποσοστό 20%-30%, μαζί με κράτη όπως η Ιταλία και η Πολωνία, ενώ -στην τέταρτη ταχύτητα- λιγότερο από το 20% των πολιτών στη Βουλγαρία και τη Ρουμανία είχε ψηφιακές δεξιότητες πέραν των βασικών το 2019.
Χάσμα υπάρχει επίσης μεταξύ νεότερων και μεγαλύτερων σε ηλικία ανθρώπων, με τους πρώτους να τείνουν να έχουν πολύ υψηλότερο επίπεδο ψηφιακών δεξιοτήτων, σε σχέση με τους δεύτερους. Μάλιστα, σε πολλές χώρες της ανατολικής Ευρώπης, οι συγκριτικά μεγαλύτεροι άνθρωποι όχι απλώς έχουν λιγότερο ανεπτυγμένες ψηφιακές δεξιότητες, αλλά ταυτόχρονα δεν έχουν και επαρκή πρόσβαση σε κατάλληλες ευκαιρίες κατάρτισης.
Μια τρίτη «διαχωριστική γραμμή» έχει να κάνει με τον βαθμό αστικοποίησης μιας περιοχής: οι περιφέρειες της υπαίθρου -αλλά συχνά και οι ημιαστικές περιοχές- υστερούν σημαντικά σε σχέση με τις μητροπολιτικές. Τα κράτη-μέλη της ανατολικής και νότιας Ευρώπης δείχνουν να επηρεάζονται συγκριτικά περισσότερο από αυτή την τρίτη πρόκληση. «Με τους νέους ανθρώπους να εγκαταλείπουν συχνά τις περιοχές της υπαίθρου για να μετεγκατασταθούν στις πόλεις, ο μέσος όρος ηλικίας αυξάνεται στις πρώτες.
Ως αποτέλεσμα, ο συνδυασμός (μεγαλύτερης) ηλικίας και (μικρότερου) βαθμού αστικοποίησης, λειτουργούν αμοιβαία ως οι παράγοντες που διαμορφώνουν το ψηφιακό κενό», επισημαίνουν οι μελετητές.
Οι θέσεις εργασίας που απαιτούν υψηλότερα επίπεδα δεξιοτήτων ΤΠΕ βρίσκονται επίσης συγκεντρωμένες σε πολύ μεγάλο βαθμό στις αστικές περιοχές. Ενδεικτικό είναι το γεγονός πως, σύμφωνα με τους μελετητές, πάνω από το ένα τρίτο των on-line αγγελιών εργασίας για τέτοια επαγγέλματα είναι συγκεντρωμένο σε μόλις 12 από τις 281 περιφέρειες NUTS-2 (σ.σ. εδαφικές στατιστικές μονάδες) της ΕΕ, στην πλειονότητά τους αστικές (σ.σ. με επτά εξ αυτών να βρίσκονται στη Γερμανία και τις υπόλοιπες σε Γαλλία, Ισπανία και Ιταλία).
Οι θέσεις εργασίας που ζητούν τις υψηλότερες ψηφιακές δεξιότητες είναι αυτονόητα αυτές που σχετίζονται με τις ΤΠΕ. Στις on-line αγγελίες εργασίας για αυτά τα επαγγέλματα, οι δέκα γνωσιακές περιοχές (knowledge areas), που εμφανίζονται συχνότερα, είναι κατά σειρά οι εξής: λογισμικό office (ο όρος απαντάται 13,9 εκατ. φορές σε on-line αγγελίες εργασίας, που εξετάστηκαν στο διάστημα Ιουλίου 2018-Ιουνίου 2020), προγραμματισμός υπολογιστών (8 εκατ.), on-line analytical processing (7,8 εκατ.), συστήματα ΤΠΕ για επιχειρήσεις (7,4 εκατ.), βάσεις δεδομένων (5,6 εκατ), web programming (2,5 εκατ.), SQL (2,3 εκατ), SAP R3 (2,1 εκατ), εξαρτήματα υλισμικού- hardware components (2 εκατ.) και Microsoft Access (1,8 εκατ. αναφορές στις on-line αγγελίες εργασίας).
Πώς άλλαξε ήδη το τοπίο σε επαγγέλματα που δεν σχετίζονται με τις ΤΠΕ
Αν στις θέσεις εργασίας που σχετίζονται με τις ΤΠΕ οι ψηφιακές δεξιότητες είναι εκ των ων ουκ άνευ, η πανδημία τις «έβαλε» πολύ πιο γρήγορα από ό,τι προβλεπόταν και σε άλλα επαγγέλματα: «Στον τουρισμό η απομακρυσμένη παροχή υπηρεσιών, π.χ., σε ό,τι αφορά τα check-in στα (ανοιχτά) ξενοδοχεία, την παραγγελία φαγητού ή τις πωλήσεις εισιτηρίων, επεκτείνεται. Οι πάροχοι υπηρεσιών τεχνών και ψυχαγωγίας εφαρμόζουν παρόμοιες προσεγγίσεις, με εικονικές ξεναγήσεις και εκθέσεις. Η ταχεία ψηφιοποίηση του λιανεμπορίου οδήγησε μέσα σε λίγους μήνες σε μια ανάπτυξη του ηλεκτρονικού εμπορίου ίση με αυτή που (πριν την Covid-19) προβλεπόταν να σημειωθεί σε πέντε χρόνια. Ως αποτέλεσμα, άλλαξαν και οι δεξιότητες που ζητούν οι εργοδότες, καθώς η νέα κανονικότητα ξαφνικά απαίτησε περισσότερο προσωπικό για τη διαχείριση των on-line παραγγελιών και περισσότερους ανθρώπους στις υπηρεσίες συσκευασίας και delivery. Ενδεικτικό είναι πως κατά τη διάρκεια του lockdown, το 28% των Ευρωπαίων έκανε ηλεκτρονικές αγορές προϊόντων μαναβικής, όταν πριν τη πανδημία το αντίστοιχο ποσοστό ήταν 18%», αναφέρει το Cedefop.
Κατά τους μελετητές, αυτές οι αλλαγές αναμένεται να αποκτήσουν μόνιμο χαρακτήρα και ήρθαν για να μείνουν πολύ μετά το τέλος της πανδημικής περιόδου. «Και παρότι κάποια επαγγέλματα θα παραμείνουν ανεπηρέαστα από τις ψηφιακές τεχνολογίες, η ψηφιοποίηση θα συνεχίσει να διαμορφώνει με μεγαλύτερη ένταση τις δεξιότητες, τα καθήκοντα και τις δουλειές», εκτιμούν, υπενθυμίζοντας πως κατά τη διάρκεια της πανδημίας, η αποδοτική χρήση των ψηφιακών δεξιοτήτων αποδείχτηκε πως αύξησε την ανθεκτικότητα, επιτρέποντας σε εργαζόμενους και ολόκληρους οργανισμούς να προσαρμοστούν πιο «μαλακά» στις νέες πραγματικότητες που διαμόρφωσε η Covid-19. Ιδίως σε τομείς όπως το λιανεμπόριο και οι υπηρεσίες, σημειώνουν, οι ψηφιακές δεξιότητες μπορούν να βοηθήσουν να αποφευχθούν απολύσεις και χρεοκοπίες.
Λαμβανομένων υπόψη αφενός της ζήτησης για ψηφιακές δεξιότητες και αφετέρου των ψηφιακών χασμάτων, οι μελετητές εκτιμούν πως τα κράτη-μέλη χρειάζεται να δώσουν μεγαλύτερη έμφαση στη συνεχιζόμενη εκπαίδευση και κατάρτιση για την αντιμετώπιση της υστέρησης που παρουσιάζεται σε ενήλικες ως προς τις ψηφιακές δεξιότητες. Η τεχνολογική καινοτομία και η ψηφιοποίηση, σημειώνουν, έχουν τη δυνατότητα να μεταμορφώσουν εκ θεμελίων τη διαδικασία της μάθησης, όχι μόνο μέσω της ενδυνάμωσης του πληθυσμού με ψηφιακές δεξιότητες, που επιτρέπουν στους Ευρωπαίους να εργάζονται και να είναι ενεργοί πολίτες, αλλά και βελτιώνοντας την πρόσβαση στη μάθηση. Κι αυτό, προσθέτουν, το έκανε φανερό η πανδημία.
