Κολύμπι έμαθα στο υπόγειο –κολυμβητήριο– της Φοιτητικής Εστίας. Και ο προπονητής μπάσκετ Κώστας Μπογατσιώτης, που ένα φεγγάρι πέρασε ως καθηγητής γυμναστικής σε Λύκειο στην Γκράβα, όταν είπα «θέλω να παίξω μπάσκετ» μ’ έχωσε σε προπόνηση στα παιδικά του Σπόρτινγκ. Ήπια τα πρώτα ξίδια της ζωής μου στο μπαρ του «Κόμη», στην οδό Λασκαράτου. Την πρώτη φορά που πήγα Μοναστηράκι πήρα τον Ηλεκτρικό από το σταθμό του Αγίου Ελευθερίου. Γεννήθηκα στα Πατήσια. Πιτσιρικάς και πριν μάθω πως χωρίζονται σε «Άνω» και «Κάτω» αναρωτιόμουν γιατί στο διώροφο σπίτι που βρίσκεται στη γωνία των οδών Λασκαράτου και Αγίας Λαύρας αντί για σιδερένιο φράκτη, που θα χώριζε το σπίτι από το πεζοδρόμιο, είχαν προτιμηθεί κάτι μακρόστενες πέτρες.
Αργότερα έμαθα πως το κτίσμα σχεδίασε και επιμελήθηκε ο αρχιτέκτονας Δημήτρης Πικιώνης. Μεγάλη τύχη! Εκτός των άλλων μεγάλωσα παρέα με μερικά από τα ομορφότερα σπίτια της πόλης. Μπορείς να πεις ό,τι θες για τη γειτονιά μου. Πως ζει την παρακμή της. Πως εκεί που κάποτε –κατά μήκος της Πατησίων– βρίσκονταν θέατρα και σινεμά, σήμερα αντικαταστάθηκαν από Βασιλόπουλους και Lidl. Πως εδώ και τρία-τέσσερα χρόνια από την πλατεία Κολιάτσου έως την Αγία Βαρβάρα κάνουν πιάτσα Νιγηριανές πόρνες. Όπως όμως κι αν το δεις, ακόμα και τον κόσμο ανάποδα να φέρεις, για μένα στα Πατήσια γράφτηκε και γράφεται ιστορία.
Ροκ συναυλία σε πλατεία των Πατησίων. Μία από τις δωρεάν δημόσιες δράσεις της ομάδας «Πατήσια σαν το σπίτι σου»
Τα κουταλάκια της Χαράς
Πολλοί πιστεύουν πως το καλύτερο εκμέκ παγωτό στην Αθήνα το φτιάχνει η «Χαρά» (Πατησίων 339 Γ). Έχουν δίκιο. Και δεν είναι μόνο αυτό, είναι το όλο service. Το εκμέκ σερβίρεται σε μεταλλικά σκεύη που έχουν σχήμα πιρόγας. Το συνοδεύουν κουταλάκια με σχήμα φτυαριού, όχι τα κλασικά με σχήμα αυγού. Είναι ιδανικά για σκούπισμα στην επιφάνεια του σκεύους με το παγωτό ώστε ο πελάτης να γεύεται μέχρι και το τελευταίο παγωμένο ψίχουλο του γλυκού του. Τη «Χαρά» επισκέπτονται οι πάντες. Από αναστατωμένα πανκιά έως συνταξιούχες κυρίες με βαμμένο ουισκί μαλλί και κουπ που θυμίζει καπέλο φρουρού στο Μπάκιγχαμ. Πέρα από το εκμέκ, το δεύτερο μπλοκ-μπάστερ της Χαράς είναι το «Σικάγο» της. Το ζαχαροπλαστείο το σερβίρει χύνοντας πάνω στη σαντιγί σιρόπι σοκολάτας με ψιλοκομμένο καβουρδισμένο αμύγδαλο. Η «Χαρά» είναι ένα από τα καλύτερα παγωτατζίδικα στην Αθήνα.
«Ο Μίμης Φωτόπουλος, που το 1982 έπαιζα μαζί του στον Δον Καμίλο, ο Θύμιος Καρακατσάνης και ο Δημήτρης Παπαμιχαήλ ήταν τρεις αδελφικοί φίλοι που με βοήθησαν στο στήσιμο του “Κόμη” (Λασκαράτου 20). Του πρώτου μου μπαρ. Τώρα που το σκέφτομαι πρέπει να πω ένα μεγάλο ευχαριστώ και στη Βουγιούκλω. Πήρα την απόφαση να φτιάξω ένα χώρο ανοιχτό σε κάθε έκφραση τέχνης, όταν διαφωνήσαμε γύρω από το ρόλο που θα έπαιρνα σε παράσταση που θα ανέβαζε. Την ώρα που της ανακοίνωνα πως θα έφευγα από το θίασό της σκεφτόμουν πως είχε φτάσει η στιγμή να δοκιμάσω να φτιάξω κάτι δικό μου». Ο Δευκαλίων Κόμης είναι κάτι σαν brand name για την οδό Λασκαράτου, δρόμος στην καρδιά της γειτονιάς Κυπριάδου. Εκεί βρίσκονται τρία στέκια –μπαρ, εστιατόρια, σκηνές– που δημιούργησε με το όνομα «Κόμης».
Το πρώτο άνοιξε στις αρχές της δεκαετίας του ’80 στον ισόγειο όροφο πολυκατοικίας. Στα άλλα δύο, που είναι υπέροχα διώροφα νεοκλασικά οικήματα, συχνά φιλοξενεί παραστάσεις αλλά και εμφανίσεις τραγουδιστών, ηθοποιών που έσκιζαν τις δεκαετίες ’70 και ’80. Ο Πασχάλης, ο Μιχάλης Βιολάρης και η Ελένη Φιλίνη έχουν περάσει από τις σκηνές τους. Ο Κόμης, όταν μιλά για τη γειτονιά του, βουρκώνει: «Στη Λασκαράτου μένω από το 1975. Εδώ, πριν από εμένα έζησαν υπέροχοι ποιητές. Κάποτε τα Πατήσια και η γειτονιά Κυπριάδου, που τους “ανήκουν” γεωγραφικά, ήταν γεμάτη αρχοντικά. Τα χάσαμε σιγά-σιγά, όμως εδώ ακόμα οι άνθρωποι λένε καλημέρα ο ένας στον άλλο.
Έχουμε μεγάλα πεζοδρόμια και κάποια σπίτια με μεγάλες αυλές. Στην περιοχή τον κύκλο της εστίασης τον ξεκίνησα εγώ. Και αισθάνομαι θεματοφύλακας μιας υπέροχης αρχιτεκτονικής παράστασης. Ψωμί να μην έχω να φάω, αυτά τα σπίτια δεν θα τα δώσω ποτέ να γίνουν πολυκατοικίες. Κατά τα άλλα χαίρομαι που στα μαγαζιά μου έχουν πιει το ποτό τους, δοκίμασαν τις κρητικές λιχουδιές που φτιάχνει η αδελφή μου η Αριστέα ή ερμήνευσαν την τέχνη τους φίλοι όπως ο Φωτόπουλος, ο Καρακατσάνης, ο Πέτρος Φιλιππίδης ή ο Γιάννης Μπέζος».
Δευκαλίων Κόμης
Το Ουζερί της Τζένης
Στο ουζερί της τα κεφτεδάκια και οι τηγανιές είναι νοστιμότατες, όχι μόνο γιατί η Τζένη έχει ταλέντο στη μαγειρική. Είναι η αίσθηση που δίνει όταν τριγυρίζει στο χώρο. Η κουζίνα του μαγαζιού θα μπορούσε να είναι η συνέχεια της κουζίνας του σπιτικού της. Και οι πελάτες που γεύονται τους μεζέδες της θα μπορούσαν να είναι τα δικά της παιδιά. Το «Ουζερί της Τζένης» (Αχαρνών & Μαλακάση 4) έχει λίγα τραπέζια, μια μικρή σκηνή για να παίζουν οι μουσικοί, πάνω απ’ όλα είναι ένα καλειδοσκόπιο ψυχών. Στο ένα τραπέζι μπορεί να πίνει και να τρώει ο σικάτος ποιητής και στο δίπλα ο τύπος που έμεινε άνεργος, δεν έχει λεφτά για να πληρώσει το ρεύμα και η Τζένη τράβηξε μπαλαντέζα από το σπίτι της για να του δώσει φως και ζέστη. Από τα εντελώς Κάτω Πατήσια η καλόκαρδη ντίβα της συνοικίας δηλώνει: «Το μαγαζί δεν με κουράζει ποτέ.
Έχω μείνει ανοιχτή 3 μέρες σερί. Τα παιδιά μου αντιδρούν. Λένε, μάνα, πρέπει να προσέχεις τον εαυτό σου. Δεν καταλαβαίνουν πως όσα κάνω με ξεκουράζουν». Κάτω Πατήσια, Βαρκελώνη, Νέα Ζηλανδία, η Τζένη αποκαλύπτει το δικό της δρόμο του μεταξιού: «Με την κόρη μου έχουμε πάει σε απόμακρους και απίστευτους προορισμούς. Το κάναμε γιατί μας αρέσει να ταξιδεύουμε. Τις αφίσες που κρέμασα στους τοίχους του μαγαζιού τις φέραμε από τη Βαρκελώνη. Είχαμε μείνει αρκετό καιρό εκεί». Ήχος από μπουζούκια. Μια σόμπα υγραερίου. Πίνακες ζωγραφικής. Κόκκινοι και μπλε τοίχοι. Η Τζένη λέει: «Στο μαγαζί έχουν γίνει ανέλπιστα τζαμαρίσματα. Οι καλλιτέχνες που έρχονται εδώ παίζουν μουσική ή απαγγέλλουν κάτι γιατί, απλά, το αισθάνονται. Δεν είμαι επαγγελματίας.
Και δεν μπορώ να πω όχι σε όποιον με βρει λέγοντας πως έχει ανάγκη από μεροκάματο για να φάει. Έχω χάσει πελάτες επειδή κλήθηκαν να παραγγέλνουν σε παιδί που δεν είχε δόντια. Τι να κάνω; Να το πέταγα στο δρόμο; Θα μπορούσα να βάλω στη θέση του μια κοπελάρα δύο μέτρα. Ο κόσμος θα τη γούσταρε, αλλά αυτό δεν αρέσει σε μένα». Η Τζένη χαμογελά εύκολα. Και ανοίγει την καρδιά της χωρίς ζόρια «Οι πελάτες μ’ αγαπούν γιατί τους αγαπώ κι εγώ. Στο μαγαζί έχουν προβάρει οι καλύτεροι τραγουδιστές, οι καλύτεροι μουσικοί της πόλης. Μη με ρωτήσεις να σου πω ποιοι είναι. Δεν θα το κάνω. Όλοι έχουμε τη δική μας ιστορία. Το ότι κάποιοι την πουλάνε με αφήνει αδιάφορη».
«Όταν με ρωτούν από πού είμαι δεν λέω “από την Αθήνα”. Λέω “από τα Πατήσια”. Είναι μια συνήθεια που δεν θα αλλάξω ποτέ». Ο Παναγιώτης, βέρος Πατησιώτης, από τις αρχές του 2000 “τρέχει” το Kafe Oino (Γαβριηλίδου 8). Με πολύ ή με λιγότερο κόσμο, το μαγαζί του δεν έκανε ποτέ εκπτώσεις στη μουσική. Τα βράδια που κάνει κέφι να παίξει μουσική, αν είναι να βάλει ελληνικό τραγούδι θα διαλέξει το «Όταν έρχονται τα σύννεφα» του Χατζιδάκι από το άλμπουμ «Το χαμόγελο της Τζοκόντας». Ο κόσμος του μαγαζιού έχει εκπαιδευτεί στην άποψή του.
Το Kafe Oino είναι ένα «εναλλακτικό» μαγαζί που μαζεύει ετερόκλητο κόσμο. Από τις Ιταλίδες μαμάδες που στέλνουν τα παιδιά τους στη γειτονική Ιταλική σχολή (στην Κυπριάδου, στα Άνω Πατήσια, ζει η ιταλική παροικία της Αθήνας) ως το ρουστίκ hipster που θα περάσει από εκεί για να τον τσεκάρει η γειτονιά πριν πάρει πορεία για την πλατεία της Αγίας Ειρήνης. Στο Kafe Oino, εξαρτάται τη βραδιά, θα ακούσεις από Brit Rock και Boogaloo ως τελευταίας κοπής Nu Jazz και Deep House. To μαγαζί τα σαββατόβραδα οργανώνει live με μπάντες της περιοχής.
Ο Παναγιώτης του Καφέ Οίνο, βέρος Πατησιώτης
Πατήσια σαν το σπίτι σου
«Εδώ και καιρό, περπατώντας τα Πατήσια, την περιοχή που κατοικώ, παρατηρώντας τους ανθρώπους, τις πλατείες και τους πεζόδρομους, είδα πως η θλίψη που προκαλεί η εποχή άρχισε να αποτυπώνεται στα υλικά. Οι άνθρωποι άρχισαν να εγκαταλείπουν τους κοινόχρηστους χώρους. Να αδιαφορούν για τα κτίρια που ζουν. Να εστιάζουν μόνο στην επιβίωσή τους. Να ζουν τη ζωή μέσα από οθόνες. Αυτές οι εικόνες με κινητοποίησαν συναισθηματικά». Ο Βασίλης είναι αρχιτέκτονας. Αγαπά πολύ τη μουσική. Έχει φινέτσα ανάμεσα σε ροκαμπιλά, mod και γιε-γιε. Πέρασε το περασμένο καλοκαίρι συζητώντας με άλλους τύπους που ζουν στην ίδια γειτονιά γύρω από το πώς οι κάτοικοι των Άνω-Κάτω Πατησίων θα μπορούσαν μέσα από δωρεάν δημόσιες δράσεις να ξανα-ανακαλύψουν τις γειτονιές τους.
Η ομάδα που συμμετέχει από την πρώτη μέρα της δημιουργίας της ονομάζεται: «Πατήσια σαν το Σπίτι Σου». Η πρώτη δράση της πραγματοποιήθηκε στην πλατεία Κυπριάδη τον περασμένο Σεπτέμβρη. Ο Βασίλης λέει: «Δεν το περίμενα, ήταν πολύ εύκολο να πείσουμε τον Δήμο Αθηναίων να μας δώσει άδεια για όσα οργανώνουμε. Η πρώτη μας κίνηση ήταν μια συναυλία. Πείσαμε τον Γιώργο Δημητριάδη με τους Lego και τους Terrapin (που μέλη τους παλιότερα εμφανίζονταν ως No Man’s Land) να εμφανιστούν δωρεάν, λέγοντάς τους πως η συναυλία έχει σκοπό να κινητοποιήσει τους ανθρώπους της γειτονιάς να σβήσουν την τηλεόραση, να βγουν έξω από τα σπίτια τους και να διασκεδάσουν με τους γείτονές τους. Το “Πατήσια σαν το σπίτι σου” έχει κάποιους κανόνες. Δεν περιλαμβάνει καμία ανταλλαγή χρήματος.
Οι καλλιτέχνες που συμμετέχουν δεν ανεβαίνουν σε σκηνή. Δεν ερμηνεύουν την τέχνη τους ψηλότερα από το κοινό που τους παρακολουθεί. Πάντα μια μέρα πριν τη δράση που οργανώνουμε, η ομάδα μας αναλαμβάνει τον καθαρισμό της πλατείας και το βάψιμο των παγκακιών της που θα τη φιλοξενήσουν. Από τον περασμένο Σεπτέμβρη έχουμε οργανώσει 4 βραδιές σε τέσσερις διαφορετικές πλατείες της περιοχής. Όλες τους είχαν τη δική τους μοναδικότητα. Καλέσαμε συγκροτήματα και καλλιτέχνες που δέχτηκαν να εμφανιστούν δωρεάν, απλά και μόνο για να παρακινήσουν με το rock n’ roll ή την τέχνη τους παιδιά και μεγάλους να βγουν ξανά στο δρόμο. Μέχρι σήμερα, μαζί με την υπόλοιπη επταμελή ομάδα με την οποία έχουμε πάρει πάνω μας το σχεδιασμό των διοργανώσεων, έχουμε ζήσει μοναδικές στιγμές.
Η χαρακτηριστικότερη συνέβη στην πλατεία “Φυτευτή”. Στη διάρκεια των συναυλιών, του κουκλοθέατρου αλλά και του θεατρικού παιχνιδιού που οργανώσαμε, είδα έξι διαφορετικές φυλές ανθρώπων να διασκεδάζουν συναδελφωμένοι. Δίπλα από τις μπάντες που ερμήνευαν μουσική ροκ χόρευαν 50 με 60 παιδιά, που ανάμεσα στα κομμάτια έπιαναν κουβέντα με τους μουσικούς. Εκείνη τη βραδιά, ένα μάλλον ρουμανάκι που τον έλεγαν Μανουέλ μού ζήτησε να προλογίζει τα συγκροτήματα πριν την εμφάνισή τους. Όταν όλα τελείωσαν μου είπε κάτι απίστευτο: “Είναι πολύ ωραίο αυτό που κάνετε. Βγήκα από το σπίτι. Δεν μ’ αρέσει καθόλου το φως που βγαίνει από την τηλεόραση. Μου καίει τα μάτια”». Λίγο πριν ο καιρός ζεστάνει και οι μέρες γίνουν μεγαλύτερες από τις νύχτες η ομάδα «Πατήσια σαν το σπίτι σου» οργανώνει τα επόμενά της βήματα, περνώντας το μήνυμα στους κατοίκους της περιοχής πως η ζωή είναι γευστικότερη όταν τη ζεις πρόσωπο με πρόσωπο και όχι μέσα από τη ζέστη που αφήνει η οθόνη της τηλεόρασης.
Στο ουζερί της Τζένης, φωτο.: Μάρω Κουρή
Από το μπάσκετ στο «Δια Χειρός»
«Γεννήθηκα στη Βιέννη το 1969. Δεν θυμάμαι κάτι από εκεί γιατί σύντομα μετακομίσαμε στη Θεσσαλονίκη. Το 1978 κατεβήκαμε στην Αθήνα. Μεγάλωσα στο σπίτι που τώρα λειτουργεί το “Δια Χειρός” (Λασκαράτου 20 Α΄). Το εστιατόριό μου». Ο Ντίνος Αγγελίδης, παλιά δόξα του μπασκετικού Άρη και της εθνικής ομάδας, θυμάται από τη γειτονιά του πολύ καλά ένα πράγμα: «Χειμώνα-καλοκαίρι, μέρα-νύχτα, ως τη στιγμή που θα έσβηναν οι προβολείς του πάρκου, έπαιζα μπάσκετ στα γήπεδα του Αγίου Ανδρέα. Σε κλειστό γήπεδο έπαιξα για πρώτη φορά στο Σπόρτινγκ. Αυτό έγινε γιατί κάποια στιγμή ο Μένιος, ένας Πατησιώτης μπασκετικός παράγοντας μου πρότεινε να υπογράψω δελτίο αθλητή σε ομάδα της περιοχής. Θυμάμαι πως τότε οι γονείς μου και εγώ χαιρόμασταν γιατί απλά και μόνο θα έπαιζα σε κλειστό γήπεδο.
Θα γλιτώναμε από δύο έννοιες. Θα μπορούσα να παίζω μπάσκετ ακόμα και όταν έβρεχε. Δεν θα φοβόμουν μπας και τραυματιστώ σοβαρά, γιατί το Σπόρτινγκ είχε παρκέ και εγώ έως εκείνη τη στιγμή μπάσκετ έπαιζα στα τσιμεντένια γήπεδα παιδικής χαράς. Τι άλλο; Δεν μεγάλωσα όπως τα άλλα παιδιά της ηλικίας μου. Όταν πήγαιναν διακοπές τον Αύγουστο, εγώ έτρεχα για προετοιμασία με τις ομάδες που έπαιζα μπάσκετ. Δεν έζησα αυτό που οι άλλοι ονομάζουν “νορμάλ” ζωή». Ο Ντίνος άνοιξε το εστιατόριό του στα μέσα του 2000. Είναι το αρχοντικό που παραχώρησε στον πατέρα του η θετή του μάνα. Μια κοκέτα κάτοχος δεκάδων αρχοντικών στην Αθήνα που τον είχε σαν παιδί της και λίγο πριν αφήσει την τελευταία της ανάσα του ζήτησε να τη φροντίζει με αντάλλαγμα το σπίτι που σήμερα στεγάζει την επιχείρησή του. Το να ασχοληθεί με την εστίαση είναι κάτι που δεν το είχε φανταστεί όταν έτρεχε από γήπεδο σε γήπεδο, το έμαθε συμμετέχοντας σε αλυσίδα εστιατορίων όταν έπαιζε μπάσκετ στη Θεσσαλονίκη.
Ο Βασίλης, αρχιτέκτονας, δημιουργός της ομάδας «Πατήσια σαν το σπίτι σου»
Σημεία «Very Patissia»
• Φοιτητική Εστία Αρρένων Αθηνών. Πατησίων 279-281. Το κτίριο επιμελήθηκαν αρχιτεκτονικά οι Νίκος Δεσύλλας, Δημήτρης Κονταγύρης, Αντώνης Λαμπάκις, Παύλος Λουκάκης. Η «Φοιτητική Εστία Αρρένων Αθηνών» αποτελεί ένα από τα ελάχιστα δείγματα του αρχιτεκτονικού κινήματος «Μπρουταλισμού» στην Αθήνα.
• Το άγαλμα της «Εύας». Απέναντι από το αστυνομικό τμήμα Πατησίων υπάρχει ένα μικρό πάρκο που φιλοξενεί το άγαλμα της «Εύας», έργο του γλύπτη Γρηγόρη Ζευγόλη. Το άγαλμα ήταν παραγγελία του αρχιτέκτονα Δημήτρη Πικιώνη. Στη διάρκεια της δικτατορίας ξηλώθηκε από την πλατεία που ήταν τοποθετημένο και αποτέθηκε στην πλατεία Κυψέλης. Στη θέση του μπήκε η μαρμάρινη προτομή του πρώην δημάρχου Αθηναίων Κωνσταντίνου Νικολόπουλου. Η γυμνή Εύα του Ζευγόλη θεωρήθηκε από το τότε καθεστώς προσβλητική. Το άγαλμα επανατοποθετήθηκε στο αρχικό του σημείο το 1995.
• Κτήμα Δρακόπουλου. Εντός της υπάρχει η εγκαταλειμμένη βίλα, αλλά και χώροι του εργοστασίου των αδελφών Δρακόπουλων στην περιοχή. Ο χώρος και η εκμετάλλευσή του έχει προκαλέσει τεράστιες έριδες ανάμεσα στους κατοίκους της περιοχής και τον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό. Ο δεύτερος είναι ο φορέας που οι Δρακόπουλοι άφησαν την ακίνητη περιουσία τους.
• Το σπίτι της οικογένειας Γ. Σταματόπουλου, έργο του αρχιτέκτονα Δημήτρη Πικιόνη, στη γωνία των οδών Λασκαράτου και Αγίας Λαύρας.
• Το σχολικό συγκρότημα της Γκράβα. Ήταν και είναι γκρι. Οι κάτοικοι της περιοχής θεωρούν πως θα παραμείνει «γκρι» και στο μέλλον.
*Στην κεντρική φωτο. η Κατερίνα Γώγου στην Πατησίων. Φωτογραφία: Διονύσης Πετρουτσόπουλος, 1978. Από τη φωτογραφική έκθεση του Δήμου Αθηναίων, «Μια δράση για την Πατησίων».
9°
